اینجا شیمیایی ترین موزه جهان است

روز گذشته ـ هشتم تیر ـ روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی بود. به همین مناسبت به این موزه رفتیم که بازدیدش رایگان است. می‌توان ساعت‌ها در آن به تامل نشست؛ حتی مبل و راحتی‌هایی برای نشستن وجود دارد، زیرا قطعا بعد از دیدن موزه به آنها نیاز خواهید داشت. سالن موزه صلح خیلی بزرگ نیست. تقریبا دایره‌ای‌شکل است و دیوارهای آن با تصاویر مختلف که هریک توضیحاتی به زبان فارسی و انگلیسی دارند، پوشیده شده است.

موزه صلح تهران موزه‌ای است که روایتی متفاوت از داشته‌هایش را به نمایش می‌گذارد؛ روایتی که توسط قربانیان حملات کشتار جمعی مطرح می‌شود. اسناد زنده‌ای که در هیچ یک از موزه‌های موجود نمی‌توان مانند آن را دید.

این موزه با تصاویری از درنای کاغذی و داستان ساداکو شروع می‌شود؛ دخترکی ژاپنی که بر اثر تشعشعات اتمی جان باخت. کم‌کم تصاویر تلخ‌تری از تاثیرات حملات شیمیایی بر دیوار نقش می‌بندد. هرچه جلوتر می‌روی، تصاویر دلخراش‌تر می‌شود، حتی می‌توان تاثیرات حملات کشتار جمعی را بر نسل‌های بعد دید. شاید دیدن موزه صلح با این شکل و شمایل آن تاول‌ها و زخم‌ها و عکس‌هایی که در نگاه نخست دل آدم را ریش می‌کند در ذهن کسی نگنجد، زیرا همه صلح را با طبیعت و زیبایی و گل و سبزه می‌شناسند، اما اینجا مکانی متفاوت است؛ برای متفاوت دیدن، برای باز کردن چشمانی که بعد از گذشت حدود 30 سال از جنگ تحمیلی رو به خاموشی می‌رود.

راویان صلح

بنیانگذاران موزه صلح را اعضای انجمن حمایت از قربانیان سلاح‌های شیمیایی تشکیل می‌دهند که داوطلبانه همکاری را آغاز کردند و خود را راویان صلح می‌نامند. تعدادی از آنها قربانیان سلاح‌های شیمیایی هستند که به عنوان راهنمایان موزه به فعالیت مشغولند.

حسن حسنی سعدی یکی از راویان موزه صلح است. او را می‌توان از جمله بانیان و موسسان این موزه دانست. جانبار شیمیایی 70 درصد است و آسیبی که چشمان او بر اثر حملات شیمیایی متحمل شده‌اند، حکایت از رنجی چندین ساله دارد. او درباره موزه صلح به جام‌جم می‌گوید: «انجمن حمایت از قربانیان سلاح‌های شیمیایی هفت هدف مهم دارد و یکی از اهداف آن که به طور کامل تحقق یافته، نشان دادن پیامدهای جنگ خصوصا به سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی و مردم دنیا جهت بازدارندگی استفاده از سلاح‌های شیمیایی است. این بخش به تشکیل موزه صلح تهران در تیر 86 منجر شد. در آن زمان ساختمانی قدیمی در پارک شهر در اختیار این موزه قرار گرفت که مدت کوتاهی به صورت موزه فعال بود، اما پس از آن بنابر درخواست شهرداری و با تاکید بر رعایت شان موزه صلح، بازسازی ساختمان آغاز شد و پس از گذشت چند سال در تیر 90 با محتوای جدید و کامل کار خود را از سر گرفت.»

درواقع تاکید موزه صلح تهران مانند 150 موزه صلحی که در دنیا فعال است، بر موضوع پیامدهای جنگ خصوصا سلاح‌های کشتار جمعی و نفی استفاده از این نوع سلاح‌هاست، بنابراین تنها کسانی که می‌توانند از تبعات استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ سخن بگویند، افرادی هستند که متحمل این رنج بوده و آن را در جنگ ایران و عراق تجربه کرده‌اند. بخصوص آن‌که ایران تنها کشوری به شمار می‌آید که بعد از جنگ جهانی اول مورد جنایت جنگی استفاده از سلاح‌های شیمیایی قرار گرفته است.

