اردوغان در تهران چه می خواهد؟

به گزارش جام جم آنلاین، رجب طیب اردوغان روز سه شنبه میهمان مقامات ایرانی خواهد بود و آن طور که رویترز به نقل از بیانیه روز شنبه دفتر ریاست جمهوری ترکیه نوشته است اردوغان در راس یک هیات از وزرای کابینه ترکیه با رهبر انقلاب و رییس جمهور ایران دیدار خواهد داشت.

این سفر اردوغان به ایران در حالی صورت می گیرد که هفته گذشته او با انتقاد از انصارالله یمن و حمایت از تجاوز عربستان سعودی به همسایه جنوبی خود ایران را نیز متهم کرد که «تلاش می کند بر منطقه سیطره یابد.»

بعد از اتهامات اخیر اردوغان علیه ایران درباره نفوذ منطقه ای تهران، صداهای متعددی از داخل ایران به گوش رسید که خواستار لغو سفر رجب طیب اردوغان بودند. بارزترین این درخواست ها از سوی برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح شد.

المانیتور در تحلیلی از رفتار ضد ایرانی اردوغان چند دلیل را برای این اظهار و موضع گیری رییس جمهور ترکیه برشمرد.

سیگنال اردوغان به عربستان

این سایت تحلیلی نوشت: نخست، جنبه روانی مساله است؛ اردوغان که ایران را مقصر ناکامی‌های خود در سوریه و عراق می‌داند، با خشم و عصبانیت وارد مساله یمن شده است.

دلیل دوم، جنبه عملی مساله است. ترکیه وضعیت نامساعدی را از حیث اقتصادی تجربه می کند و اردوغان به دنبال جذب سرمایه‌های کوتاه مدت کشورهای عربی است.

فولیا آتاکان استاد دانشگاه ییلدیز و متخصص امور مصر، از زاویه‌ای متفاوت به مساله نگاه می‌کند. به عقیده وی، پادشاهی سعودی از ابتدای شروع تحولات در کشورهای عربی تلاش کرد که برای در امان ماندن خود از این تحولات، آن را به درگیری‌هایی بر مبنای طائفه‌ای و مذهبی تغییر دهد.

به گفته آتاکان، جنجال اخیر اردوغان را می‌توان با انگیزه‌های زیر توضیح داد:

- اردوغان امیدوار است که شاه سعودی سیاست این کشور در قبال اخوان‌المسلمین را تغییر دهد.

- او به دنبال منفعت اقتصادی در کشورهای حاشیه خلیج فارس است.

- اردوغان با پیوستن به ائتلافی که مورد حمایت آمریکا است، به دنبال بهبود روابط خود با آمریکا نیز هست. تماس تلفنی بین اردوغان و اوباما در 26 مارس (6 فروردین 1394) را نباید تصادفی دانست.

- در چارچوب ابن اقدامات، اردوغان بار دیگر می‌تواند ایده دخالت در سوریه را پیش بکشد.

اصرار بر سفر به تهران

اما چرا با وجود این موضع گیری خصمانه آشکار، اردوغان سفر خود به تهران را لغو نکرد و باز هم راه همسایه شرقی را در پیش گرفت؟

رفتار اخیر اردوغان را می توان با نظری به مدل رفتاری سیاست خارجی ترکیه در سال های اخیر درک کرد.

رفتارهای چند ساله اخیر، عملگرایی و فرصت طلبی عدالت و توسعه اردوغانی را نشان داده است و اینکه ترک ها با وجود طرح موضوعات آرمانگرایانه، در قلمرو سیاست خارجی به شدت عمل گرا بوده اند و خیلی زیرکانه تلاش می کنند بین پرونده های مختلف تفکیک قایل شوند.

این تفکیک را ما هم در رابطه با ایران و اختلافات اخیر منطقه ای تهران-آنکارا به ویژه در بحران سوریه شاهد بودیم و هم در موضوع روابط ترکیه با اسرائیل و تنش با تل اویو بر سر کشتی مرمره و ...

نتیجه این تنش ها به علت تفکیک پرونده ها روی میز سیاست خارجی ترکیه هیچ گاه نه در قبال ایران و نه در برابر اسرائیل منجر به تقابل آشکار و شدید آنکارا با تهران و تل آویو نشد با وجود اینکه ترکیه نهایت تلاش خود را کرد تا ضلع دیگر مقاومت همپیمان ایران یعنی سوریه را در سال های اخیر به سود صهیونیست ها بشکند.

با همه این تفاسیر، سیاستمداران ترکیه چاره ای جز این ندارند که بین پرونده های مختلف منطقه ای و بین المللی تفکیک قائل شوند و اصطلاحا مباحث را با یکدیگر خلط نکنند زیرا وجوه افتراق سیاست های ترکیه با سایر بازیگران منطقه ای به حدی می تواند تنش زا شود که تمامی معادلات را در روابط آنکارا با دیگران تحت الشعاع خود قرار دهد.

چالش های جدی ترکیه و لزوم تفکیک پرونده ها

برای درک بهتر این موضوع کافی است تصور شود که ترکیه به شکلی جدی قدم در راه تحقق امپراتوری عثمانی جدید در منطقه گذاشته است. حال پاسخ این سوال می تواند حجم تنش های احتمالی در منطقه را علیه آنکارا در نتیجه اتخاذ چنین سیاستی از سوی ترک ها نشان دهد و آن سوال این است: کدام کشورها در منطقه تشکیل امپراتوری عثمانی مورد نظر عدالت و توسعه را برخواهند تابید؟ ایران؟ عربستان؟ عراق؟ سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس؟ مصر؟ سوریه؟ یا حتی قطر که همسوتر با ترکیه اما بلندپرواز تر از آن است؟

واقعیت این است که ترکیه در منطقه با چالش ایدئولوژیک و سیاسی شدیدی روبروست. این چالش در حدی جدی است که حتی ترکیه را گاه در گوشه رینگ قرار داده و گاه نیز منزوی کرده است.

