کرم‌هایی که در پوست صورت‌‌تان اردو زده‌اند

ولی واقعیت این است که بجز ما موجوداتی اینجا هستند که البته داستانشان از جنس داستان اسباب‌بازی‌ها نیست. اینها حیوانات واقعی کرم مانندی هستند که 4 جفت پای کوتاه چاق و چله نزدیک سرشان دارند و در پوست صورت همه انسان‌‌ها (هر چقدر هم که بهداشت را رعایت کنند) زندگی می‌کنند. اینها حشراتی به نام «هیره» هستند که علاقه فراوانی به منافذ پوست و غدد چربی زیر پوستی دارند. آنها به هیچ‌وجه مهمان موقتی بدن ما محسوب نمی‌شوند.

هیره‌ها در پوست صورت ما متولد می‌شوند، همانجا تولید‌مثل می‌کنند و در همانجا هم می‌میرند. آنها حداقل 20 هزار سال است که روی صورت ما و به معنای واقعی کلمه در پیش چشم ما زندگی می‌کنند؛ بدون این‌که ما یا میلیاردها انسانی که پیش از ما روی کره‌زمین زیسته‌اند از حضور دائمی این اجاره‌نشین‌های مادام‌العمر، کوچک‌ترین اطلاعی داشته باشیم. اما هیره چیست و چرا در این جهان پهناور صورت ما را برای زندگی انتخاب کرده است؟!

با دنیای هیره‌ها آشنا شوید

انسان پستانداری بزرگ است و پوست پستانداران بزرگ به علت داشتن منافذ و غدد چربی فراوان می‌تواند بخوبی غذا و سرپناه لازم برای زندگی موجودات میکروسکوپی مانند هیره‌ها را فراهم کند. هیره از نظر ظاهری شبیه عنکبوت و کنه و از خانواده بندپایان است. آنها یکی از متنوع‌ترین و موفق‌ترین بی‌مهرگان هستند که تقریبا همه جا حضور دارند؛ از آب و خاک گرفته تا بدن انسان و حیوانات و حتی گرد و غبار هوا. بدن آنها تقریبا شفاف و بی‌رنگ است. بنابراین دیدن آنها با چشم غیر مسلح کار آسانی نیست. 2 نوع هیره در پوست صورت انسان زندگی می‌کنند؛ هیره «دمودکس فولیکولوروم» یا هیره فولیکول که در فولیکول مو زندگی می‌کند و هیره «دمودکس برویس» یا هیره غدد چربی که نسبت به هیره فولیکول قد کوتاه‌تری دارد و در عمق بیشتری از پوست سکونت دارد؛ یعنی در غدد چربی. فولیکول مسیری لوله مانند است که ریشه مو در آن رشد می‌کند. در هر غده چربی فقط یک هیره غدد چربی زندگی می‌کند؛ در حالی که در هر فولیکول مو بین 3 تا 6 هیره فولیکول دیده می‌شود. طول این هیره‌ها بین 0.3 تا 0.4 میلیمتر متغیر است.

آنها بیشتر در اطراف بینی و در فولیکول موهای مژه و ابرو دیده می‌شوند. صورت انسان به علت داشتن منافذ بزرگ‌تر در پوست و غدد چربی بیشتر بهشت هیره‌ها به حساب می‌آید، هرچند گاهی اوقات در نواحی اندام تناسلی و روی سینه هم مشاهده شده‌اند. هیره غدد چربی تقریبا تمام عمرش را در غدد چربی فولیکول مو سپری می‌کند، ولی هیره فولیکول هر از چند گاهی شب‌ها به سطح صورت می‌آید تا بتواند منفذی با شرایط مناسب‌تر بیابد. سرعت حرکت هیره‌ها بین 8 تا 16 میلی‌متر در ساعت است. تولیدمثل هیره فولیکول روی سطح پوست انجام می‌شود و تخمگذاری در لبه داخلی دهانه منفذی که هیره ماده در آن ساکن است، صورت می‌گیرد. اندازه تخم‌ها یک سوم تا نصف طول بدن خود هیره‌ است که باعث می‌شود تخمگذاری آنها از نظر متابولیک بسیار سخت و پرزحمت باشد و در هر بار تخمگذاری فقط یک تخم آزاد شود.

هیره‌های ماده جثه بزرگ‌تری دارند و شفیره متولد شده که 6 پا دارد پس از حدود 7 روز بالغ می‌شود. آنها مقعد ندارند و فضولاتشان تا زمان مرگ در داخل بدن ذخیره می‌شود. پس از مرگ، بدنشان خشک می‌شود و فضولات درون بدن روی صورت تجزیه می‌شود. فضولات و دی‌ان‌ای باقیمانده از آنها به تأمین رطوبت مورد نیاز پوست کمک می‌کند. هیره‌های فولیکول خیلی زود به بدن انسان وارد می‌شوند. آنها در بافت سینه مادران مشاهده شده‌اند و احتمال دارد هنگام شیردهی یا حتی در بدو تولد از مادر به فرزند منتقل شوند. با افزایش سن تعداد بیشتری هیره از اطرافیان به بدن ما منتقل می‌شود. به اعتقاد بعضی از دانشمندان آنها باکتری‌های پوست را می‌خورند و بعضی فکر می‌کنند از سلول‌های مرده پوست یا روغن موجود در غدد چربی تغذیه می‌کنند. محققان درحال بررسی ریزاندامگان (میکروارگانیسم‌های) داخل دستگاه گوارش هیره‌ها هستند تا به رژیم غذایی آنها پی ببرند. ولی آیا با وجود این تعداد بندپای زنده درون پوست، نباید دلواپس امکان بروز بیماری‌های پوستی بود؟

