رمضان و‌ سبک زندگی ما

تأثیر روزه‌داری بر تهذیب نفس و تقوا چیست؟

روزه و امساک، نوعی تمرین مراقبت، کنترل و مهار کردن نفس است. اگر کسی بحق، این کار را انجام دهد، توانا می‌شود تا در بقیه ایام و در مقابل کارهای نادرست دیگر هم نفس اماره خود را کنترل کند. به طور طبیعی نفس به سمت لذایذ راغب است. اگر نفس را به سمت لذایذ رها کنیم به خودش آسیب می‌زند. یکی از حکمت‌های ماه مبارک رمضان و اثرات عبادات و بخصوص روزه‌داری در این ماه این است که انسان تمرین می‌کند، چگونه نفس خود را در مقابل لذایذ مهار و مدیریت کند.

ماه مبارک رمضان چه تغییری در سبک زندگی متعارف و معمولی مردم ایجاد می‌کند؟

نقش ماه رمضان بر تحول و تغییر سبک زندگی مسلمانان کاملا مشهود است، هر کس با نگاه بیرونی به جامعه اسلامی مشاهده می‌کند، درک می‌کند که ضرباهنگ زندگی مسلمانان در ماه مبارک رمضان به گونه‌ای کاملا محسوس و معنادار تغییر پیدا می‌کند، ساعات خواب و بیداری، ساعات صرف غذا (از سه وعده و بیشتر به دو وعده اصلی در روز) تغییر می‌کند. حالات معنوی در این ایام به وجود می‌آید. معمولا مردم مسلمان در این ایام آمادگی دریافت پیام‌های الهی و اسلامی را بیش از ماه‌های دیگر دارند. به همین علت حوزه‌های علمیه ایران در ایام ماه مبارک رمضان تعطیل است و روحانیون به اقصی‌نقاط کشور اعزام می‌شوند تا پیام دین و قرآن را به مردم منتقل کنند.

آیا می‌شود گفت از اثرات دیگر ماه مبارک رمضان در حوزه اجتماعی این است که مردم در این ایام مهربان‌تر و باگذشت‌تر می‌شوند و در خیابان برخورد بیشتری دارند؟

بله! طبعا عناصر تغییر در سبک زندگی و روحیه افراد و اعمال و رفتار مسلمانان فراوان است. به طبع این معنویت، نرمش خلق دارند. خشونت در جامعه کمتر می‌شود. بزهکاری‌ها به حرمت این ماه کاهش پیدا می‌کند. طبق آماری که مراکز رسمی مربوط اعلام می‌کنند در ماه مبارک رمضان آمار بزهکاری به شکل معنی داری کاهش پیدا می‌کند. مردم هم نسبت به همدیگر مهربان‌تر هستند و دوست دارند در افطاری‌ها همدیگر را دعوت کنند و ضیافتی راه بیندازند و... این گونه اعمال از کارهایی است که در ماه‌های دیگر هرچند وجود دارد، اما به تراکم ماه مبارک رمضان نیست. در بعضی از شب‌های ماه مبارک رمضان مردم تا سحر بیدار می‌مانند و به درگاه خداوند تعالی نیایش و عبادت می‌کنند؛ در حالی که در ماه‌های دیگر چنین اتفاقی بسیار کم و برای افراد نادری روی می‌دهد، در ماه مبارک رمضان تقریبا عمومی است.

چگونه می‌تواند این تغییرات مثبت که در سبک زندگی ما مسلمان‌ها ایجاد می‌شود، استمرار داشته باشد؟

ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن کریم و بنابر بعضی از اخبار، ماه نزول همه کتاب‌های آسمانی است. خداوند تعالی درباره کتاب وحیانی خود فرموده این کتاب هدایت برای متقیان است، روزه و اثر روزه را تقوا قرار داده است. ماندگاری حالات معنوی ماه مبارک رمضان برای ماه‌های دیگر در گرو ماندگاری جوهر تقوا در انسان است. اگر تقوایی که زمینه‌اش بیشتر در این ماه فراهم آمده است در انسان عمیق شود، این امید هست که در تمام سال و در چهار فصل، انسان آن لطافت‌ها و معنویت ماه مبارک رمضان را بتواند حفظ کند.