این‌گونه بود که حدود 40 نفر از جانبازان کار روایت یا گفتن پیامدهای جنگ را در موزه بر عهده می‌گیرند. به گفته حسنی سعدی، درواقع هریک از این افراد داستان زندگی خود را تعریف می‌کنند؛ نه به جهت شکایت، بلکه بخشی از جنایاتی که غرب علیه ایران انجام داده و بخشی از مظلومیت خودشان را به صورت غیرمستقیم با مخاطب بازگو می‌کنند: «آنها خواستار استفاده نشدن از این سلاح‌ها هستند و به دنیا اعلام می‌کنند درست است که ما قربانی جنگ یا سلاح‌های شیمیایی هستیم، اما به جای بذر کینه و تنفر و سهم‌خواهی می‌بخشیم، ولی فراموش نمی‌کنیم و خواستار استفاده نشدن و منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی هستیم.»

همان‌طور که گفته شد هشتم تیر به یاد بمباران شیمیایی سردشت، روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نامگذاری شده است. در این راستا کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی(OPCW) نیز فعالیت‌هایی برای قانونمندتر شدن ممنوعیت استفاده از سلاح‌های شیمیایی را آغاز کرده تا با نشان دادن آثار و عوارض آن مانع استفاده از این سلاح‌ها شود.

شبکه‌های بین‌المللی

موزه صلح تهران در بخش بین‌الملل نیز فعال است؛ از جمله عضویت در شبکه بین‌الملی موزه‌های صلح که دبیرخانه آن در شهر لاهه هلند است. حسنی سعدی در این خصوص می‌گوید: «این شبکه بین‌المللی مجله‌ای داخلی منتشر می‌کند که موزه صلح تهران دستاوردهای خود را در آن منعکس کرده است. همچنین انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد ضدجنگ در بسیاری از کشورها فعال هستند که موزه صلح تهران با آنها در ارتباط است.» همچنین به گفته او، این موزه با کشورهایی مانند بلژیک، ژاپن، ویتنام و حلبچه عراق یک شبکه به عنوان سفیران صلح به وجود آورده که هر بیانیه یا قطعنامه‌ای که با موضوع صلح مطرح می‌شود، با همکاری این پنج کشور صورت می‌پذیرد.»

دیدن موزه صلح با رنگی دیگر

موزه صلح تهران راویان دیگری نیز دارد. آنها نیز با حمایت و تشویق حسنی سعدی به این موزه راه یافتند و فعالیت خود را آغاز کردند؛ البته در ابتدای امر به صورت تجربی راهنمای موزه بودند. کسی به آنها آموزش نداده بود و بعدها در دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی شرکت کردند، اما درواقع مخاطب گوش به داستان زندگی آنها می‌سپارد و به نظاره بخشی از تاریخ شفاهی این مرز و بوم می‌نشیند که از درد و رنج‌هایشان می‌گویند. در این هنگام به عینه می‌توان پیامدهای سلاح‌های شیمیایی را در این راویان دید؛ از تنگی نفس و سرفه گرفته تا آب چشمانشان که بر پهنای صورت روان است.

در و دیوار موزه صلح تهران با تمام اطلاعات و قواعدی که از ممنوعیت استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی در جنگ‌ها حکایت دارد، داغ دل بازدیدکنندگان را دو چندان می‌کند؛ داغی که اشک چشم راویان موزه همچون نمک بر زخم‌های کهنه آنهاست و بار دیگر تمام ظلم و جفایی را که جهانیان در حقشان طی هشت سال جنگ تحمیلی روا داشته‌اند به یادشان می‌آورد.

این موزه نگاه نظامی و انسانی را با هم به نمایش می‌گذارد. مردم به این نتیجه می‌رسند که تنها راه احقاق حق جنگیدن نیست. درک صلح در این موزه با احساس امنیت و تاکیدی که بر «ظلم نکردن و ظلم ندیدن» می‌شود، صورت می‌گیرد. راویان صلح معتقدند: «صلح یعنی آگاهی داشتن از احقاق حقوق، چراکه جنگ‌ها ناشی از اختلاف بین انسان‌هاست، پس اگر مردم را به این مهم ترغیب کنیم که بیش از اختلاف‌ها با شباهت‌هایشان زندگی کنند که همان انسانیت است، صلح برقرار خواهد شد.»