هیره‌ها از تکامل انسان می‌گویند

هیره‌های فولیکول و غدد چربی شباهتی به یکدیگر ندارند و به نظر می‌رسد از دو منبع متفاوت وارد بدن ما شده‌اند. هیره فولیکول فعالیت زیادی دارد و بسیار اجتماعی است و همین موضوع باعث بروز آمیختگی ژنتیکی بیشتر در آن می‌شود در حالی‌که هیره غدد چربی منزوی است. بنابراین جهش‌های ژنتیکی در آن به کل هیره‌های غدد چربی منتقل نمی‌شود؛ بلکه هر تنوعی به صورت محدود در نواحی مشخصی به شکل مستقل و جزیره مانند به حضور خود ادامه می‌دهد. این تنوع می‌تواند بازتاب دهنده سیر تکامل انسان نیز باشد.

انسان‌ها حدود 40 هزار سال پیش روی زمین پراکنده شدند و جوامع متنوع را به‌وجود آوردند. به نظر می‌رسد تنوع ژنتیکی هیره‌ها هم از همان زمان آغاز شده است. ظاهرا انسان مدت‌هاست هیره‌های غدد چربی را همراه خود دارد. احتمال دارد هیره‌های غدد چربی، از زمانی که انسان طی روند تکاملی، از اجداد هومونید خود متمایز شد یعنی حدود 20 هزار سال پیش با او همراه بوده‌اند. این احتمال نیز وجود دارد که حیوانات دیگر آنها را به بدن ما منتقل کرده باشند. انسان‌ها رابطه گسترده‌ای با سگ‌های خانگی و خویشاوند وحشی آنها یعنی گرگ داشته‌اند و محققان معتقدند از آنجا که اجداد ما برای شکار و مسائلی از این نوع در مجاورت این حیوانات بوده‌اند هیره‌ها از آنها به انسان منتقل شده‌اند. شباهت فراوان هیره غدد چربی با هیره دمودکس کنیس که در بدن سگ دیده می‌شود این فرضیه را تقویت می‌کند. هیره‌ها نه تنها می‌توانند بازگوکننده رابطه انسان با حیوانات دیگر باشند، بلکه حقایق بسیاری را نیز در مورد رابطه انسان‌ها با یکدیگر آشکار خواهند کرد. ژن آنها حاوی سرنخ‌های ارزشمندی از تاریخچه حیات ما به‌شمار می‌رود.

وقتی دانشمندان دی‌ان‌ای هیره‌ها را مطالعه کردند متوجه شدند هیره‌های صورت مردم چین با هیره‌های مردم آمریکای شمالی و جنوبی متفاوت است. وجود این تفاوت‌ها این امکان را به دانشمندان می‌دهد که به چگونگی مهاجرت اجداد اولیه ما روی کره زمین پی ببرند و مشخص کنند کدام یک از جوامع امروزی رابطه نزدیک‌تری با یکدیگر دارند. محققان امیدوارند بتوانیم جوامع انسانی را که قبلا قادر به شناسایی آنها نبودیم، شناسایی کنیم. آنها همچنین می‌توانند ما را به زمان‌های بسیار دورتر ببرند تا بتوانیم نگاهی هم به شیوه تکامل زیستی انسان بیندازیم. اگر آنها این همه مدت همراه انسان بوده‌اند بعید نیست منشأ تغییراتی در دستگاه ایمنی بدن ما هم بوده باشند. شاید همین هیره‌های کوچک به شکل‌گیری دستگاه ایمنی بدن انسان برای مواجهه بهتر با بیماری‌ها کمک کرده باشند. دکتر «تمیس»، سرپرست تیم تحقیق می‌گوید: «به احتمال بسیار زیاد همان گونه که ما بر آنها تأثیر گذاریم آنها نیز روی ما تأثیر می‌گذارند. دستگاه ایمنی بدن ما نسبت به حضور آنها واکنش نشان می‌دهد و همین واکنش‌ها می‌تواند به تغییراتی در سلامت و دستگاه ایمنی بدن ما منجر شده باشد.

