به فـردا خـوش آمدیـد

حالا روزی را تصور کنید که خیابان‌های پرسر و صدا و دودآلود و هوایی که این روزها در آن مشام از بوی روغن سوخته و لنت خودروها پر می‌شود به جزئی از خاطراتی تبدیل می‌شود که برای نوه‌هایمان تعریف می‌کنیم. روزی که سوار خودروهایی خواهیم شد که سر و صدایی از آنها شنیده نمی‌شود و به جای رفتن به پمپ‌بنزین و تعویض روغن و تسمه‌ها و موتور احتراقی پرسر و صدا و اگزوز دودگرفته، وقتی شب به خانه می‌رسیم و خودرو را پارک می‌کنیم، دوشاخه شارژ باتری خودرو را به پریز برق پارکینگ می‌زنیم تا صبح خودروی کامل شارژ شده را از منزل خارج کنیم. آن روزها خیلی هم دور نیست...

نخستین نمایشگاه و سمپوزیوم خودروهای هیبریدی و برقی 23و 24 خرداد در مرکز همایش‌های پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد. برگزاری پانل‌های تخصصی، نمایش آزمون و عملکرد خودروهای هیبریدی و برقی با هدف توسعه این محصولات در بازار خودرو از مهم‌ترین بخش‌های این سمپوزیوم و نمایشگاه جانبی آن بود. استقبال بخش‌های دولتی و تحقیقاتی از سمپوزیوم در حد مطلوبی به نظر می‌رسید. حضور نمایندگانی از ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت، سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان ملی استاندارد، شهرداری‌ها، سازمان‌های تاکسیرانی و اتوبوسر‌‌‌‌انی کشور‌، پژوهشکده خودرو، سوخت و محیط‌زیست دانشگاه تهران و تولید‌‌‌کنندگان قطعات و تجهیزات خودرویی از عزم جدی بخش‌های دولتی و خصوصی برای توسعه استفاده از خودروهای هیبریدی و برقی در صنعت حمل و نقل کشور خبر می‌دهد.

در حاشیه برگزاری سمپوزیوم، نمایشگاه کوچکی در محوطه فضای باز پژوهشگاه صنعت نفت زیر چادر برپا شده بود که تعدادی از خودروهای هیبریدی و برقی خودروسازان داخلی در آن به نمایش درآمده بود. از جمله شاخص‌ترین آنها می‌توان به خودروی هیبریدی برقی ـ بنزینی رانا، ام‌وی‌ام 110 جدید تمام برقی و سابرینای برقی اشاره کرد. به نظر می‌رسید عزم خودروسازان، بویژه خودروسازانی که سهم کمتری از بازار خودرو را نسبت به دو کمپانی بزرگ ایران خودرو و سایپا در اختیار خود دارند کاملا جدی است و برای نیاز بازار در این بخش در حال سرمایه‌گذاری گسترده‌ای هستند.

در این نمایشگاه از خودروی ام‌وی‌ام 110 جدید (MVM 110 New) رونمایی شد. این خودرو تولید کمپانی چری چین است و تمام برقی است. حدود هشت ساعت شارژ کامل آن طول می‌کشد و با یک بار شارژ کردن 200 کیلومتر را طی می‌کند. شارژ سریع یک‌ساعته برای مناطق شهری و جاده‌ها نیز برای آن درنظر گرفته شده است. اکنون این خودرو به صورت سی‌کی‌دی از چین وارد می‌شود و قیمت آن در مقایسه با ام‌وی‌ام بنزینی 22 میلیون تومانی، حدود 30 میلیون تومان تمام می‌شود.

