«آتش در جام» از تاریخ ایران و جهان می‌گوید

پورشافعی در کتاب «آتش در جام» به ابتدای شکل‌گیری تاریخ ایران از دوران پارینه سنگی تا روی کارآمدن دوران پهلوی اول اشاره کرده و افزون بر دوره‌های تاریخی که بر این کشور گذشته، تا حدودی به وضعیت امپراطوری‌های اولیه جهان همچون هند و چین و سپس اوضاع اروپا در دوران قبل و بعد از رنسانس نیز گوشه چشمی داشته است.

کتاب «آتش در جام» در 27 گفتار به نگارش درآمده و به دوره‌های مختلفی همچون پارینه سنگی، آمدن آریان‌ها به فلات ایران، جهان در یک نگاه از هزاره چهارم تا میانه هزاره یکم پیش از میلاد، امپراتوری هخامنشی، اشکانیان، فرهنگ و تمدن ایران از سده چهارم تا هفتم هجری، نگاهی به تاریخ جهان در پایان هزاره نخست میلادی تا قرون جدید، دوره قاجار و مشروطیت و به سلطنت رسیدن رضا شاه اشاره می‌کند.

عهد پارینه سنگی و پیدایش انسان

نویسنده در این کتاب دوران پیدایش انسان بر این کره خاکی را به دو بخش تقسیم کرده است: دوره پیش از تاریخ و دوره تاریخی که هر کدام به دوره‌های مختلفی تنظیم می‌شوند. دوره پیش از تاریخ که از پیدایش انسان آغاز و با اختراع خط به پایان می‌رسد، در برگیرنده عصر سنگ (عهد پارینه سنگی، عهد میان سنگی و عهد نوسنگی) و عصر فلز (دوره مس، دوره مفرغ و دوره آهن) است.

دوره تاریخی نیز که از پیدایش خط و اختراع الفبا آغاز و تاکنون ادامه دارد دربرگیرنده چهار دوره می ‌شود: دوران باستان از پیدایش خط تا فروپاشی امپراطوری روم غربی در سال 476 میلادی، دوران میانه یا قرون وسطی از فروپاشی روم غربی تا برافتادن روم شرقی یا بیزانس در سال 1453 میلادی، دوران جدید از برافتادن روم شرقی تا انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789میلادی و دوران معاصر که از انقلاب کبیر فرانسه تاکنون را دربرمی‌گیرد.

عقیده کنت دوگوبینو فرانسوی درباره کوروش هخامنشی

پورشافعی پس از معرفی فلات ایران، تمدن‌های آن و نحوه ورود آریایی‌ها به فلات ایران و کارنامه کشورداری آنها، سراغ نحوه شکل‌گیری امپراطوری هخامنشی (نخستین دولت جهانی) که به دست کوروش کبیر تاسیس شد، می‌رود.

عقیده کنت دوگوبینو فرانسوی درباره کوروش در صفحه 95 کتاب چنین آمده است: «کوروش نظیر خود را در این عالم نداشته است. او یک مسیح بود. در تورات از او به بزرگی و شکوه و با نام «منجی» یاد شده است. بسیاری از غربیان نام او را بر فرزندان خود می‌گذارند (کوروش/سیروس، سایروس) و پژوهشگران امروز «ذوالقرنین» را که در سوره کهف از او سخن به میان آمده، همان کوروش می‌دانند.»

در بخش دیگری از کتاب در همان صفحه آمده است:‌ «وی با آن که سالیان دراز از گردونه جنگی خویش پایین نیامد، لیکن بوی جنگ او را برخلاف دیگر فاتحان مست و مغرور نکرد. هر بار که حریفی را از پای در می‌افکند، همچون شهسواری جوانمرد دستش را دراز می‌کرد و حریف افتاده را از خاک بر‌می‌گرفت.»

کتاب در ادامه به تفصیل از دوره‌های حکومت اشکانیان و ساسانیان سخن می‌گوید و به تاریخ جهان از سده سوم تا هفتم میلادی و قدرت‌های دوران باستان، هند و چین و وضعیت اروپا می‌پردازد.

با ورود اسلام به ایران و سقوط حکومت ساسانی در ایران، حکومت‌های مختلفی همچون امویان، طاهریان، عباسیان، طاهریان، سامانیان، صفاریان، آل بویه و... به ظهور رسیده و نشان می‌دهد که به دست کدام حاکمان سقوط کردند. سرنوشت تمامی این حکومت‌های تاریخی در این بخش از کتاب آمده است.

