جشن تکلیف همراه با آموزش بلوغ

در فرهنگ ما موضوع بلوغ و باز کردن ابعاد مختلف جنسی و روحی آن بسیار محتاطانه و تقریبا خاموش برگزار می‌شود و متاسفانه در برخی فرهنگ‌ها نیز آن را پدیده‌ای مذموم یا خجالت‌آور می‌دانند. در حالی که بلوغ یکی از مراحل مهم زندگی هر انسان است.

حجت‌الاسلام سیدجواد موسوی، کارشناس دینی و مشاور کودک در این‌باره می‌گوید: دامنه ناآگاهی درباره بلوغ بسیار زیاد و بخصوص برای پسران گسترده‌تر است و آسیب‌های ناشی از این بی‌اطلاعی موجب شده که بزه جنسی و رفتاری در میان مردان جامعه ما فراوانی بیشتری داشته و در این جنس خود را به صورت عقده‌های مزمن روانی، تلقیات نادرست و تمایل به فرهنگ منحط جنسی تا سنین پیش از ازدواج و حتی چند سال پس از آن آشکار کند و بحران بیافریند.

ترس از بلوغ در اسلام بی‌معناست

تحقیقات نشان می‌دهد حداقل 20 درصد نوجوانان جامعه از تغییرات جسمی و روحی دوران بلوغ، خبری ندارند و دچار نگرانی می‌شوند.

به گفته موسوی، گروهی از نوجوانان که از سوی والدین، مربیان و اجتماع با این نوع تغییرات آشنا نشده‌اند اغلب دچار ترس، اندوه و حتی افسردگی می‌شوند و از خود می‌پرسند این چه اتفاقی است که برای من می‌افتد؟ آیا طبیعی است؟ برای همه پیش می‌آید؟ مبادا برایم مشکلی ایجاد کند.

در حقیقت نوجوان به دلیل ناآگاهی، دوره بلوغ را با ترس و اضطراب طی می‌کند و بتدریج قدرت تطبیق با شرایط متغیر آن را از دست می‌دهد. اینجاست که آسیب‌های رفتاری در کمین وی خواهد بود و مشکلات زندگی‌اش را رقم می‌زند.

به گفته حجت‌الاسلام موسوی، والدین باید با زبانی ساده و بدون پیچیدگی شرایط بلوغ را برای نوجوان تشریح کنند و به او اطلاعاتی متناسب با سن و پیشرفت مراحل بلوغ بدهند.

نوجوان تازه بالغ باید پیش از شروع تغییرات عمده جسمی نسبت به آنها آگاه باشد و بداند دیگر کودکی خردسال یا نوجوانی سر به هوا نیست و برای خود آقا یا خانمی شده که جامعه و اطرافیانش انتظارهایی متناسب از او دارند. به توصیه موسوی، از آنجا که بسیاری از والدین به‌دلیل موانع فرهنگی یا براساس شرمی نابجا از ارائه توضیحات کامل و جامع دراین‌باره خودداری می‌کنند بخصوص در فرهنگ و سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی ما که باید براساس آموزه‌های دینی باشد، آموزش‌های بهداشتی و اجتماعی درباره بلوغ اهمیتی دوچندان می‌یابد.

جشن تکلیف، توجه ویژه می‌خواهد

معمولا در اغلب مدارس جشن تکلیف به عنوان یک انجام وظیفه به صورت نمادین برگزار می‌شود که اتفاقا کار پسندیده‌ای هم هست، اما اکنون آنچه در این جشن دیده می‌شود زرق و برق مراسم و هزینه‌هایی است که صرف برگزاری می‌شود و عکس‌هایی که گرفته می‌شود تا به نهادهای بالاتر ارائه شود و دیگر هیچ! در واقع آن رسالت بزرگ اطلاع‌رسانی درخصوص بهداشت بلوغ در این جشن‌ها بازگو نمی‌شود و حتی اغلب مربیان هم در اطلاع‌رسانی در زمینه تغییرات جنسی و جسمی دوران بلوغ بی‌اطلاع و ناکارآمد بوده و جسارت لازم را برای بیان و باز کردن یک سری مسائل ظریف و ریزبینانه‌ای که مورد نیاز دانش‌آموز است، ندارند و در نهایت هم بیشتر دانش‌آموزان متوجه هدف اصلی از برگزاری جشن تکلیف نمی‌شوند. چون هنوز به پرسش‌های بلوغ جسمی و جنسی‌شان که لازمه رسیدن به آرامش روانی و رفتاری‌شان است پاسخ داده نشده، یک دفعه به بحث اعمال و فرایض دینی رسیده‌اند. نوجوانی که از نظر جسمی و جنسی هنوز ناکامل است و نمی‌داند در چه مرحله‌ای قرار دارد و هویت گمشده خود را پیدا نکرده معلوم است که بی‌توجه به فرایض دینی‌اش می‌شود و این موضوع برایش نهادینه نخواهد شد. چه‌بسا بسیاری از نوجوانان در همین دوره بلوغ است که سرکش و نافرمان شده و اغلب دین‌ستیز و جنگجو می‌شوند. از همه مهم‌تر آن که محتوای چنین جشن‌هایی در ناخودآگاه دانش‌آموز چنین القا می‌کند که صحبت و پرسش درخصوص برخی مسائل دوره بلوغ شرم‌آور است و در زمره اسرار مگو قرار دارد، اما سوال اینجاست نوجوان تازه بالغ ناآشنا چگونه می‌تواند به پاسخ پرسش‌هایش رسیده و تامین شود؟!

سیدجواد موسوی با اشاره به این‌ که برگزاری جشن تکلیف در مدارس در حوزه آموزش‌های بلوغ اقدامی مناسب، اما ناکافی است، می‌گوید: به نظر می‌رسد خلأ اصلی در این‌باره طرح نشدن نکات آموزشی، بهداشتی و پزشکی بلوغ در کتاب‌های درسی است. در چنین شرایطی تلاش رسانه‌های صوتی، تصویری و مکتوب و اجرای برنامه‌های آموزشی از سوی نهادهای فرهنگی و حمایتی می‌تواند تا اندازه‌ای راهگشا باشد و شرایط را برای ارائه آموزش‌های رسمی، کامل و متناسب درباره بلوغ مهیا کند.این مشاور خانواده ادامه می‌دهد: جالب آن که کمبود آگاهی درباره بلوغ در زمینه‌های رفتاری و روانی در بزرگسالان در تقابل با نوجوانان نمایان می‌شود. از طرفی معلوم نیست چرا مسئولان آموزشی و فرهنگی جامعه از طرح صورت مساله پرهیز می‌کنند و گمان می‌کنند آموزش درباره مسائل جسمی و روانی بلوغ نزد افکار عمومی به ترویج فساد و فحشا کمک می‌کند!

به نظر شما، چرا باید بخشی از آموزش‌های حیاتی در دوره حساسی از زندگی نوجوان که دوره آینده‌سازی او خواهد بود به دلیل ترس از شبهات و قضاوت‌هایی نادرست و احتمالا متلک‌پرانی ارائه نشود؟ آیا پیشگیری از آسیب‌های این حوزه با فرهنگ جامعه ما که به سبک ایرانی ـ اسلامی است، متناسب‌تر نیست؟

این کارشناس مسائل دینی، پاسخ این پرسش‌ها را ساده عنوان می‌کند و می‌گوید: جواب، در این موضوع خلاصه می‌شود که نمی‌دانیم چگونه به ارائه آموزش‌های بلوغ بپردازیم که حساسیت‌برانگیز نباشد، مخالف شئون دینی و فرهنگی ما نباشد و فقط بتواند از بروز آسیب‌ها جلوگیری کند.

آموزش چگونه باید باشد؟

به گفته موسوی، مدارس کشور شدیدا به‌وجود مشاوران، روان‌شناسان و معلمان آگاه در این زمینه نیاز دارند. آموزش بهداشت بلوغ در مدارس بویژه در مقطع راهنمایی که با سنین بلوغ همزمان است با مشکلات و کمبودهای جدی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

آموزش‌ها چه به‌صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم ارائه شود، همواره با حاشیه همراه است و در عمل، بخش بزرگی از محصلان نوجوان را به‌دلیل شرایط جامعه و ناپسند دانستن صحبت در این‌باره در محیط‌های بیرونی و خانواده‌ها از دستیابی به اطلاعات کامل و جامع و متناسب محروم می‌کند.

اگر قبول داشته باشیم که وظایف نظام آموزشی و پرورشی تنها در آموزش ریاضی و علوم و هندسه و تولید انواع و اقسام نخبه و دانش‌آموز ممتاز! خلاصه نمی‌شود و پرورشی هم در کار است که ابعاد جسمی، شخصیتی، روانی، رفتاری و اجتماعی محصلان را دربر می‌گیرد، به ضعف‌های جدی این نظام در حوزه مسائل اجتماعی نوجوانان و محصلان پی می‌بریم.

به هر ترتیب نوجوان باید در دوران بلوغ روش‌های حفظ سلامتش را بشناسد و بداند چه چیزی بهداشت جسم و روانش را به خطر می‌اندازد تا بتواند با تهدیدات بیرونی مقابله کند و از نوجوانی‌اش در مسیر تکامل لذت ببرد. در این دوره تغییرات جسمی و روانی نوجوان سریع است. احساسات، تفکر، رابطه‌های اجتماعی و منطق او رشد می‌کند و از این گذرگاه به شناخت خویش و محیط اقدام می‌کند. این تغییرات ذاتا مقدس است و هدایت و کنترل آنها از طریق شناخت مقتضیات دوره بلوغ؛، او را از گمراهی، گناه و آسیب دور می‌کند.

فاخره بهبهانی / چاردیواری (ضمیمه دوشنبه روزنامه جام جم)