برنامه‌ریزی کشورها برای توسعه سوخت جایگزین

سوالی که همواره در ذهن بسیاری از مردم وجود دارد، این است که با وجود این که سال‌هاست از طراحی خودروهای برقی در دنیا می‌گذرد و با وجود مزایای متعددی که از نظر مصرف انرژی و تطابق با محیط‌زیست نسبت به خودروهای فسیلی دارند، هنوز چنان که باید، نه در ایران که در تمام جهان رایج نشده‌اند. در بازدیدی که از نخستین نمایشگاه خودروهای برقی و هیبریدی داشتم با مهندس حسین سمرقندی، دبیر اجرایی این نمایشگاه درخصوص ظرفیت‌ها، چالش‌ها و مشکلات صنعت خودرو در بحث خودروهای هیبریدی و برقی گفت‌وگو کردم و از وی درخصوص برنامه‌ریزی کشورهای مختلف برای توسعه استفاده از منابع جایگزین سوخت‌های فسیلی سوال کردم. سمرقندی شرایط اقلیمی، جغرافیایی و سیاسی هر کشور در رویکرد آن کشور نسبت به استفاده از سوخت در نظر گرفته شده برای خودروها را بسیار مؤثر می‌داند و می‌گوید: در بیشتر کشورها معمولا 2 درصد از صنعت حمل و نقل به خودروهای هیبریدی و برقی اختصاص پیدا کرده است. در این خصوص حتی بحث پدافند غیرعامل نیز مد نظر قرار گرفته شده است. به این معنی که در صورت بروز اتفاقی در کشور، سوخت جایگزین برای صنعت حمل و نقل پیش‌بینی شده باشد. البته کشورها از لحاظ توجه به این مساله شرایط متفاوتی با یکدیگر دارند. اگر برای داشتن سوخت جایگزین برنامه‌ریزی نداشته باشیم ممکن است با پیامدهای گوناگونی روبه‌رو شویم: از طرفی منابع سوخت فسیلی رو به کاهش است؛ از سوی دیگر قیمت سوخت فسیلی روزبه‌روز بالاتر می‌رود و منابعش محدودتر می‌شود. بحث دیگر نیز تحریم سوخت است که برای چاره‌جویی در هر سه مورد باید به فکر منابع سوخت جایگزین باشیم. فناوری در جهان نیز در حال حرکت به سوی تولید خودروهای برقی و هیبریدی است که هم از لحاظ اقتصادی مقرون به‌صرفه‌تر است و هم از نظر دوستدار محیط‌زیست، لازمه زندگی در دنیای آینده محسوب می‌شود.

الزام جهانی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای

یکی از بحث‌های مهم درخصوص لزوم استفاده از انرژی‌های سبز، تعهد به اجرای مفاد کنوانسیون کیوتو است. در سال 1997 طی پیمانی معروف به کیوتو کشورهای صنعتی متعهد شدند طی ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را تا 5 درصد کاهش دهند. بعلاوه این کشورها متعهد شدند به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی اعطا کنند. بیشتر کشورهای جهان، پیمان کیوتو را امضا کرده‌اند. در این بین استرالیا و آمریکا کشورهایی هستند که پیمان را امضا کرده‌اند، اما از اجرای آن سر باز می‌زنند.

دبیر اجرایی نخستین نمایشگاه و سمپوزیوم خودروهای هیبریدی و برقی درباره آینده کشور ما در صورت عدم برنامه‌ریزی برای همکاری با پیمان کیوتو می‌گوید: اگر ما از امروز به فکر سوخت جایگزین منطبق با شرایط محیط‌زیست در خودروهایمان نباشیم، در آینده از لحاظ محیط‌زیستی تحریم خواهیم شد. بنابراین ناگزیر از حرکت به سمت این فناوری هستیم. بدیهی است در آینده فناوری‌ها متحول خواهند شد و اگر از این گردونه عقب بمانیم، در آینده هزینه‌های زیادی به خاطر آلاینده بودن فناوری منسوخ شد‌مان باید پرداخت کنیم. این که چه وقت زمان آن می‌رسد در کشورها استفاده از این سوخت‌ها به معنای واقعی تحقق پیدا کند، بستگی به شرایط اقلیمی و البته شرایط سیاسی آن کشور خواهد داشت.