ترکان شیوه کشورداری ایرانی را الگوی خود قرار دادند

نویسنده در گفتار بیستم کتاب خود و در صفحه 229 با اشاره به اینکه ترکان از نیمه سده چهارم تا هجوم مغولان (سده هفتم) بر ایران فرمان راندند، می‌گوید: «این بیابان‌نوردان رمه‌دار از شیوه کشور‌داری چیزی نمی ‌دانستند، ناگزیر به دبیران و دیوانسالاران ایران روی آوردند. همان گونه که اعراب پس از گشودن شهرهای ایران، ناگزیر شدند سر بر فرمان دیوانسالاران ایرانی بنهند... فقط شیوه کشورداری ایران پیش از اسلام نبود که اعراب و ترکان، آن را الگو قرار دادند، بلکه هنرمندان و نگارگران این دوره نیز میراث گرانبهای مانی و مانویان را در نقش آفرینی به‌کار گرفتند.»

نویسنده در این کتاب به ویژگی‌های مردم ایران از جمله رواداری و تسامح از سوی فرمانروایان با مردم و مردم با یکدیگر تا سده پنجم هجری اشاره می‌کند و می‌نویسد: «تعصب و خامی و خودخواهی در همه جا فرمان می‌راند، برای نمونه به تاریخ خاندان سلجوقی مانند راحة‌الصدور و کتابی چون «سیاست نامه» نظام‌الملک توسی بنگرید تا ببینید چگونه مردمان از شاه و گدا و مفتی و میر و محتسب در مرداب آدمی‌کش تعصب گرفتارند و به کوفتن یکدیگر دلخوش. بنابراین آن‌گاه که سده‌های تاریک در اروپا رو به پایان است، شامگاه فرهنگی و سیاسی و اقتصادی ایران آغاز می شود.»

در ادامه این کتاب و در گفتار بیست و سوم به تاریخ جهان از سال 1000 میلادی تا قرون جدید پرداخته شده است. پورشافعی در این بخش به وضعیت کشو‌های ژاپن، چین، هند، فرانسه، انگلستان، روسیه، اسپانیا و دگرگونی‌های اروپا در آستانه قرون جدید اشاره کرده و به رنسانس در اروپا می‌پردازد و در صفحه 274 می‌نویسد: «اروپا پس از پشت سر نهادن قرون وسطی و در آستانه قرون جدید (1453 م/ 857 ه)، دگرگونی‌های شگفت و شتابان پیدا کرد که چهره این قاره را پاک زیر و رو کرد. مانند: رنسانس، اکتشافات جغرافیایی و اصلاح دین که تقریبا همزمان با تلاش قزلباشان برای برپایی دولت صفوی پدید آمد... رنسانس به معنای دوباره به دنیا آمدن (نوزایی) است و مراد از آن، زاده شدن دوباره فرهنگ و تمدن یونان و روم باستان است که در اروپای سده‌های میانی فراموش شده بود.»

ظهور مشروطه و روی کار آمدن رضاشاه

پورشافعی در بخش پایانی کتاب به بیان کامل نحوه تاسیس حکومت صفوی در ایران و برآمدن قاجار می‌پردازد و در نهایت اثر خود را با ظهور مشروطه و روی کارآمدن رضاشاه به پایان می‌برد.

وی روند آرام و کند نوسازی کشور را با آمدن رضاشاه، تند ارزیابی می‌کند و در سخن پایانی در صفحه 339 می‌گوید: «در کنار کوشش برای برانداختن سرکشان و خودسران و ایجاد تمامیت ارضی و یکپارچگی سیاسی، تلاش برای برپایی نهادها و سازمان نوین فرهنگی و اقتصادی آغاز شد. ادارات و نهادهای گوناگون (ثبت احوال، ثبت اسناد، دادگستری، نظام وظیفه، شهرداری، شهربانی و...) پایه‌گذاری شد؛ راه آهن و جاده کشیده شد؛ نیروی سه‌گانه هوایی، دریایی، زمینی، شکل گرفت و...»

نخستین چاپ کتاب «آتش در جام» (نگاهی به تاریخ ایران و جهان) در 400 صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت 150 هزار ریال در قطع رقعی از سوی موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد به چاپ رسیده است.

منبع: خبرگزاری کتاب