کسب و کار حلال در قاب آثار مستند

اگر دلمشغولی‌ها و دغدغه‌های زندگی، این روزها دیگر توان و حسی برای نقب زدن به گذشته‌ها برایتان نگذاشته ‌ یک راهنمایی کوچک کافی است تا تلنگری به ذهن و فکرتان بخورد و لااقل تصویر کمرنگی از این برنامه در یادتان ترسیم و زنده شود؛ آقای اقتصادی. مرحوم احمد مندوب هاشمی، دوبلور پیشکسوت، اجرای این برنامه را بر عهده داشت و خود او همراه عباس محبوب، محمد شیری، کامران فیوضات و شاپور شهیدی بخش‌های نمایشی را بازی می‌کردند. این برنامه نه‌ تنها برای بزرگ‌ترها که حتی برای کودکان نیز جذاب بود، بیشتر از بابت بخش‌های نمایشی‌اش البته. در ابتدای برنامه مرحوم هاشمی به مباحث مربوط به اقتصاد خانواده می‌پرداخت و در ادامه بخش‌های نمایشی پخش می‌شد. عباس محبوب و محمد شیری عموما نقش افرادی را بازی می‌کردند که مقتضیات زندگی در آن دهه که مصادف بود با جنگ و تبعات ناشی از آن را رعایت نمی‌کردند و معمولا در حال اسراف و بریز و بپاش‌های غیرضروری بودند.

تا سال‌های سال اکثر برنامه‌های اقتصادی رادیو و تلویزیون بیشتر رویکرد میزگردی یا نمایشی داشتند و آثار مستند نقش کمتری را درباره آشنایی مردم با مقوله اقتصاد و چرخه آن ایفا می‌کردند. با این حال برنامه‌های اقتصادی بیش و کم در تمام شبکه‌های تلویزیونی قابل رصد هستند. برای مثال، شبکه یک همچنان با 2 برنامه «پایش» و «حرف حساب» به مسائل اقتصادی می‌پردازد. شبکه آموزش نیز مجموعه یکصد قسمتی «الفبای بورس» را با هدف آموزش مفاهیم بورس به زبان ساده برای بینندگانش تدارک دیده و «آموزش تعاون» هم مجموعه‌ای آموزشی است که در شبکه 4 تولید شده و در آن به مباحث مهم تعاون همچون بازاریابی، خدمات الکترونیک و مقررات ویژه هیات موسس پرداخته می‌شد.با تاسیس شبکه مستند و به دنبال آن کانال بازار اما اوضاع متفاوت شد. حالا دیگر این امکان وجود داشت که بی‌واسطه و بدون بهانه سراغ مشاغل، کارآفرینان، کارگران و چرخه اقتصادی کشور رفت. کانال بازار از بدو تاسیس تا امروز نیز برنامه‌های اقتصادی‌ای همچون نمای بازار، نمودار، به خرید، سبد، گزارش بازار، از همین امروز، سیمای آبادی و اقتصاد مجازی را برای علاقه‌مندان مباحث اقتصادی در نظر گرفته است.

شبکه مستند هم با تولید، سفارش و خرید مستنداتی با محوریت اشتغال، کسب رزق و روزی حلال، راه‌اندازی بنگاه‌های اقتصادی کوچک اما سودآور، خودکفایی، عوامل و فاکتورهای موثر در چرخه اقتصاد کشور و معرفی کارآفرینان مبتکر سعی در آشنایی مردم و بالا بردن سطح اطلاعات عمومی مخاطبان خود از علم اقتصاد داشته است. از جمله این آثار مستند «یک لقمه نون» است که تا امروز دو سری آن در این شبکه تولید شده. یک لقمه نون با رویکرد به تصویر کشیدن زندگی انسان‌‎هایی ساخته شده که تحت هر شرایطی و با هر کاسبی و شغلی به دنبال کسب روزی حلال هستند و حاضر نیستند هر نانی را بر سر سفره خانواده خود بگذارند. در سری دوم این مجموعه سعی شده به مشاغلی پرداخته شود که بیشتر به زندگی مردم و بویژه نسل جوان نزدیک است. این مجموعه مستندی اجتماعی است که تلاش روزانه افراد در هر صنف و با هر شغلی را برای به دست آوردن یک لقمه نان به تصویر می‌کشد. در یک لقمه نون از پروفسور جراح تهرانی تا کارگر کوره‌پزخانه شبستانی جلوی دوربین برنامه می‌نشینند و از کسب و کار خود می‌گویند. سیاستگذاران برنامه آشنایی بیننده با مشاغل گوناگون را در کنار تاکید موکد بر کسب روزی حلال از جمله راهبردهای یک لقمه نون تبیین و تعریف کرده‌اند.

از دیگر برنامه‌هایی که در شبکه مستند تولید و پخش شده سلسله آثاری با محوریت معرفی و آشنایی با شرکت‌های تعاونی برتر در کشور است. تعاونی‌هایی که از یک جمع کوچک محلی شکل گرفته‌اند و به مرور پر و بال‌شان جوانه زده و حالا به یک بنگاه اقتصادی سودآور و کارآفرین تبدیل شده‌اند.

البته قرار نیست همه برنامه‌ها این‌چنین عریان و بی‌واسطه سراغ اقتصاد بروند و از کم و کیف آن بگویند. آثار مستند نمایشی بخشی دیگر از تولیدات اقتصادمحور شبکه مستند را تشکیل می‌دهند؛ تولیداتی که گاه حتی گوی سبقت را از آثار نمایشی صرف در جذب مخاطب می‌ربایند. گاهی چنان استقبال غیرقابل پیش‌بینی‌ای از این نوع مستندات نمایشی صورت می‌گیرد که دیگر شبکه‌ها هم ترغیب می‌شوند به بازپخش دوباره آنها در یک فاصله زمانی مناسب. «خاور خانم»، «مش اسماعیل» و «آتلان» فقط چند نمونه از این مستندهای نمایشی جذاب و شاخص هستند؛ آثاری که در قالب روایتی جذاب از یک انسان، نگاهی هم دارد به چگونگی امرار معاش و سختی‌هایی که در این راه متحمل می‌شود. خاور خانم زن میانسالی است که از یک اتاق شروع کرده و حالا یک رستوارن بزرگ در شمال کشور دارد، با غذاهایی محلی که شهره عام و خاص شده. مش اسماعیل پیرمرد زنده‌دل شمالی است که با وجود نابینا بودن، زارعت می‌کند و برنج می‌کارد و آتلان هم تلاش یک مرد ترکمن است برای تامین ‌بخشی از هزینه‌های زندگی‌اش با کمک اسب محبوبش.