چقدر آماده‌ایم؟

وقتی خبر برگزاری چنین نمایشگاهی را می‌شنویم، این بحث مطرح می‌شود که اصولا زیرساخت‌های صنعت خودروسازی ما که قریب به 10 درصد از مشاغل کشور را به خود اختصاص داده، تا چه اندازه پذیرای خودروهای هیبریدی و برقی می‌تواند باشد؟ در پاسخ به این سوال، مهندس سمرقندی تجربه‌اندوزی از تجربه نه‌چندان موفق رواج سریع خودروهای سی‌ان‌جی پیش از بسترسازی و زمینه‌سازی‌های اولیه را خاطرنشان می‌کند و می‌گوید: باید پیش از رواج این خودروها در بطن جامعه بسترسازی، کارهای کارشناسی و تحقیقات علمی انجام شود. اکنون در دانشگاه‌های معتبر کشور مانند دانشگاه تهران و صنعتی شریف و همین‌طور در همکاری با شرکت‌های خصوصی پروژه‌های مطالعاتی تعریف شده است. قرار است بزودی یک سند راهبردی از مطالعاتی که انجام می‌شود در اختیار دولت و دستگاه‌های اجرایی قرار بگیرد تا در صورت اجرایی‌ شدن ورود خودروهای برقی و هیبریدی به سطح شهرها و جاده‌ها، زمینه‌سازی‌های لازم انجام شده باشد. اگر این کار را نکنیم با حجم زیادی از واردات یا تولیدات داخلی روبه‌رو خواهیم شد که زیرساخت و پشتوانه علمی برای آن دیده نشده است.

سمرقندی درخصوص آمادگی بخش خصوصی برای ایفای نقش جدی در توسعه خودروهای هیبریدی و برقی در کشور تصریح کرد: در شرایطی که بخش دولتی به فکر پیدا کردن راه‌حل‌هاست، بخش خصوصی بسیار چابک و چالاک‌تر به پیشرفت‌های خوبی در این زمینه رسیده است. همان‌طور که در این نمایشگاه می‌بینید بسیاری از خودروسازان داخلی تحقیقات خوبی در این زمینه انجام داده‌اند و فناوری‌های مربوطه را وارد کرده‌اند یا در حال تولید آن هستند. برای مثال شرکت دیار خودرو خط تولید خودروی سابرینای برقی را راه‌اندازی کرده است.

وی درخصوص لزوم برنامه‌ریزی‌های در حال انجام برای توسعه کاربری و تأمین قطعات این خودروها افزود: ما در این سمپوزیوم کلید آماده‌سازی نقشه پهنه‌بندی و فهرست تأمین‌کنندگان لوازم خودروها را زده‌ایم. در نقشه پهنه‌بندی تعیین می‌کنیم چه شهرهایی در کشور ظرفیت استفاده از خودروهای هیبریدی و برقی را دارد و چه شهرهایی این امکان را ندارد؛ در صورتی که شیب معابر خیلی زیاد باشد، روی عملکرد خودرو تأثیر منفی می‌گذارد. در خودروهای هیبریدی این مشکل کمتر وجود دارد، زیرا در مواقعی که لازم باشد خودرو می‌تواند از سوخت بنزینی استفاده کند و در مواقع دیگر از سوخت دوم. بعلاوه بحث فراهم کردن زیرساخت‌ها نیز وجود دارد.

نکته منفی: قیمت بالاتر خودروهای هیبریدی و برقی

خودروهای برقی حدود دو برابر و خودروهای هیبریدی به طور میانگین حدود 30درصد از خودروهای معمولی گرانقیمت‌تر هستند. همین موضوع می‌تواند بر پذیرش این خودروها در بازار اثر منفی بگذارد. مهندس سمرقندی درخصوص لزوم برخورداری از حمایت‌های دولتی برای رواج استفاده از این خودروها گفت: ما هم بحث فناوری را دنبال می‌کنیم و هم بحث سبد حمایتی دولت را پیگیر هستیم. زیرا در تمام دنیا رقم بالایی را اختصاص به سبد حمایت دولت می‌دهند تا قیمت شکسته شود و مردم تمایل پیدا کنند به خرید این خودروها و به این ترتیب بهینه‌سازی در صنعت خودرو اتفاق افتد. اگر دولت حمایت خوبی انجام دهد فکر می‌کنم کمتر از یک‌سال آینده می‌توانیم شاهد تردد خودروهای هیبریدی پرتعدادی در سطح شهر باشیم. وی افزود: پیشتر به موجب قانون برای خودروهای هیبریدی حمایت 6300 دلار مصوب شده است. ولی این شامل خودروهای هیبریدی گاز و بنزین می‌شود.

