اشک‌ و لبخند تماشاخانه‌های خصوصی

به گزارش جام‌جم، طی دو سال گذشته سالن‌های تئاتر خصوصی یکی پس از دیگری شکل گرفته و به فضاهایی برای اجرای تئاتر بدل شده‌ است. این سالن‌ها هر چند توانسته‌اند بخشی از نیاز جامعه تئاتری کشورمان را به داشتن فضایی برای اجرا بدل کنند، اما از نگاه کارشناسان این سالن‌ها نیاز به حمایت دارد.

ابتدای شکل‌گیری این تماشاخانه‌ها بود که علی دشتی،کارگردان تئاتر تعبیر زیبایی را درباره شکل‌گیری تماشاخانه‌های خصوصی به کار برد. او گفت: با ادامه این روند تهران، پاریس کوچکی خواهد شد که باید با حمایت هنرمندان شناخته شده و تماشاگران تئاتر ماندگار شوند؛ زیرا نبض تئاتر تماشاگر است و بدون حضور او، این سالن‌ها نمی‌تواند به بقای خود ادامه دهد.

آپارتمان‌هایی که تماشاخانه می‌شود

این اتفاق خوب، اما برای استمرار خود نیازمند حمایت‌هایی است تا بتواند روی پایش بایستد و خود را از نظر اقتصادی تامین کرده و به فعالیت ادامه دهد.

رحمت امینی، کارگردان و مدیر مرکز نمایش‌های حوزه هنری در این باره می‌گوید: دانشجویان و فارغ‌التحصیلان نهادهای خصوصی خودجوشی را به‌وجود آورده‌اند که البته آسیب‌هایش هم زیاد است. امروزه با آپارتمان‌هایی روبه‌رو هستیم که تبدیل به سالن می‌شود. این یعنی ما به هر حال در طول سال‌ها به تربیت جوانانی پرداخته‌ایم که فکری به حال ارائه کارشان نکرده‌ایم. حالا خودشان یک فکرهایی کرده‌اند. این وسط تک و توک جاهایی مثل تماشاخانه باران تا حدودی یک وجهه نسبتا قابل قبول پیدا می‌کند.

او ادامه می‌دهد: اما وجه منفی‌اش این است که به نظر من تئاتر شبیه‌ترین پدیده به کتاب است. تئاتر هم مانند کتاب فرهنگ‌ساز بوده و نیاز به حمایت دارد. هرگز نباید به تئاتر نگاه اقتصادی داشت و نباید این هنر را به شرایطی دچار کرد که درصدد کسب درآمد بیشتر برای حفظ خود باشد.

امینی نگاه اقتصادی به هنر تئاتر را اساسی‌ترین مشکل این عرصه طی سال‌های گذشته دانست و افزود: ادامه این روند برای تئاتر کشور و بیش از همه برای تماشاخانه‌های خصوصی آسیب‌های جدی خواهد داشت. زیرا این تماشاخانه‌ها به مرور مجبور می‌شوند به سمت کسب درآمد حرکت کرده و به گونه‌ای از تئاتر آزاد نزدیک شوند.

او سپس با خوشبینی به وعده محمدحسین شفیعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی درباره احیای شورای حمایت از تئاتر بیان کرد: به نظر من باید از تئاتر دولتی و حتی تئاتر خصوصی حمایت شود. ما الان چهار دسته تئاتر در کشور داریم؛تئاتر دولتی که در سنگلج و تئاتر شهر روی صحنه می‌رود و سالن‌هایش متعلق به دولت است. تئاتر خصوصی که شامل تماشاخانه‌های آو، باران و... می‌شود. تئاتر نیمه‌دولتی که در تماشاخانه‌هایی چون ایرانشهر روی صحنه می‌رود و تئاتر آزاد که شامل بولینگ عبدو و... می‌شود. به نظر من هم از تئاتر دولتی باید حمایت شود و هم دولت با یک الگو و قاعده‌ای به حمایت از تئاتر اندیشمندانه‌ای بپردازد که گروه تئاتر‌های خصوصی روی صحنه می‌روند.

او در ادامه به ارائه راهکارهایی پرداخته و گفت: دولت می‌تواند این تماشاخانه‌های خصوصی را درجه‌بندی کند، مثلا اگر یک سالن تئاتر خصوصی در 6 ماه اول سال کارهای درخشانی روی صحنه برده به آن وام کم‌بهره بدهد، حتی گاهی به آنها کمک‌های بلاعوض کرده و در عرصه تبلیغات آنها را یاری کند. زیرا اگر این تئاترها به حال خود رها شود، یا ورشکسته شده یا به سمت تئاتر آزاد حرکت می‌کنند.

این هنرمند تاکید کرد: اکنون بین تئاتر خصوصی و تئاتر آزاد فاصله زیاد است، اجازه ندهیم این فاصله کم شده یا از بین برود.

امینی در پایان سخنانش تاکید کرد: باید نهادی در مرکز هنرهای نمایشی شکل بگیرد که دفتر پیگیری تئاتر خصوصی باشد و به بررسی مشکلات این تماشاخانه‌ها پرداخته و یاریشان کند.

خیام وقار کاشانی، مدیر تماشاخانه باران هم با امینی هم‌عقیده بوده و بر لزوم نیاز حمایت مرکز هنرهای نمایشی از تماشاخانه‌های خصوصی تاکید دارد. او در این باره گفت: تماشاخانه‌های خصوصی هر چند روزبه‌روز تعدادشان بیشتر می‌شود، اما نیاز به حمایت و همراهی مرکز هنرهای نمایشی دارند تا آرام‌آرام بتوانند مسیر خودشان را پیدا کرده و به ساز و کار مشخصی برای فعالیت‌هایشان برسند.

او اظهار کرد: مرکز هنرهای نمایشی می‌تواند حمایت‌های مادی و معنوی از تماشاخانه‌های خصوصی داشته باشد، به‌طور مثال می‌تواند وام‌های بلندمدت یا مکان‌هایی را برای فعالیت در اختیار این تماشاخانه‌ها قرار دهد. در این عرصه می‌تواند حمایت‌هایی چون اجاره به شرط تملیک و اجاره‌های بلندمدت را داشته باشد، زیرا یکی از مشکلات اصلی این تماشاخانه‌ها نداشتن مکان مناسب و ثابت است.

اما آیا مرکز هنرهای نمایشی درصدد حمایت از تماشاخانه‌های خصوصی هست یا نه؟ آیا تصمیمی بر تشکیل یک دفتر مستقل برای پیگیری موضوعات مربوط به تماشاخانه‌های خصوصی را دارد یا خیر؟ و مهم‌تر از همه چه تدابیری اندیشیده شده تا این تئاترها به تئاتر زیرزمینی بدل نشده یا به سمت تبدیل شدن به تئاتر آزاد حرکت نکنند؟

وقتی این موارد را با مدیر مرکز هنرهای نمایشی مطرح می‌کنیم، می‌گوید: بحث تماشاخانه‌های خصوصی یکی از پدیده‌هایی است که این روزها تئاتر ما خیلی با آن مواجه است و ناگزیریم این اتفاق جدید را بپذیریم. زیرا این جریان به دلیل کمبود سخت‌افزارهای اجرا شکل گرفته است. ما شاهد افزایش گروه‌های نمایشی و فارغ‌التحصیلان این عرصه هستیم، اما فضای عرضه آثار آنها را نداریم.

او ادامه می‌دهد: ایده‌آل ماجرا این است که بتوانیم فضایی را برای گروه‌های حرفه‌ای و شناخته‌شده‌مان ایجاد کنیم که خودشان دارای فضاهایی شوند برای اجرای آثارشان. در صورتی که این اتفاق بیفتد با تماشاخانه‌هایی روبه‌رو خواهیم بود که شناخته شده بوده و دارای هویت است. هم تکلیف هنرمندان با اجرایشان مشخص است و به دلیل حرفه‌ای بودن امضایشان را پای هر اثری نمی‌گذارند و هم تکلیف مردم روشن است و می‌دانند به تماشای چگونه اثری می‌روند.

شفیعی می‌افزاید: ما در سیستم دولتی موسساتی را هم به نام موسسات تک‌منظوره نمایشی داریم و به همه گروه‌ها گفته‌ایم که اگر واجد شرایط هستند از این ظرفیت استفاده کنند. البته ما درصدد ایجاد فضاهای حمایتی بیشتری هستیم و امیدواریم بتوانیم فضای حمایتی خوبی را هم برای گروه‌ها فراهم کنیم.