معمولا خیلی از اعمال و کارهای خوب را می‌دانیم و همین طور بدی و زشتی بسیاری از اعمال را هم می‌دانیم، اما با وجود این، گاهی رغبت به انجام کار خوب نداریم یا اگر رغبت کنیم دوام و پایداری لازم را نداریم و گاهی انجام می‌دهیم و گاهی انجام نمی‌دهیم. چه کار کنیم تا کارهای خوب را به صورت مستمر و باثبات و خالص انجام دهیم؟

انجام دادن کارهای خوب، متوقف بر خشوع است. هر چند معرفت به کار خوب، شرط لازم عمل است (چون اگر کسی نداند کاری خوب است چگونه می‌تواند عمل کند)، اما عمل کردن در گرو مؤلفه دیگری به نام خشوع است. اگر خشوع در انسان شکل نگیرد عملی شکل نخواهد گرفت. خشوع می‌تواند معرفت ما را در عمل بارور کند. اگر می‌بینید ما از برخی اعمال رویگردان هستیم به خاطر این است که خاشع نیستیم و تا اندازه‌ای نسبت به آن قساوت داریم.

آیا سفارش‌هایی که در عرفان اسلامی به کم خوردن هست، با اهداف روزه ماه رمضان ارتباط ندارد؟

در عرفان اسلامی، به کم خوردن سفارش نشده است. کم خوردن در عرفان اسلامی، کم نسبی است. کم نسبت به آنها که زیاد می‌خورند. نکته باریک و ظریف است. باید دقت کنید. خدای تعالی به کسی نگفته است کم بخور. کم خوردن به این معناست که نسبت به نیاز بخوریم. اگر نسبت به نیاز کم بخوریم چه بسا محذور شرعی داشته باشد. آن چیزی که توصیه شده به اندازه خوردن است. این که در بین سحر و افطاری، چیزی نخوریم و امساک کنیم، تمرین است. مومنان چند ساعتی از خوردن غذا خودداری می‌کنند و امساک نفس را تمرین می‌کنند. نوعی توانمندی و تمرین است و الا وقتی افطار شد نمی‌گویند کم بخورید و نمی‌گویند زیاد بخورید. باید به اندازه بخوریم تا ظلمی به بدنمان نشود.

یکی از کارهایی که معمولا در ماه مبارک انجام می‌دهیم و شاید در ماه‌های دیگر به این مداومت نباشد، قرائت قرآن و نماز خواندن بموقع است. این کارها را در ماه‌های دیگر چگونه ادامه دهیم؟

در ماه مبارک رمضان، انگار فیتیله معنویت مردم بالا کشیده می‌شود. برخی مسلمانان هستند که در طول سال نماز نمی‌خوانند و فقط در این یک ماه نماز می‌خوانند. شماری از مردم این گونه هستند. آنها که از حیث معنویت رگی از اسلامیت دارند این گونه رفتار می‌کنند. ماه مبارک رمضان ماه معنویت است. خداوند در این ماه چنین آثاری قرار داده است، چنانچه فرموده است قرائت یک آیه در این ماه به اندازه ختم قرآن در ماه‌های دیگر است. این یک تجارت پرسود معنوی برای کسانی است که در ایام دیگر فرصت نکردند قرآن بخوانند، تجارت معنوی بسیار پرسودی است. خدای تبارک و تعالی گاهی ما را به تجارت‌های پرسود معنوی دلالت می‌کند: «ای کسانی که ایمان آورده‏اید آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک می‏رهاند.» (آیه 10 سوره صف) چه بسا یکی از مصداق‌های این آیه قرائت قرآن ماه رمضان باشد. خداوند این فرصت‌ها را قرار می‌دهد تا آنها که از سودآوری معنوی و الهی عقب ماندند در این ماه بهره لازم را ببرند.

جام جم

سیدحسین امامی