هدایت‌الله روستاپور یکی دیگر از راویان موزه صلح است؛ با وجود آن‌که جانباز 70 درصد است و از ناحیه چشم آسیب‌دیده، اما دلی مهربان و زبانی شیوا دارد. ساکت و آرام است و 10 ماهی می‌شود که در این موزه مشغول به کار شده است. او درباره این موزه می‌گوید: «هر روز شاهد حضور علاقه‌مندان، چه به صورت گروهی و چه انفرادی در موزه صلح هستیم؛ از مردم عادی گرفته تا دانش‌آموزان و استادان دانشگاه. سعی می‌کنیم با توجه به آموزش‌هایی که دیده‌ایم، ضمن تجربه‌ای که داریم این حس و حال را به مخاطبان منتقل کنیم.»

او موزه صلح را یکی از بخش‌های فعال در حوزه گردشگری جنگ می‌داند و عنوان می‌کند: «ما قربانیان سلاح‌های مخرب شیمیایی در جنگ هستیم و دوست داریم دیگر کشورها قربانی چنین سلاح‌هایی نشوند. از این‌رو از بدی‌های جنگ، خصوصیات آن و آنچه یاد گرفته‌ایم، صحبت می‌کنیم. در نهایت نظرات مخاطبان را در دفتری گردآوری می‌کنیم که توسط هیات مدیره مورد بررسی قرار می‌گیرد.»

علیرضا یزدان‌پناه نیز راوی دیگری است که موزه صلح را روایت می‌کند؛ جانباز 70 درصد که در نوبت پیوند ریه است. او نیز بر ترویج فرهنگ صلح و دوستی تاکید می‌کند. هنگامی که از او می‌پرسیم مخاطبان بعد از دیدن موزه به روایت شما چه می‌گویند؛ پاسخ می‌دهد: «به من می‌گویند که عاشقم شده‌اند؛ زیرا آنچه به بازدیدکنندگان می‌گویم از دلم برمی‌آید و لاجرم بر دل آنها می‌نشیند.»

او با اشاره به آن‌که پس از این مدت تبدیل به روا‌ن‌شناسی شده است که می‌تواند با تشخیص شخصیت افراد با آنها برخورد، کند ادامه می‌دهد: «آنها رنجی را که می‌کشم و معنا و مفهوم، خسارات و بدی‌های جنگ را می‌بینند. دوست دارم دیگر کسی مانند من شیمیایی نشود و درد و رنجی را که من می‌کشم تحمل نکند.»

به پیشنهاد یزدان‌پناه، دیگر موزه‌هایی که به نوعی با جنگ ارتباط دارند؛ مانند موزه دفاع مقدس بهتر است از جانبازان و افرادی که در جنگ حضور داشتند، برای معرفی موزه و راهنمایی مخاطبان بهره جویند، زیرا باید روایت آنها دلی باشد.

در کنار تاکیداتی که موزه صلح به موضوع کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران و پیامدهای آن دارد، اما موضوعات دیگری همچون بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی در ژاپن، جنگ‌های جهانی اول و دوم، کاربرد سلاح‌های ممنوعه در جنگ‌ها (بمب‌های خوشه‌ای، مین و سلاح‌های حاوی اورانیوم) و آثار و عوارض هر کدام از این سلاح‌ها در بخش‌های دیگر موزه نشان داده شده است، حتی بخشی به مجسمه‌های مومی ظالمان بشر از ضحاک گرفته تا هیتلر اختصاص داده شده است. کتابخانه صلح، گالری هنر برای صلح، کارگاه‌های آموزشی، بخش موزه مجازی و استودیوی ثبت تاریخ شفاهی هم از جمله بخش‌های دیگر این موزه است که می‌توان از آن بازدید کرد.

شهرداران صلح

موزه صلح تهران تنها موزه صلح کشور و خاورمیانه محسوب می‌شود؛ موزه‌ای که در تهران بنا شده است و شاید بهتر بود در شهرهای جنگزده مانند اهواز و خوزستان جان می‌گرفت، اما آن گونه که حسنی سعدی به آن اشاره می‌کند، اهواز تاکنون از شکل‌گیری چنین موزه‌ای استقبال نکرده است. از دیگر سو، نبود امکانات و بودجه برای تشکیل موزه صلح در دیگر شهرها از دیگر عوامل فقدان این موزه حکایت دارد.این در حالی است که حدود 712 شهردار از ایران عضو شبکه جهانی شهرداران صلح هستند و ما تنها یک موزه صلح در کشور داریم. دبیرخانه این شبکه در موزه صلح تهران فعال است. شاید تعداد زیاد این شهرداران به دلیل آن باشد که با پرکردن چند فرم می‌توان به این شبکه جهانی پیوست و کار عملی خاصی برای تحقق آن نیاز نیست.