انسان، بوم‌سازگان متحرک

البته همه اینها در حد فرضیه است، ولی اگر هم اشتباه از آب در بیایند، هیره‌ها موجوداتی هستند که به ما یادآوری می‌کنند ما انسان‌ها خودمان زیستگاه انبوهی از گونه‌های مختلف موجودات زنده هستیم! سر و کله بعضی از آنها مانند شپش سر و کک فقط گاهی اوقات پیدا می‌شود و بعضی از آنها فقط در جوامع خاصی وجود دارند. بعضی دیگر مانند هیره فولیکول یا ریزاندامگان دستگاه گوارش همیشه همراه همه انسان‌ها هستند. بدن ما مملو از ریزاندامگان‌ است. بنابراین« ما» فقط ما نیستیم. ما یک جامعه در حال حرکت هستیم؛ یک بوم‌سازگان (اکوسیستم) کامل در قالب یک بدن که حتی شاید لازم باشد گاهی اوقات از موجودات میکروسکوپی بدنمان چیزهایی هم بیاموزیم؛ مثلا این‌که هرگز دیده نشده است که یک هیره به هیره دیگری حمله کند یا او را بخورد!

منابع: BBC، Discover Magazine، Science News، wired.com و tums.ac.ir

هیره‌ها و بیماری‌های پوستی

سال 1994 تحقیقی در ایران انجام شد که نتایج آن در نشریه دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات پزشکی به چاپ رسید. در این مقاله از هیره فولیکول با عنوان «انگل پوستی» نام برده شده و از مراجعه‌کنندگانی که هیره فولیکول در پوست آنها مشاهده شده است با عنوان «آلوده به انگل دمودکس» (هیره فولیکول) یاد شده و بیماری‌های پوستی آنها ناشی از حضور هیره‌ها دانسته شده است. ولی محققان دانشگاه کارولینای شمالی دیدگاه کاملا متفاوتی در این مورد دارند و به نوعی هیره‌ها را از اتهام انگل بودن و ایجاد بیماری پوستی تبرئه می‌کنند. یافته‌های جدید نشان می‌دهد هیره‌های فولیکول مضر نیستند و هیچ واکنش منفی شدیدی از سوی دستگاه ایمنی بدن نسبت به حضور آنها دیده نمی‌شود. آکنه روزاسه یک بیماری پوستی است که صورت را درگیر می‌کند. بیماری با التهاب پوست صورت آغاز می‌شود و گاهی اوقات به قرمزی دائم، خال‌های پوستی و احساس سوختگی یا گزیده‌شدن ختم می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد تعداد بیش از حد هیره‌ها عامل این بیماری است. به جای یک یا 2 هیره در هر سانتی‌متر مربع پوست، تعداد آنها به 10 تا 20 عدد می‌رسد. ولی این به آن معنا نیست که هیره‌ها مشکل‌ساز هستند. یک تحقیق در سال 2012 نشان داد عامل اصلی آکنه روزاسه تغییراتی است که در پوست ایجاد می‌شود. پوست ما با گذر زمان بر اثر تغییرات آب و هوایی یا سالخوردگی دستخوش تغییر می‌شود. این تغییرات به تغییر ماده‌ای چرب به نام سبوم منجر شده که در غدد چربی پوست تولید می‌شود و وظیفه آن مرطوب نگهداشتن پوست است. به نظر می‌رسد هیره‌های غدد چربی از سبوم تغذیه می‌کنند و تغییرات مذکور در سبوم می‌تواند منجر به انفجار جمعیتی در هیره‌ها شود و همین موضوع باعث تحریک پوست می‌شود. بین بیماری آکنه روزاسه و مقدار باکتری و سموم آزاد شده از محتوای بدن هیره‌ها پس از مرگ آنها رابطه مستقیم وجود دارد. بنابراین تعداد هیره‌ها در نتیجه فعل و انفعالات ناشی از واکنش دستگاه ایمنی به مشکلات دیگر افزایش می‌یابد و آکنه روزاسه واکنش دیگری است به نتیجه این فعل و انفعالات. بنابراین رابطه ما و هیره‌ها می‌تواند به سطح همسفرگی ارتقا پیدا کند، یعنی آنها غذای مورد نیازشان را از ما تأمین می‌کنند، ولی به شکلی که آسیبی متوجه ما نمی‌شود. آنها می‌توانند با تمیز کردن پوست ما از سلول‌های مرده پوست یا با خوردن باکتری‌های مضر پوست مفید هم باشند. البته این موضوع در مورد انواع دیگر هیره صادق نیست.

نوع دیگری از هیره به نام «دمودکس کنیس» وجود دارد که در بدن سگ زندگی می‌کند و می‌تواند به انسان نیز منتقل شود. انتقال این هیره به بدن انسان در بعضی موارد باعث بیماری پوستی دمودیکوسیس یا دمودکتیک مینژ می‌شود که از علائم آن می‌توان به خارش یا التهاب پوست و ریزش مو اشاره کرد. البته این‌که هیره‌ها دقیقا در بدن ما چه می‌کنند و ما چطور صاحبخانه آنها شده‌ایم هنوز کاملا مشخص نبوده و موضوعی است که بتازگی در دست بررسی قرار گرفته است. شاید مطالعه آنها راهی برای شناخت بهتر انسان و تاریخچه تکامل او باشد.

مسعود توکلی / جام‌جم