کافی است نگاهی به پتانسیل های تنش و چالش های عینی ترکیه در منطقه و در ارتباط با سایر کشورهای تاثبرگذار منطقه ای بیندازیم تا عمق تنهایی ترکیه و نیاز آن به مدل های جدید همکاری و شرکای تازه مشخص شود.

نمونه چنین انزوایی را به وضوح می توان در حمایت ترک ها از جریان اخوان المسلمین و در نتیجه، اختلافات شدید آنکارا با مصر، عربستان و سایر کشورهای منطقه مشاهده کرد.

اهداف اردوغان از اتهام زنی به ایران

از اینجا می توان رفتار رجب طیب اردوغان را بهتر درک کرد. وقتی اردوغان ایران را متهم به دخالت در یمن می کند از این رفتار دو هدف را دنبال می کند؛ اول فرار از انزوای منطقه ای اخیر با سوار شدن بر موج جدید ضد یمنی و فضای اتهام زنی به ایران با تایید رفتار عربستان و ائتلاف پشتیبان آن و دوم ماهیگیری از آب گل آلود تنش های اخیر منطقه ای با این محاسبه غلط که اکنون ایران در منطقه تحت فشار است و بنابراین در آستانه سفر خود به تهران می تواند امتیازاتی را برای ترکیه دست و پا کند یا به عبارت دیگر در فضای ایران هراسانه حاکم، سفر خود به تهران را به مقام های ایرانی بفروشد.

اردوغان، زیرکانه با وجود اظهارات متخاصمانه ضد ایرانی، بر سفر خود به ایران پافشاری کرد تا شاید در بحبوحه فضای جدید ایران هراسی حاکم بر منطقه سیگنالی نیز برای عربستان ارسال کند و همزمان، ریاض را وادار به تعامل جدید با آنکارا در قبال تجدیدنظر ترکیه در روابط خود با تهران کند.

با این وجود، حجم و تراز مبادلات تجاری ترکیه در منطقه نشان داد که ترک ها بسیار بیش تر از آنچه در شعارها و تهدیدهایشان می توان دید به خط کشی و مرزبندی بین مسائل اختلافی دستکم در تعامل با ایران التزام داشته اند.

نیاز اقتصادی ترکیه به ایران

حدود یک ماه پیش وزیر اقتصاد ترکیه وعده داده است که حجم تجارت ایران و ترکیه طی دوسال به 35 میلیارد دلار می رسد.

نهاد زیبکچی وزیر اقتصاد ترکیه در استانبول گفت: حجم تجارت ایران و ترکیه طی دو سال آینده از رقم 14 میلیارد دلار فعلی به 35 میلیارد دلار خواهد رسید.

او با تاکید بر اینکه مناسبات تجاری ایران وترکیه در دوره پیش رو شتاب قابل توجهی خواهد داشت، گفت: شهر مرزی وان باید خودرا برای این تجارت آماده کند.

با وجود اختلافات سیاسی تهران و آنکارا در مسائل منطقه ای، باید گفت که روابط دو کشور متاثر از نیاز متقابل به تعامل به ویژه در عرصه تجاری است و در این میان، ترکیه شدیدا به توان و پتانسیل اقتصادی بالای ایران در زمینه های مختلف از جمله در موضوع انرژی نیازمند است.

آمار و ارقام اتاق بازرگانی استانبول نیز اوضاع مساعدی را برای حزب حاکم عدالت و توسعه نشان نمی دهد.

صباح‌الدین سن استاد یکی از دانشگاه‌های استانبول، مساله را برای المانیتور این گونه توضیح داده است: اطلاعات اتاق اقتصادی استانبول در باره 500 شرکت بزرگ آن، نشان می‌دهد که نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام این شرکت‌ها به 132 درصد رسیده است در حالی که این نسبت در کشورهای توسعه یافته حدود 70درصد است.

شرکت‌ها 19 میلیارد لیر از 36.5 میلیارد لیر سود خود را صرف سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اقتصاد در نیمه دوم سال 2014 شاهد نوسانات شدید مالی بوده است. بدهی شرکت‌ها از 190 میلیون لیر در سال 2013 با 25 درصد رشد به 238 میلیارد لیر در سال 2014 افزایش یافته است و در سال 2015 به 280 میلیارد لیر رسیده است که با توجه به تحولات اخیر نرخ مبادله ارز خطر بزرگی برای اقتصاد ترکیه است.

نیاز ترکیه به سرمایه‌گذاری خارجی به 220 میلیارد دلار رسیده است که با توجه به احتمال بالا رفتن نرخ بهره از سوی بانک مرکزی آمریکا، جریان سرمایه به اقتصادهای در حال ظهوری چون ترکیه را با خطر مواجه ساخته است.

شاید بتوان با این آمار منتشر شده از وضعیت نابسامان اقتصادی ترکیه، هم دلیل اظهارات ضد ایرانی اردوغان برای نزدیک شدن به اعراب و جلب حمایت آنها را درک کرد و هم ، علت اصرار اردوغان - در اقدامی ظاهرا متناقض- برای سفر به ایران و تحکیم همکاری های اقتصادی با تهران را فهمید.

جام جم آنلاین- جواد ارشادی