خطر سوءاستفاده و زیان‌دیدن مردم

دبیر اجرایی نخستین نمایشگاه خودروهای هیبریدی و برقی درخصوص خواسته‌ای که فعالان این صنعت از مسئولان دارند، می‌گوید: خواسته ‌ما این است که بند قانونی حمایت از خودروهای هیبریدی و برقی اصلاح شود. به این ترتیب که هم اعتبار در نظر گرفته شده برای آن افزایش پیدا کند تا تمایل مردم بیشتر شود و هم در پرداخت این یارانه تسریع شود. گفته می‌شود می‌خواهند این اعتبارات را طی پنج سال پرداخت کنند که البته هنوز هم عملیاتی نشده است. اکنون تنها اتفاقی که افتاده است بحث تعرفه صفر است که نکات مثبت و منفی خود را دارد و مزیتش این است که برای خرید این نوع خودروها در مردم اشتیاق ایجاد می‌کند، اما ایرادش این است که چون هنوز تأمین‌کنندگان لوازم خودرو مشخص نشده‌اند، کسانی که قبلا از رانت‌ها و مجوزها استفاده می‌کردند و خودروها را با تعرفه صفر وارد می‌کردند، الان براحتی سراغ خودروهای هیبریدی می‌روند؛ بدون این که زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات به آن فراهم شده باشد. هنوز کارکنان این شرکت‌ها در بخش خدمات پس از فروش، آموزش لازم را ندیده‌اند تا برای ارائه خدمات به دارندگان خودروهای هیبریدی آمادگی لازم را داشته باشند. لذا اکنون واردات در سطح محدود به صورت شخصی انجام می‌شود که در صورت فروش به مردم بدون پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم می‌تواند مشکلاتی را برای خریداران ایجاد کند.

سمرقندی در خصوص بحث تأمین لوازم جانبی این خودروها باتری آنها را مثال می‌زند و می‌گوید: اکنون شرکت صباباتری تنها شرکت تأمین‌کننده باتری خودروهای برقی در کشور است. آیا برای واردات یا تولید داخلی گسترده‌ای که قرار است در آینده انجام شود، ظرفیت این شرکت به تنهایی می‌تواند پاسخگو باشد؟ توجه داشته باشید طبق مصوبه وزارت کشور 140 هزار دستگاه تاکسی خودرو قرار است به ناوگان تاکسیرانی اضافه شود.

وی در پاسخ به این که چقدر از خودروهای نمایش داده شده در این نمایشگاه با فناوری بومی ساخته شده‌اند به توان بالای متخصصان ما در حوزه الکترونیک اشاره و تصریح کرد در بخش‌هایی هنوز ضعف‌هایی وجود دارد و بی‌نیاز از واردات نیستیم.

وی افزود: خیلی از محصولات تولیدی ما در سطح انبوه هنوز قابل تولید نیست یا شرایطی دارد که برای گسترش و عمومی‌سازی در حمل و نقل عمومی کاربردی یا اقتصادی نیست.

ویژگی‌های خودروهای برقی

خودروهای برقی، خودروهایی است که از باتری به جای موتور درون سوز برای تأمین نیروی محرکه در آنها استفاده می‌شود. با وجود این که در اغلب نقاط جهان هنوز این خودروها کمتر در حال تردد در خیابان‌ها دیده می‌شوند، سابقه تولید آنها به قرن نوزدهم باز می‌گردد.

در آن زمان تولید خودروهای احتراقی که توانایی‌های بالاتری نسبت به خودروهای برقی اولیه داشتند، موجب به حاشیه راندن خودروهای برقی شد. تا این که در سال‌های 1970 و 1980 میلادی با افزایش قیمت نفت بار دیگر مورد توجه خودروسازان، سیاستمداران و البته مردم قرار گرفت. امروزه با توجه به معضل آلودگی هوا و همین‌طور مساله گرمایش جهانی و افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو زمین، تولید این خودروها بار دیگر در دستور کار کشورهای مختلف قرار گرفته است.

