عبدالحسن میرزا فرمانفرما

در سال 1306ق پس از آموختن علوم نظامی لقب سالارلشکر گرفت و به فرماندهی قشون آذربایجان منصوب شد. دو سال بعد به تهران احضار و با لقب فرمانفرما والی کرمان و بلوچستان شد.

فرمانفرما در جریان نهضت مشروطیت خود را به آزادیخواهان نزدیک کرد. پس از صدور فرمان مشروطیت در کابینه موقت وزیر افخم وزیر دادگستری شد و این سمت را در کابینه بعدی به ریاست میرزا علی اصغرخان اتابک حفظ نمود.

از مأموریت های جنگی فرمانفرما می توان به دفع تجاوز قوای عثمانی به مرزهای ایران و نیز دفع فتنه سالارالدوله در کردستان و کرمانشاه در زمان سلطنت محمدعلی شاه اشاره کرد.

فرمانفرما در دوره اول قانونگذاری به ریاست وزرایی میرزا سلطانعلی خان وزیر افخم به وزارت عدلیه منصوب شد. در دوره فترت میان دوره اول و دوم قانونگذاری وی در کابینه میرزاابوالقاسم خان ناصرالملک همدانی عهده دار پست وزارت داخله بود و این سمت را در کابینه بعد یعنی در زمان ریاست وزرایی جوادخان سعدالدوله حفظ کرد.

پس از فتح تهران و فرار محمدعلی شاه، محمدولی خان تنکابنی تشکیل کابینه داد و در این کابینه فرمانفرما عهده دار پس وزارت عدلیه بود. این کابینه در زمان احمدشاه تشکیل شد. در کابینه دوم محمدولی خان تنکابنی، فرمانفرما همچنان عهده دار پست وزارت عدلیه بود.

در دوره دوم قانونگذاری در کابینه های اول و دوم میرزا حسن خان مستوفی الممالک فرمانفرما عهده دار پست وزارت جنگ بود. در دوره سوم قانونگذاری که عبدالمجید میرزا عین الدوله، داماد مظفرالدین شاه تشکیل کابینه داد فرمانفرما به وزارت داخله منصوب شد.

سرانجام در زمان فترت میان دوره سوم و چهارم مجلس شورای ملی عبدالحسین میرزا فرمانفرما کابینه خود را تشکیل داد.

این کابینه بیش از یک ماه و نیم دوام نداشت و در آن فرمانفرما، علاوه بر ریاست وزرایی عهده دار پس وزارت داخله نیز بود. پس از سقوط کابینه فرمانفرما، سپهدار اعظم مأموریت یافت تا کابینه خود را تشکیل دهد.

در کودتای 1299 فرمانفرما و دو پسرش نصرت الدوله و سالارلشکر به دستور سید ضیاء الدین طباطبائی به زندان افتادند. فرمانفرما برای سیدضیاء پیشکشی قابل ملاحظه ای فرستاد و در مقابل سیدضیاء قول داد که آنها را نخواهد کشت.

بعد از حکومت صد روز سید ضیاء و در زمان ریاست وزرایی قوام الدوله زندانیان کابینه سیدضیاء آزاد شدند و فرمانفرما با شمّ سیاسی خاصی که داشت توجه خود را به سردارسپه، وزیر جنگ که سابقا رئیس قراولان منزل او بود، معطوف کرد و از آن تاریخ ظاهرا در زمره دوستان رضاخان قرار گرفت.

فرمانفرا مقادیر شایان توجهی از اراضی خود را به رضاخان بخشید و سردار سپه نیز در مقابل دو تن از فرزندان فرمانفرما را (محمدعلی میرزا و عباس میرزا) به وکالت مجلس شورای ملی رساند و نصرت الدوله فرزند دیگر وی را به وزارت رساند.

عبدالحسین میرزا فرمانفرما دارای شخصیت منحصر به فردی بود. وی چه در زندگی داخلی، چه در جمع آوری مال و ثروت و چه در مشاغل راه افراط پیموده و یکی از ملاکین معتبر ایران بود. وی املاک وسیعی در آذربایجان، کرمانشاه، کردستان، فارس، کرمان، کرج و تهران داشت. وی دارای 36 فرزند بود.

فرمانفرما تا سال 1315 زندگی محتاطانه ای داشت و با دقت به کارهای املاک خود رسیدگی می کرد تا اینکه فرزندش نصرت الدوله دستگیر و به زندان سمنان منتقل شد و بعد از چندی خبر مرگ او را به فرمانفرما دادند مرگ نصرت الدوله تأثیر بدی در روحیه فرمانفرما داشت به طوری که تحمل نکرد و سرانجام در سال 1318ش در 88 سالگی درگذشت و وی را در صحن حضرت عبدالعظیم به خاک سپردند.

منابع:

1- نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار 1285-1357. عاقلی، باقر.

2- نخست وزیران ایران. عبدالله پور، احمد.

3- شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14، جلد2. بامداد، مهدی.

4- خاطرات احتشام السلطنه. احتشام السلطنه، محمود.

موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی