زیست سیاسی در عصر امام خمینی(ره)

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال گذشته در فرمایشاتشان در مراسم سالروز ارتحال امام(ره) می‌فرمایند: « ما برای این که راه را درست برویم، باید نقشه‌ معمار را بدانیم... نقشه‌ امام، کار اصلی امام، بنای یک نظم مدنی - سیاسی براساس عقلانیت اسلامی بود.» ایشان سه سال قبل از آن در تبیین شاخص‌های این عقلانیت در مکتب امام(ره)، تصریح کرده بودند: «دو بُعد اصلی در مکتب امام بزرگوار ما، بُعد معنویت و بُعد عقلانیت است.» (14/3/90) ایشان تاکید می‌کنند: «جوهر اصلی در مکتب امام بزرگوار ما، رابطه‌ دین و دنیاست؛ یعنی همان چیزی که از آن به مسأله‌ دین و سیاست و دین و زندگی هم تعبیر می‌کنند.» (۱۳۸۴/۰۳/۱۴)

اما این فقط خط فکری و اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) نیست که مورد توجه رهبر انقلاب قرار می‌گیرد، بلکه ایشان به فرازهایی از عمل سیاسی امام راحل نیز اشاره دارند: «امام دعوای شخصی ندارد؛ اما در دائره‏ مکتب، با قاطعیت کامل، جاذبه و دافعه‏ خود را اعمال می‏کند. این یک شاخص عمده از زندگی امام و مکتب امام است. » (14/3/89)

ایشان به یکی از مهم​ترین مدل‌های سیاسی ارائه شده از سوی حضرت امام برای اداره کشور اشاره کرده و با تبیین شاخص‌های مردم‌سالاری دینی، می‌فرمایند: «در مکتب سیاسی امام، هویت انسانی، هم ارزشمند و دارای کرامت است، هم قدرتمند و کارساز است. نتیجه‏ ارزشمندی و کرامت داشتن این است که در اداره‏ سرنوشت بشر و یک جامعه، آرای مردم باید نقش اساسی ایفا کند. لذا مردم‏سالاری در مکتب سیاسی امام بزرگوار ما ـ که از متن اسلام گرفته شده است ـ مردم‏سالاریِ حقیقی است؛ مثل مردم‏سالاری آمریکایی و امثال آن، شعار و فریب و اغواگریِ ذهن​های مردم نیست.» (۱۳۸۳/۰۳/۱۴)

از دیدگاه رهبر معظم انقلاب، عصر حاضر، دوران امام خمینی است و بنابراین راه ایشان با قدرت ادامه یافته است. ایشان این دوران را فراتر از مرزهای کشورمان می‌دانند: «اگرچه بسیاری از ملت​ها و دولت‌های سطح زمین، تحت تأثیر این عصر جدید قرار گرفتند، حتی نقشه‌ سیاسی دنیا عوض شده است، اما توقع نداریم تحلیلگران و قضاوت‌کنندگانِ قدرتمند و سیاسی عالم اقرار کنند این عصر آغاز شده است. آنها اعتراف نمی‌کنند که دوران جدیدی آغاز شده است؛ اما تحت تأثیر این دوران قرار گرفته‌اند و آن را احساس می‌کنند. این عصر و این دوران جدید را باید دوران‌ امام‌‌خمینی نامید.» (۱۳۶۹/۰۳/۱۴)

از نگاه رهبر انقلاب، «ایجاد روح عزت و استقلال و استغنا و اعتماد به نفس» و «گرایش و احترام به ارزش​های انسانی و عدالت و حریت و آرای مردم» از مشخصه‌های عصر امام خمینی(ره) است (۱۳۶۸/۰۳/۲۸) و ایشان بارها تاکید کرده‌اند: «هنر امام بزرگوار ما این بود که مردم را وارد صحنه کرد.» (۱۳۹۰/۰۹/۲۱)

رهبر انقلاب همچنین بر نکته​ای مهم تاکید می‌کنند: «بیت‌الغزل کار امام، ایجاد حکومت اسلامی بود. اگر فرض کنیم چنین انقلابی بدون شعار حکومت به راه می‌افتاد - به عنوان اصلاحات و همان کارهایی که در تأسیس عدالتخانه و تشکیلات مشروطیت شد - بلاشک کار امام، یک دهم کار الان اهمیت نداشت؛ چون بالاخره آن خاندان می‌رفتند و جناح و جریانی از متدیّنین ـ که قاعدتا منتخبان امام، متدیّنین بودند ـ روی کار می‌آمدند؛ اما آن کار چیزی بود، این کار یک چیز دیگر است.» (۱۳۷۸/۱۱/۰۴)

رهبر انقلاب از همین زاویه به تفاوت‌های نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب مشروطه نظر کرده و می‌فرمایند: «امام اشتباه نکرد که حرفی را که گفته بود و هدفی را که اتخاذ کرده بود، در سایه‌ تنبیه و ظاهرسازی‌های شعارهای دیگران گم کند و فراموش کند. این، اساس کار موفقیت امام بود که مستقیم به طرف هدف پیش رفت؛ صریح و عریان آن را جلوی چشمش قرار داد و به طرف آن حرکت کرد. متأسفانه این کار را زعمای روحانی و مشروطه نکردند و برایشان غفلت ایجاد شد؛ فلذا اختلاف شد. اختلاف که به وجود آمد، آنها تسلط پیدا کردند. وقتی قدرت دست آنها آمد، دیگر کاری نمی‌شد کرد.» (۱۳۸۵/۰۲/۰۹)

ایشان به آرمان‌های انقلاب اسلامی نیز نظر کرده و تاکید کردند: «هنر بزرگِ امام بزرگوار ما این بود که چارچوب محکمی را برای این انقلاب به وجود آورد و نگذاشت این انقلاب در هاضمه قدرت‌ها و جریان​های سیاسیِ مسلّط هضم شود. شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی»، یا شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» که تعالیم امام و خط اشاره انگشت‌ایشان در دهان مردم انداخت، معنایش این بود که این انقلاب متّکی به اصول ثابت و مستحکمی است که نه به اصول سوسیالیزمِ اردوگاه آن روز شرق ارتباطی دارد، نه به اصول سرمایه‌داریِ لیبرال اردوگاه غرب. علّت این‌که شرق و غرب با این انقلاب دشمنی کرده‌اند و سرسختی نشان داده‌اند، همین بود.» (۱۳۸۱/۰۳/۱۴)

ایشان، نفوذ بالای حضرت امام(ره) در بین اقشار مختلف مردم را مورد اشاره قرار داده و تاکید می‌کنند: «امام واقعاً دنیا را عوض کرد. روی آوردن روحانیون به آموزش نظامی، هنر امام بود. این قدرت خدا بود که به دست آن بزرگوار این کارها انجام گرفت.» (۱۳۷۰/۰۹/۱۱) در همین راستا ایشان تاکید دارند: «فتح‌الفتوح امام، ساختن جوانان مومن، مخلص، سالم، صادق، بی‌اعتنای به شهوات و دل‌هایشان متوجه به سمت خدا بود.» (۱۳۶۹/۰۹/۰۵) ... «هنر بزرگ امام ما این بود که این دیوارها را از میانه‌ اجتماعات مردم برداشت؛ دیوارهایی که فضای عظیم و وسیع و باز را به حفره‌ها و خانه‌ها و کلبه‌های کوچک تبدیل کرده بودند. او یک فضای وسیع ساخت و دل‌ها را با هم آشنا کرد و این نیروی عظیم را به وجود آورد.» (۱۳۶۸/۰۳/۲۳)

یکی دیگر از ویژگی‌هایی که جانشین بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به آن اشاره می‌کنند، شفافیت و صراحت امام خمینی(ره) است. ایشان در دهه فجر دو سال قبل تصریح می‌کنند: «راز ماندگاری نظام جمهوری اسلامی بر ریل انقلاب و بر خطوط اصلی امام بزرگوار، همین صراحت بوده است؛ هیچ نبایستی این شفّافیّت را، این صراحت را از دست داد. در مقابل مخالفان، در مقابل دوستان، در مقابل دشمنان، مواضع جمهوری اسلامی باید مواضع شفّافی باشد. تاکتیک‌ها را می‌توانند عوض کنند، شیوه‌های کار را می‌توانند عوض کنند، [امّا] اصول، همچنان مستحکم باید بماند؛ این راز استحکام انقلاب و راز پیشرفت کشور است.» (۱۳۹۲/۱۱/۱۹)

شاید یکی از مهم​ترین مصادیق این صراحت و شفافیت، در حوزه تحولات خاورمیانه است. رهبر معظم انقلاب با اشاره به همین موضوع تاکید می‌کنند: «امام بزرگوار همان کسی است که در مورد مساله رژیم صهیونیستی از هیچ کس تقیّه نکرد؛ این که رژیم صهیونیستی یک غدّه‌ سرطانی است و باید از بین برود، این حرف امام است.» (۱۳۹۲/۰۶/۱۴) اما رمز این صراحت و قاطعیت از نگاه رهبر معظم انقلاب چنین است: «سه باور در امام بزرگوار ما وجود داشت، که همین سه باور به او قاطعیت می​داد، شجاعت می​داد و استقامت می‌داد: باور به خدا، باور به مردم و باور به خود. این سه باور، در وجود امام، در تصمیم امام، در همه‌ حرکت‌های امام، خود را به معنای واقعی کلمه نشان داد.» (۱۳۹۲/۰۳/۱۴) ایشان البته چارچوب‌های قاطعیت در مکتب امام را یادآوری می‌کنند: «اگر به نام عدالتخواهی و به نام انقلابیگری، اخلاق را زیر پا بگذاریم، ضرر کرده‌ایم؛ از خط امام منحرف شده‌ایم.» (۱۳۹۰/۰۳/۱۴)

به هر ترتیب، از نگاه رهبر معظم انقلاب، «جمهوری اسلامی آن وقتی واقعا جمهوری اسلامی است که با همان مبانی مستحکم امام، همان چیزهایی که در دوران حیات مبارک امام مطرح بود، شعار بود، بجد دنبال می‌شد، با همان شعارها پیش برود.» (۱۳۸۸/۰۶/۲۰) ایشان توصیه می‌کنند: «اگر علی‌رغم اختلاف بعضی از سلیقه‌ها و دیدگاه‌ها، بیاییم و همین خط یکپارچگی و وحدت را ادامه دهیم، در حقیقت روح امام عزیز را احترام کرده‌ایم.» (۱۳۶۸/۰۳/۲۳) و این مهم​ترین نکته‌ای است که 26 سال پس از رحلت رهبر کبیر انقلاب اسلامی، باید آن را مورد توجه قرار داد.