ملاحظات سفر اردوغان به تهران

اردوغان در مصاحبه با شبکه تلویزیونی فرانس 24 ادعا کرد ایران در حال تلاش برای تسلط بر خاورمیانه است و تلاش‌های آن باعث آزار آنکارا، عربستان و کشورهای عرب خلیج‌فارس شده است.

رئیس‌ جمهور ترکیه تاکید کرد اصلا نمی‌توان شرایط فعلی را تحمل کرد و ایران باید این را بفهمد. او ضمن حمایت از حمله عربستان به یمن گفت تهران باید نیروهای خود را از یمن، سوریه و عراق خارج کند و به استقلال و حاکمیت این کشورها احترام بگذارد.

رئیس‌جمهور ترکیه همچنین هدف از تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران در عراق برای نابودی داعش را نیز «افزایش نفوذ» تهران در این کشور عنوان کرد و مدعی شد ایران در حال تعقیب داعش است تا جای آن را در منطقه بگیرد. اظهارات اردوغان موجی از اعتراض‌ها را در ایران به‌دنبال داشت.

تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار لغو سفر اردوغان به تهران و عده‌ای نیز خواستار عذرخواهی او از اتهام‌های بی‌اساسش به ایران شدند؛ البته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به اتهام های بی‌اساس اردوغان پاسخ داد.

ظریف در واکنش به این سخنان گفت: «کسانی که با سیاست‌های بلند‌پروازانه، خسارات جبران‌ناپذیری به‌بار آورده‌اند، از ظرفیت‌های موجود برای همگرایی در منطقه استفاده کنند.»

به گفته ظریف، ایران برای روابط استراتژیک خود با ترکیه در زمینه‌های مختلف اهمیت و احترام زیادی قائل است و در شرایط فعلی باید تلاش تمامی کشورها در جهت استقرار ثبات و جلوگیری از گسترش ناامنی در منطقه باشد.

این واکنش وزیر امور خارجه کشورمان به اظهارات اردوغان نشان داد که جمهوری اسلامی ایران با وجود ناخرسندی از اتهامات بی‌اساس رئیس‌جمهور ترکیه نمی‌خواهد مناسبات اقتصادی ، سیاسی و تاریخی و گسترده ایران با همسایه غربی‌اش تحت‌تاثیر چنین اظهار نظرهایی قرار بگیرد.

اردوغان از روزهای نخست بحران‌آفرینی دولت‌های غربی و متحدان منطقه‌ای و در راس آنها ترکیه در سوریه، امیدوار بود با براندازی دولت اسد، دولتی همسو با آنکارا در سوریه روی کار آید.

پس از مشخص شدن ناتوانی گروه‌هایی چون «ارتش آزاد» در مقابله با دولت دمشق، ترکیه حمایت خود را متوجه گروه‌های تروریست افراطی چون «جبهه النصره» و سپس داعش کرد که اکنون به بزرگ‌ترین معضل امنیتی در منطقه تبدیل شده‌اند.

با وجود مشکلات امنیتی که داعش و گروه‌های تروریستی همسو با این گروه تکفیری برای منطقه ایجاد کرده‌اند، دولت ترکیه همچنان راه را برای انتقال نیرو و سلاح برای گروه‌های تروریستی در سوریه و عراق باز گذاشته است. اکنون مرزهای ترکیه، انتخاب اول تروریست‌ها برای رفتن به سوریه و عراق است.

این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران در چند سال اخیر، نقش سازنده‌ای در مبارزه با گروه‌های تروریستی و کمک به کشورهای سوریه و عراق در مقابله با این گروه‌ها داشته است.

باوجود اعتراض وزیر امور خارجه و نمایندگان مجلس ایران به سخنان رئیس‌جمهور ترکیه، اما او پا را فراتر گذاشته و اعتراض چند نماینده مجلس به سخنانش را پاسخ داده و مدعی شد: «نمایندگان مجلس ایران اندازه‌ای نیستند که مانع سفر من به ایران شوند!».

اردوغان افزود: «این افراد تعیین نمی‌کنند که من به ایران سفر کنم یا نه. این‌که بروم یا نروم به ما مربوط می‌شود. ما هستیم که در این باره تصمیم می‌گیریم. برنامه سفر من به ایران به قوت خود باقی است، ولی امور یمن را نیز دنبال می‌کنیم.»

این واکنش اردوغان به اعتراضات به اتهام‌های بی‌اساسش نشان می‌دهد که رئیس‌جمهور ترکیه در سفر به تهران به دنبال بهره‌برداری سیاسی و تبلیغاتی برای سرپوش گذاشتن بر نقش ترکیه در بحران‌آفرینی و کمک به تروریست‌ها در کشور های بحران زده است. با وجود چنین اظهاراتی، اصرار اردوغان برای سفر به تهران از دو منظر دارای اهمیت است؛ نخست آن که آنکارا از جایگاه اثرگذار و کلیدی ایران در معادلات منطقه آگاه است و به خوبی می‌داند چنین جایگاهی را نمی‌توان نادیده گرفت و دوم آن‌که اردوغان می‌کوشد از سفر به تهران در جهت سرپوش گذاشتن بر نقش ترکیه در بحران آفرینی در کشورهای بحران‌زده منطقه بهره‌برداری سیاسی تبلیغاتی کند.

به عبارتی دیگر اردوغان تلاش می‌کند با اتهام‌زنی به جمهوری اسلامی ایران، نقش سازنده تهران در مبارزه با جریان‌های تروریستی و تکفیری را نادیده انگاشته و تصویر وارونه‌ای را از نقش مثبت ایران در مبارزه با جریان‌های تکفیری و تروریستی برای مردم ترکیه و هم کشورهای منطقه ارائه داده و از این طریق بر شکست سیاست‌هایش سرپوش بگذارد.

در مجموع به نظر می‌رسد رسانه‌ها در جریان سفر اردوغان به تهران و انعکاس سیاست‌های ترکیه در بحران‌آفرینی در منطقه و جلوگیری از بهره‌برداری تبلیغاتی او از این سفر می‌توانند خیلی موثر باشند.

مرتضی مکی - کارشناس مسائل اوراسیا