تولد فراموش‌نشدنی آقای ماسک

ایلان ماسک، در حالی روز یکشنبه تولدش را جشن گرفت که نوزدهمین پرتاب موشک فالکون ـ 9 که یکی از کپسول‌های دراگون شرکت خصوصی صنایع فضایی او به نام اسپیس ـ ایکس را با خود به ایستگاه بین‌المللی فضایی می‌برد، دو دقیقه و نیم پس از پرتاب از سکو منفجر شد و بارانی از ذرات و بقایای این موشک به زمین بازگشتند.

شرکت اسپیس ـ ایکس یکی از پیشگامان ورود جدی بخش خصوصی به صنایع فضایی است. کارآفرین آینده‌نگری که پیشتر توانسته بود به کمک توسعه فناوری‌هایی نظیر سیستم‌های فشرده‌سازی، بانک‌های اطلاعاتی و ابداع سیستم مالی پی‌پال، ثروتی عظیم به دست آورد، اعتبار و ثروتش را در حوزه‌های غیرمنتظره‌ای سرمایه‌گذاری کرد. او در حوزه انرژی ایده شهر خورشید را توسعه داد؛ در راستای حمل‌ونقل، اتومبیل‌های الکتریکی تسلا را خلق کرد و در حوزه فضا شرکت فضایی را در بخش خصوصی تأسیس کرد که هم به اولین شرکت بخش خصوصی در حوزه فضا بدل شد، هم پس از عبور از آزمون‌های سختگیرانه ناسا توانست قراردادی با این سازمان برای اعزام محموله به مدار زمین منعقد کند که به اولین شرکت خصوصی نیز بدل شد و توانست حضور در صنایع فضایی را به صنعتی سودآور تبدیل کند.

بخش دولتی صنایع فضایی آمریکا حساب ویژه‌ای روی بخش خصوصی باز کرده است و در روزی که باراک اوباما در ابتدای دوران ریاست‌جمهوری‌اش عازم مقر ناسا شد تا طرح اصلاح چشم‌انداز برنامه فضایی این سازمان را مطرح کند، پیش از سخنرانی‌اش سراغ سکوی پرتابی رفت که فالکون ـ 9 روی آن قرار داشت و به توضیحات ایلان ماسک گوش داد. به همین دلیل هم بود که ناسا پس از بازنشسته کردن شاتل‌ها هیچ برنامه‌ای برای مدارهای نزدیک را توسعه نداد. آنها اعتقاد داشتند زمان آن فرارسیده است که سفر به مدارهای پایین که اینک به صنعتی در دسترس و رایج بدل شده را در اختیار بخش خصوصی قرار دهند؛ حتی اگر هزینه آن این باشد که مدتی برای رفت‌وآمد به ایستگاه فضایی و فرستادن بار و فضانورد به روسیه وابسته شوند.

شرکت‌های دیگری نیز وارد این بازی شدند و البته اسپیس ـ ایکس از همه موفق‌تر بود. در حالی که این شرکت در حال تلاش برای ارتقای کپسول‌های دراگون برای حمل فضانورد بود در نوزدهمین پرتاب کپسول بدون سرنشین خود دچار فاجعه‌ای عظیم شد و محموله خود را از دست داد. این محموله ازجمله دربردارنده قطعه مهمی بود که برای اتصالات آینده سفینه‌های فضایی با ایستگاه لازم بود.

اما باوجود خسارتی که این حادثه وارد کرده و باوجود شکست‌هایی که در سال‌های اخیر بخش خصوصی با آن مواجه شده است (ازجمله انفجار پرتابگر سیگنوس، حادثه سقوط فضاپیمای شماره دو متعلق به ویرژن گالاکتیک و همچنین تلاش ناموفق اسپیس ـ ایکس برای بازفرود آوردن موشک‌های پرتابگر خود). این پایان داستان بخش خصوصی در فضا نیست.

راه فضا، راه ساده‌ای نیست و رفتن در این راه، علاوه بر دلیری و هزینه زیاد، آمادگی مواجهه با شکست را نیز می‌طلبد. شرکت‌های خصوصی اگرچه قدم در راه باز شده پرواز به مدارهای پایین دست گذاشته‌اند، اما آنها از روشی متفاوت از سازمان‌های دولتی باید راهی این سفر شوند. اولین دلیل مهم شدن معادلات اقتصادی در بخش تجاری خصوصی است. آنها باید به دنبال روش‌هایی باشند که هزینه هر سفر را کاهش دهند تا سود خود را افزایش دهند و بتوانند هزینه‌های بالای توسعه و نیروی کار گرانقیمت خود را پرداخت کنند.

به همین دلیل هم هست که اسپیس ـ ایکس به‌طور جدی در حال‌ توسعه سیستم‌هایی است که موشک‌های پرتابگر و طبقات مختلف آن پس از رها کردن بار خود، به‌ جای سقوط در اقیانوس، بتوانند دوباره به‌طور کنترل‌شده روی زمین فرود آیند تا بتوان از آنها استفاده دوباره کرد.

توسعه همه این فناوری‌ها باوجود این که تکرار تجربه‌های پیشین به نظر می‌آید، اما در اصل به معنی توسعه مجدد و بازسازی بسیاری از فناوری‌های مورد نیاز از ابتداست. چنین حوادثی اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت برخی از سرمایه‌گذارهایی را که قصد دارند تازه ‌وارد این حوزه شوند به شک بیندازد، یا قوانین و استانداردهای سازمان‌هایی مانند ناسا برای عقد قرارداد با بخش خصوصی را سفت ‌و سخت کند و در نهایت باعث طولانی‌تر شدن مدت ‌زمان ورود عمده بخش خصوصی به فضا شود، اما با در نظر گرفتن همه این موارد به نظر می‌آید مسیر بخش خصوصی به فضا باوجود دست‌اندازها و مشکلات پیش‌رو چشم‌اندازی روشن در پیش داشته باشد.

بخشی از موفقیت این مسیر به اراده و پایداری پیشگامانی چون ایلان ماسک و همکارانش نیاز دارد و از همه مهم‌تر نشان‌دهنده این واقعیت بدیهی اما فراموش‌شده است: مسیر رها شدن از گهواره مادری راهی هموار و ساده نیست.

جـام‌جــم

پوریا ناظمی