قدر ریاضت رمضان را بدانیم

این مجاهدت پیوسته سی روزه یا نزدیک به سی روز، آن هم به شکل جمعی و عمومی، زمینه‌ای فراهم کرده تا میزان خویشتن‌داری و قدرت مقاومت در برابر ناهنجاری‌ها و پاسخ منفی دادن به امور ناشایست در آحاد ملت و همچنین در عموم مردم بالا برود. این برنامه، تنها مخصوص مسلمان‌ها نیست بلکه موافق آیات قرآن و بخصوص آیه‌ای که حکم وجوب روزه را بیان فرموده، امری مشترک میان همه متدینان به خدای متعال و موحدین در طول تاریخ بوده و فلسفه این حکم، رسیدن ما به تقواست.

صبر و تقوا

تقوا، عامل بسیار مهمی برای حرکت درست و در صراط مستقیم، ماندن و تداوم حرکت در راه مستقیم است؛ هم برای اصل حرکت، هم برای باقی ماندن در مسیر و هم برای تداوم حرکت، نیاز به تقوا و خویشتن داری داریم. تقوا در اصطلاح دیگری که آیات قرآن به آن اشاره فرمودند، با واژه صبر یاد شده و خدای متعال، به مؤمنان توصیه می‌فرماید برای مقابله با عوامل تباهی و رهزن‌های راه به دامن تقوا پناهنده شوند. «وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخَاشِعِینَ» در این آیه، خداوند ما را به صبر توصیه می‌کند. ذیل این واژه در تفاسیر توضیح داده شده که مراد از صبر، تقواست. انسان باید بتواند در برابر اموری که ناشایست است، مقاومت کند، هزینه انجام عمل صالح را به دوش بگیرد و با رهزن‌ها مقابله کند. همه این مفاهیم در واژه صبر نهفته است. صبر در طاعت، صبر در برابر معصیت، صبر در برابر مصائب و مشکلاتی که ادامه طی طریق را به دنبال دارد.

در روایات آمده است که جایگاه صبر در ایمان، مانند جایگاه سر در بدن است، اگر بدنی سر نداشته باشد نابود و هلاک شده است. بدن را به سر می‌شناسند و شخصیت بدن به سر نمایان می‌شود. شخصیت ایمانی چه به شکل فردی و چه به شکل جمعی در صبر و تقوای ما نهفته است و لذا برنامه ماه مبارک رمضان تلاشی است برای این که جامعه ایمانی و افراد مؤمن بتوانند میزان شخصیت خودشان را ارتقا ببخشند. عامل ارتقایابی شخصیت ما در اثر روزه، تقوا و خویشتن‌داری نهفته است.

کسانی که در مسئولیت‌های مختلف هستند، به طور طبیعی با انواع و اقسام مسائلی مواجه هستند که خویشتن داری و تقوا، سرمایه بزرگ آنها برای نلغزیدن خواهد بود.

افراد به میزانی که بتوانند در ماه مبارک رمضان تقوا و سرمایه خویشتن‌داری خودشان را بالا ببرند، به طور طبیعی از گرفتار شدن به آسیب‌ها و آفت‌های قدرت و شهره شدن، بزرگ شدن و در چشم مردم آمدن، مصون و محفوظ می‌مانند. به طور طبیعی، کسانی که ظرفیت تقوایی‌شان بالاتر رفته باشد در برابر پیشنهادهای خوارکننده و ضایع‌کننده شخصیت‌شان مقاومت بیشتری به خرج خواهند داد و برای ماندن در پای ارزش‌ها، اصول و برنامه‌هایشان انگیزه بیشتری خواهند داشت. بنابراین همه باید ایام ماه مبارک رمضان را قدر بدانیم و فرصت بزرگی بدانیم و خدا را شاکر باشیم بر این نعمتی که به ما ارزانی داشته و اجازه داده و تدبیر فرموده تا در ریاضت مشترک، سرمایه و توان خود را افزایش دهیم و بالا ببریم و این را باید قدر دانست و پیشانی شکر بر زمین نهاد.