تجربه رانندگی با یک نمونه خودروی برقی

در پایان گفت‌وگو همراه با مهندس سمرقندی، رانندگی با یکی از خودروهای برقی نمایش داده شده در این نمایشگاه را تجربه کردم. خودرویی که پشت فرمان آن نشستم از نظر ظاهر هیچ تفاوتی با خودروهای معمولی نداشت. فقط زیر کاپوت به جای موتور احتراقی، موتوری برقی قرار داشت که با باتری لیتیوم یونی به ظرفیت 25.6 کیلووات شارژ می‌شد. سوئیچ را در محل قرار دادم و استارت زدم؛ خودرو بی‌صدا روشن شد؛ طوری که روشن شدن خودرو را از روی نمایشگر داشبورد متوجه شدم. دنده اتوماتیک را که به شکل قطعه دایره‌ای‌شکل و قابل چرخش بود روی حالت D قرار دادم و پدال گاز را زیر پایم فشردم تا بتوانم صفر تا صد 15 ثانیه‌ای آن را بررسی کنم. خودرو با شتابی قابل توجه، درست مثل خودروهای معمولی در معبر مسطح پژوهشگاه به راه افتاد. هیچ صدایی جز صدای چرخش چرخ‌ها شنیده نمی‌شد. پدال گاز را بیشتر فشردم و با توجه به فضای محدود پژوهشگاه صنعت نفت، سرعت را به حدود 80 کیلومتر بر ساعت رساندم تا عملکرد ترمزهای ABS خودروی برقی را بررسی کنم؛ تقریبا تفاوتی با پژو پارس نداشت. حداکثر سرعت خودرویی که با آن رانندگی کردم می‌توانست به 125 کیلومتر بر ساعت برسد. هندلینگ خیلی خوب در سر پیچ و شتاب‌گیری مطلوب چیزی بود که از رانندگی با یک خودروی برقی تجربه کردم.

این خودرو بر اساس ادعای کمپانی سازنده قدرت بالارفتن از شیب 25 درجه را دارد. 6 تا 8 ساعت مدت زمان لازم برای شارژ کامل آن با برق خانگی است و 200 تا 250 کیلومتر را می‌تواند با یک بار شارژ طی کند. نمونه بنزینی این خودرو حدود 54 میلیون تومان و نمونه برقی که مورد آزمون ما قرار گرفت حدود 100 میلیون تومان قیمت دارد که در صورت حمایت دولتی می‌تواند این قیمت برای استقبال عمومی کاهش یابد.

خودروهای هیبریدی برقی ـ بنزینی

حتما با خودروهای هیبریدی دوگانه سوز بنزینی‌ و گاز سی‌ان‌جی (CNG) آشنا هستید. برخی خودروهای برقی دوگانه و در حقیقت هیبریدی هستند؛ در این خودروها برای تأمین نیروی محرکه از ترکیب دو یا چند منبع مجزای قدرت استفاده می‌شود. معمولا یکی از این منابع، انرژی الکتریکی است. با استفاده از این فناوری می‌توان موتورهای درون‌سوزی را تولید کرد که اندازه کوچک‌تری داشته باشند. بعلاوه امکان بازیابی انرژی هنگام ترمز گرفتن در این خودروها وجود دارد. به این ترتیب مصرف سوخت و تولید آلودگی تا حد قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

همچنین در زمان‌هایی که به استفاده از توان بالاتری در خودرو نیاز باشد، با تغییر منبع تولیدکننده انرژی در این خودروها می‌توان بر محدودیت‌های حرکتی خودروهای الکتریکی غلبه کرد. از طرف دیگر در این خودروها موتور درون‌سوز می‌تواند هنگامی‌که خودرو متوقف بوده یا سرعت آن کمتر از حد از پیش تنظیم شده‌است، از حرکت باز می‌ایستد و به جای آن موتور الکتریکی وظیفه‌ تأمین انرژی مورد نیاز خودرو را به عهده می‌گیرد. قابلیت دیگر این خودروها این است که وقتی موتور محرکه با منبع انرژی دیگری کار می‌کند، انرژی مازاد نسبت به توان درخواستی راننده می‌تواند برای شارژ باتری استفاده شود. این انرژی ذخیره می‌شود تا زمانی که موتور محرکه توانایی تولید انرژی درخواستی را ندارد از آن استفاده شود. خودروهای هیبریدی از نظر مصرف سوخت و تأمین قوای محرکه بسیار متنوع هستند و بررسی انواع آنها از حوصله این نوشتار خارج است.

کاظم کوکرم- دبیر گروه دانش