شهرآورد سرخابی از منظر هنری

مستند زنده

پخش یک مسابقه فوتبال آن هم در سطح دربی یا شهرآورد تهران را می‌توان یک فیلم مستند یک ساعت و نیمه به حساب آورد که به صورت زنده تولید و همزمان پخش می‌شود. دربی تهران حتی در روزی که سکوهای ورزشگاه پر نمی‌شود یا نتیجه هیچ تاثیری روی سرنوشت غمبار 2 تیم قدیمی ندارد پر از حساسیت بوده و به همین دلیل است که حداقل در مدتی نزدیک به 2 ساعت کوچه و خیابان‌های تمام شهرهای ایران خلوت می‌شود.

نکته قابل توجه اینجاست که در صورت حضور کامل هواداران در استادیوم، نهایتا 120 هزار نفر بازی را از نزدیک می‌بینند و میلیون‌ها ایرانی داخل و خارج کشور این بازی را از طریق تلویزیون نگاه می‌کنند. حال این سوال پیش می‌آید که پخش زنده تلویزیونی و ساختار این مستند زنده یک ساعت و نیمه باید چگونه باشد که بر زیبایی‌ها و جذابیت‌های بازی اضافه کند؟!

هنر سینما در سانتیاگو برنابئو

چهارشنبه دو هفته قبل و کمتر از 48 ساعت مانده به آغاز بازی پرسپولیس و استقلال در ورزشگاه آزادی، رئال مادرید در ورزشگاه اختصاصی‌اش سانتیاگو برنابئو میزبان یوونتوس ایتالیا بود. رئال بازی رفت را به یووه باخته بود و حالا در حضور نزدیک به 90 هزار نفر برای انتقام شکست و رفتن به مرحله بعدی پا به زمین گذاشته بود.

یوونتوس هم با تمام قدرت و اعتبارش برای دفاع از پیروزی به مادرید آمده بود. این را می‌توان طرح این مستند زنده ورزشی به حساب آورد که در دستان توانمند کارگردان و تصویربرداران و دیگر عوامل ضبط و پخش تبدیل به یک اثر تاثیرگذار و جذاب شد.

برای درک بهتر قدرت ساختاری پخش تلویزیونی این برنامه یکی از صحنه‌های مهم بازی را بررسی می‌کنیم؛ در نیمه اول و در حالی که رئال مادرید با ستاره‌های بزرگ و حمایت تماشاگرانش به دنبال باز کردن دروازه یوونتوس بود، داور پشت محوطه جریمه تیم ایتالیایی یک ضربه آزاد برای رئال اعلام کرد. همه می‌دانند کریستیانو رونالدو بهترین بازیکن کنونی جهان و رئال مادرید تبحر زیادی در زدن ضربه ایستگاهی دارد، اما در آن‌سو نیز جی‌جی‌بوفون، دروازه‌بان یوونتوس قرار دارد که خود یک قهرمان بزرگ است. داور توپ را می‌کارد و سراغ دیوار دفاعی می‌رود تا آنها را در فاصله معین مستقر کند، اما کارگردان تلویزیونی به سبب تسلط و دانشی که دارد این زمان مرده را که به چیدن خط دفاعی و کاشتن توپ و رعایت فاصله می‌گذرد، تبدیل به صحنه‌ای بشدت تاثیرگذار می‌کند. یک کلوزآپ از کریس رونالدو در حالی که چهره رونالدو را در گوشه سمت چپ تصویر قرار داده و بقیه نما را فضای خاکستری پوشانده است. کات به کلوزآپ جی جی بوفون که با دقت به دیوار دفاعی‌اش نگاه می‌کند. کات به کلوزآپ رونالدو که با تمام تمرکز به دروازه نگاه می‌کند. کات به کلوزآپ بوفون که با چشمان نافذش دارد به رونالدو نگاه می‌کند.کات به چهره رونالدو که لحظه به لحظه جدی‌تر می‌شود. کات به کلوزآپ بوفون که از چهره‌اش می‌توان میزان آمادگی و قدرتش را فهمید. کات به اکستریم لانگ شات در حالی که رونالدو پشت توپ ایستاده و بوفون آماده پرش است. رونالدو ضربه را می‌زند و توپ با اندکی فاصله به بیرون می‌رود.

این دکوپاژ دشوار را در سینمای جهان از کارگردانانی مانند آلفرد هیچکاک یا بزرگان دیگری سراغ داریم در حالی که یک کارگردان ورزشی و تلویزیونی که شاید بسیاری از علاقه‌مندان جدی فوتبال و سینما در دنیا او را نشناسند، دست به انجام آن زد و صحنه‌ای خلق کرد که برای چند ثانیه نفس تماشاگران تلویزیونی را بند آورد. این چیزی جز تسلط بر فن و شناخت حرفه نیست.