نتیجه ماه رمضان، تقواست

نتیجه‌ای که باید در ماه مبارک رمضان به دست آید، این است که در تمرین معنوی، میزان تقوا و خویشتن‌داری خودمان را هر چه می‌توانیم، بالا ببریم و تا جایی که ممکن است، بهره خود را از این فرصت و ماه ریاضت بیشتر کنیم. به طور طبیعی، در این شرایط اتفاقی که باید بیفتد، این است که از هزینه‌های چنین عبادتی فرار نکنیم.

در برنامه‌های مختلف تبلیغی و ترویجی توصیه‌هایی می‌شود به این معنا که تا جایی که امکان دارد، فشار صیام در ماه مبارک رمضان را از دوش روزه‌داران بردارند. در عین حال که مطابق روایات و فقه ما اگر برنامه روزه طاقت‌فرسا شد، اجازه داریم تخفیفی در روزه ایجاد کنیم، نباید برنامه روزه به‌گونه‌ای باشد که طاقت روزه‌داران را طاق کند، اما نباید با این برنامه ریاضتی به گونه‌ای برخورد کنیم که اثر تربیتی آن به حداقل برسد، مثلا شب تا صبح بیدار بمانیم و برنامه‌های تلویزیون را ببینیم و بعد سحری بخوریم و نماز صبح بخوانیم و تا نزدیک غروب بخوابیم و سپس بلند شویم و نماز ظهر و عصر را بخوانیم و منتظر افطار باشیم. این روزه هست، اما روزه‌ای است که ما را به اهداف واقعی این عمل نمی‌رساند. ریاضت و تمرین برای این بود که در برابر سختی‌های یک روز و دوری از کارهای مباح و آشامیدن و خوردن خودمان را کنترل کنیم.

کسی که بتواند در طول 18 ساعت روزه‌داری را تحمل کند، می‌تواند در شکل عادی زندگی خود را کنترل کند و از مباح فاصله بگیرد و قطعا صبر او در برابر گناهان، بالاتر خواهد رفت.

صبرش برای اجرای واجبات، بالاتر خواهد رفت و توانش برای ماندن در برابر وسوسه‌های شیطنت‌آمیز ابلیس و جنودش افزایش می‌یابد. بنابراین روزه‌داران نباید از هزینه چنین عبادتی فرار کنند. نباید به گونه‌ای با مساله روزه و تقسیم برنامه هایشان در طول روز برخورد کنند که اثر تربیتی چنین برنامه ارزشمندی به حداقل برسد.

جمع‌آوری سرمایه برای 11ماه آینده

در این ماه برنامه ریاضتی داریم و سرمایه‌ای جمع می‌کنیم تا بتوانیم در طول 11 ماه آینده، آن را هزینه و صرف کنیم. هر مقدار در این ماه سرمایه ما بیشتر باشد، با اطمینان خاطر بیشتر و با ثبات قدم بیشتر در 11 ماه آینده بهتر می‌توانیم به وظیفه خودمان عمل کنیم. نباید از این نکته غفلت کرد. توصیه ام به خوانندگان این است، برای این که میزان بهره خود را از این ماه بالاتر ببرند با همدیگر مسابقه بدهند. اینجا مصداق آیه‌ای است که در سوره انشراح آمده: «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ» وقتی از مرحله سختی فارغ شدی، دوباره خودت را به سختی بینداز. چرا که گُل آسانی‌ از دل سختی‌ بیرون می‌آید «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا» از سختی و ریاضت واهمه نداشته باشیم و البته این به معنای رفتاری که طاقت انسان را از او بگیرد یا فشار مضاعفی بر روزه‌داران توسط کارفرمایان و صاحبان مشاغل نسبت به زیردستانشان وارد شود، نیست و باید نهایت رأفت و رحمت را به آنها داشته باشند.

جام جم

حجت‌الاسلام‌عبدالکریم بهجت‌پور