محمد رضایی، مسئول دبیرخانه شبکه جهانی شهرداران در موزه صلح تهران است. او در این ارتباط می‌گوید: «تاکنون 6160 کشور عضو این شبکه جهانی شده‌اند. شهرداران در سه بخش محتوا، حقوق بشر و موضوع محیط‌زیست آموزش‌هایی دریافت می‌کنند که سبب آشنایی بیشتر آنها با موزه صلح می‌شود تا بتوان از طریق این آشنایی راه را برای شکل‌گیری موزه‌های صلح در دیگر شهرها و کشورها هموار کرد.»

او یکی از اهداف اولیه این امر را رسیدن به حدنصاب تعداد شهرداران عضو عنوان می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر ایران بعد از ژاپن با عضویت 1500 شهردار، رتبه دوم در شبکه جهانی شهرداران صلح را داراست. در این میان آلمان، اسپانیا و بلژیک در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این فعالیت سبب شد تا دیگر کشورها نیز برای عضویت در شبکه جهانی شهرداران صلح رقابتی را آغاز کنند که منجر به فعال شدن این شبکه شده است. اجرایی کردن دیگر برنامه‌ها در فازهای بعدی محقق خواهد شد.»

به گفته او، یکی از اهداف حضور ما در ژاپن که طی ماه‌های آینده اتفاق می‌افتد، این خواهد بود که بتوانیم پست و کرسی‌ای برای ایران در این سازمان به دست آوریم تا بتوانیم به نظرات خود جامه عمل بپوشانیم.

موزه‌ای صلح

موزه صلح تهران به پشتیبانی شهرداری شکل گرفته و در زمره موزه‌های خصوصی است. با وجود این محمدرضا تقی‌پور مقدم به عنوان مدیر موزه نامه‌ای به رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مبنی بر جای گرفتن موزه در نام موزه‌های این سازمان نوشته و خواستار حمایت سازمان متولی از این امر شده است تا شاید بتوان در سایه این حمایت در آینده‌ای نزدیک شاهد شکل‌گیری موزه‌های صلح بیشتری در دیگر شهرها باشیم.

به گفته تقی‌پور، تاکنون بیش از 250 هزار نفر از موزه صلح تهران دیدن کرده‌اند که برخی از آنها به قولی پاگیر صداقت راویان شده‌اند. در این میان نام‌هایی چون گری لوئیس و همسرش به چشم می‌خورد که چند روز در ماه به این موزه سر می‌زنند و کمک‌حال راویان می‌شوند.

او با تاکید بر آن‌که بهتر است هریک از شهرهای کشور موزه صلح داشته باشند، بر لزوم مردم‌نهاد باقی ماندن این حرکت تاکید می‌کند و می‌گوید: «تشکیل موزه صلح تهران یک فعالیت مردمی بود و باید همین‌گونه حفظ شود، در عین حال از جانبازان دعوت می‌کنیم با شعار نفی استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی و سلاح‌های شیمیایی این فعالیت را در دیگر شهرها ادامه دهند.»

موزه صلح تهران در حال حاضر از شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9 صبح تا 5 بعد از ظهر میزبان بازدیدکنندگان است و در تعطیلات رسمی و آخر هفته‌ها فعالیت نمی‌کند. تقی‌پور در این خصوص می‌گوید: «در روزهای تعطیل به دلیل زیاد بودن تعداد بازدیدکنندگان امکان همراهی راویان با آنها وجود ندارد، از این‌رو آنها تنها در موزه قدم خواهند زد و بدون آن‌که هدف اصلی محقق شود از موزه خارج می‌شوند، در حالی که نیاز است با همیاری و همکاری دیگر جانبازان و عموم جامعه نیروهای داوطلب فعال در این موزه بیشتر شود تا هر روز بتوان گامی بلندتر به سوی رسیدن به صلح جهانی برداشت.»

جــام‌جـــم

معصومه دیودار