دربی 80

اما دربی 80 به عنوان گل سرسبد رویدادهای ورزشی و حتی اجتماعی چقدر از نظر کارگردانی و ساختار یک مسابقه زنده تلویزیونی با استانداردهای جهانی همخوانی دارد، البته در همین ابتدا باید به یک موضوع اشاره کرد و آن، این که کارگردان تلویزیونی لیگ قهرمانان اروپا مطمئنا ابزار و امکانات مناسب‌تری برای تولید یک اثر جذاب در اختیار دارد. از کیفیت و کمیت تجهیزات و امکانات و شرایط معماری استادیوم گرفته تا سطح مسابقه فوتبال و ماده خامی که توسط تصویربرداران در اختیار کارگردان قرار می‌گیرد، همه و همه در کیفیت اثر نهایی نقش بسزایی دارد، اما در کنار اینها گویا یک ذهن سینمایی آشنا با زیبایی شناسی نیز می‌تواند اهمیت ویژه‌ای بیابد. به‌جرات از نحوه کارگردانی بازی رئال و یووه می‌توان متوجه شد که کارگردان اثر نه‌تنها فوتبال را خوب می‌شناسد که بر فنون سینمایی مسلط است، اما همین مساله به شکل یک معضل بزرگ در ساختار پخش زنده مسابقات فوتبال ـ و در این بحث دربی 80 ـ همواره وجود داشته و به نظر خواهد داشت.

این درست است که شهرآورد تهران از نظر سطح فنی فوتبالی قابل قیاس با سطح اول دنیا نیست، اما این در فوتبال کشورهای آسیایی و حتی کشورهای همسایه خودمان هم وجود دارد، اما از نظر کارگردانی مسابقه فوتبال حتی همین کشورهایی که آرزویشان داشتن کیفیت فوتبال ایران است، دارای سطح بالاتری هستند. شاید مثلا کشورهای حوزه خلیج‌فارس چون به این نتیجه رسیده‌اند که توانایی‌های فنی ندارند، دلارهای نفتی را به متخصصان اروپایی و آمریکایی داده و خودشان روی صندلی‌های زراندود می‌نشینند و شاهد خرج شدن پول‌های بی‌زبان هستند، اما در عوض این متخصصان فرنگی به جهت آن که از دنیای حرفه‌ای تولید و پخش مسابقات ورزشی می‌آیند، با استفاده از توانایی‌ها و ابزار سینما جلوه زیباتری از آنچه واقعا در زمین فوتبال می‌گذرد، به تصویر می‌کشند.

متاسفانه با وجود برخی پیشرفت‌ها و افزودن امکانات و تجهیزات بهتر هنوز کارگردانی‌های مسابقات فوتبال و بخصوص بازی‌های بزرگ با نقصان در بیان تصویری مواجه است. در همین دربی 80 بسیاری از اتفاقات از دید بیننده پنهان ماند، در حالی که یک کارگردانی قوی می‌توانست همین دربی را که به آن بی‌خاصیت می‌گویند، تبدیل به یک مسابقه جذاب و هیجان‌آور کند.

شناخت فوتبال، تسلط برسینما

کارگردان تلویزیونی یک مسابقه فوتبال، هم باید سینماگر باشد و هم عشق فوتبال. او باید بداند بازیکنان مهم چه کسانی هستند و چه توانایی‌هایی دارند. اگر قرار است مسابقه‌ای که در آن کریس رونالدو یا لیونل مسی هستند، پخش شود بی‌شک باید دوربین‌هایی باشد که مدام درصدد ثبت حرکات تکنیکی این دو بازیکن باشد. در کنار این، رونالدو یک بازیکن بسیار سرعتی و با توانایی‌های شوت‌زنی، پرش و سرزدن و استارت‌های فوق‌العاده برق‌آسا از کناره‌های زمین است، اما مسی دریبل‌های ریزو فانتزی می‌زند و از عمق و با پاس‌های کوتاه خودش را به دروازه می‌رساند.

بی‌شک کارگردانی که اینها را بداند و تصویربرداری که درست توجیه شده باشد، می‌تواند در طول 90 دقیقه صحنه‌های فوق‌العاده شکار کند. در دربی 80 اما همین ضعف باعث شد که مثلا در چند صحنه متوالی کارگردان نمای بسته یک بازیکن خاص را نشان بدهد که نقشی در خلق این صحنه‌ها نداشته است. این که کدام بازیکنان چه روحیه‌ای دارند، مربیان چه عادت‌هایی کنار زمین دارند، تماشاگران کدام تیم در چه زمان‌هایی رفتارهای جالب‌تری دارند و داور مسابقه دارای چه نوع شخصیتی است و بسیاری دیگر از این موارد می‌تواند در بهبود ساختار پخش زنده یک مسابقه فوتبال نقش مهمی داشته باشد.

امید ذاکری نیا / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)