او درباره تبدیل شدن تئاترهای خصوصی به آزاد اظهار می‌کند: تهدید تبدیل این تئاتر به تئاتر آزاد مساله تازه‌ای نیست. تئاتر همیشه با این موضوع دست به گریبان بوده و بدیهی است که هر وقت این هنر مبتنی بر گیشه بوده این تهدید را هم با خود داشته است. اما من اعتقاد دارم که با فضای اجتماعی امروز ما و سطح بالای تحصیلات هنرمندان و همچنین مخاطبان احتمال وقوع این مساله خیلی کمرنگ است. یک گروه حرفه‌ای هیچ‌گاه زیر بار اجرای تئاتر آزاد نمی‌رود، مخاطبانشان هم روی خوشی به این تئاترها نشان نخواهند داد. پس هنرمند هم سراغ کار سطح پایین نخواهد رفت.

تمام قد پای اجرای قانون

مدیر مرکز هنرهای نمایشی افزود: طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای نظارت بر نمایش از ابتدای کار یک گروه متن را بررسی کرده، به بازبینی نمایش‌ها رفته و به آنها مجوز اجرا می‌دهد و حتی نظارت حین اجرا دارد و بنا بر وظیفه‌اش این نظارت را دارد. خلاصه آن‌که قانون تمام قد پای اجرای آثار ایستاده و اجازه نخواهد داد اجرای زیرزمینی روی صحنه برود. ضمن این‌که این سالن‌ها هم قطعا حاضر نیستند حیاتشان را به خطر بیندازند.

او اظهار می‌کند: زمانی ما سالن کافی نداشتیم و به‌دلیل کمبود امکانات سخت‌افزاری تئاترها در مکان‌هایی روی صحنه می‌رفتند که مناسب اجرای تئاتر نبود، در تماشاخانه‌های خصوصی خیلی از دانشجویان و هنرمندان جوان خلاق آثارشان را به صحنه می‌برند و من به‌هیچ‌وجه با عینک بدبینی به این موضوع نگاه نمی‌کنم. هر چند همه ما باید مراقب باشیم و حاشیه‌ها را کم کنیم تا اتفاقات جریان‌ساز را در تئاتر کشورمان پیگیری کنیم.

لزوم ایجاد دفتر مجزا برای پیگیری امور مربوط به تئاتر خصوصی از جمله مواردی بود که در این گزارش مطرح شد.

شفیعی در این باره می‌گوید: من به این تقسیم‌بندی‌ها قائل نیستم، اما لازم می‌دانم نکته‌ای را اعتراف کنم. یک گروه جوان وقتی سرمایه‌گذاری کرده و فضایی را به عنوان فضای اجرایی تئاتر در اختیار می‌گیرند، تمام خلاقیت خودشان را به‌کار گرفته و برای تبلیغات، جلب مخاطب و... ایده‌های خوبی را به‌کار می‌برند.

او ادامه می‌دهد: در سیستم‌های دولتی و سازمانی سالن‌هایی داریم که راحت در اختیار ما قرار داده شده و در مدیریتشان خلاقیتی نداریم. شاید دغدغه مخاطب نداریم و برای جذب مردم خیلی خلاقیت به خرج نمی‌دهیم. اتفاقا سیستم‌های دولتی، سازمان‌ها و نهادهای مربوط به دولت باید از سیستم مدیریتی این جوانان الگو بگیرند.

او در پایان می‌گوید: این را هم بگویم که دولت باید اگر حمایتی برای گروه‌های تئاتری دارد، عادلانه حمایت کند و تعریف حمایت‌های مادی و معنوی از بخش خصوصی فعال در عرصه تئاتر تعریف کرده و بتواند این هنرمندان را هم حمایت و دلگرمشان کند. فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی اتفاقی است که روزبه‌روز قوی‌تر شده و قوی‌تر و استانداردتر هم پیش می‌رود. از طرفی جلوه‌های اقتصادی قوی‌تری هم به خود می‌گیرد. امیدوارم ما هم در آینده بتوانیم برنامه‌های حمایتی بیشتری از این تماشاخانه‌ها داشته باشیم، زیرا می‌توانند مواهبی را برای تئاتر داشته باشند. به نوعی فعال شدن بدنه اجتماعی تئاتر در سیستم مدیریتی پیش خواهد آمد. چون وقتی یک جوان خلاق تماشاخانه‌ای را تاسیس کرده و اجرایی را به صحنه می‌برد جای خوشبختی و مسرت دارد. ما هم هرقدر بتوانیم حمایت کنیم در مسیر درست حرکت کرده‌ایم.

زینب مرتضایی‌فرد / گروه فرهنگ و هنر