اسناد تاریخی که در دو چمدان به سرقت رفت

مجموعه 5 جلدی خاطرات سیاسی اجتماعی دکتر صادق طباطبایی به خاطرات وی از تولد تا سال 1368 می‌پردازد. این مجموعه پنج جلدی است که تا کنون سه جلد آن با عنوان «جنبش دانشجویی ایران»، «لبنان، امام صدر و انقلاب فلسطین» و «شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران» منتشر شده است و دو جلد دیگر آن با درگذشت طباطبایی ناتمام ماند.

اسناد تاریخی که در دو چمدان به سرقت رفت!

نویسنده در مقدمه کتاب با اشاره به انگیزه و محرک اصلی خود در نگارش این خاطرات آورده است: «انگیزه و محرک اصلی بنده مرحوم حاج احمد آقا بودند و امام هنوز در آن زمان زنده بودند. در گفت‌وگوهایی که با ایشان داشتم می‌گفتم که درباره فلان موضوع به این صورت بوده و ما می‌دانیم و حاج احمد آقا می‌گفتند که خوب شما این موضع را اطلاع دارید، بروید و بگویید. می‌گفتم همین‌طور که نمی‌شود گفت. ایشان می‌گفتند این خاطرات و مسایل را مکتوب کنید. بعضی از این مطالب را نوشتم و برخی را ننوشتم و برخی را هم که نوشتم به سرقت رفت!»

همچنین طباطبایی در بخش دیگری از مقدمه کتاب با اشاره به نقدی که به کتاب وارد است، می‌نویسد: «من در مقدمه این کتاب ذکر کردم که یکی از اشکالات آن نبودن مستندات تاریخی است. من نوشته‌ها و مستندات و یادداشت‌هایی داشتم که برخی از آنها دسته‌بندی نیز شده بود. مثل مطالب مربوط به دولت موقت و حضور امام در پاریس و ماجرای گروگان‌گیری سفارت آمریکا و مسایل منجر به تغییر پیش‌نویس قانون اساسی به این شکلی که هم اکنون در آمد. پیرو یک حادثه‌ای دو چمدان اسناد و مدارک از منزل من به سرقت رفت و اتفاقاً مرحوم احمد آقا و خود من خیلی از وزیر اطلاعات و معاون وزیر پیگیری کردیم تا سارق را پیدا کنند و نهایتا گفتند که یک سرقت معمولی بوده است. شما می‌دانید که یک سارق وقتی به منزل‌تان می‌آید به سراغ طلا و نقره و اشیاء قیمتی می‌رود و اینها به سراغ این دو چمدان یادداشت و اسناد رفته بودند و به هر حال آن اسناد از دست رفت اما حافظه من از دست نرفته و تا آنجا که توانستم خاطرات را با شواهد و قرائنی که داشتم ذکر کردم.»

جلد نخست: «جنبش دانشجویی ایران»

جلد نخست کتاب با عنوان «جنبش دانشجویی ایران» در شش فصل با عناوین (سابقه خانوادگی و تحصیلات)، (فعالیت‌های سیاسی)، (اجتماعی و دانشجویی)، (کنفدراسیون دانشجویان و محصلین ایرانی)، (بعد از 15 خرداد در ایران)، (اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا) و (نقش فراموش شده) تنظیم شده است. در صفحه 106 کتاب «جنبش دانشجویی ایران» آمده است: «در یکی از سفرها که خدمت امام رسیدم و شرح فعالیت‌های انجمن‌های اسلامی دانشجویان را دادم، گفتم ما شدیدا در مضیقه مالی قرار داریم و هزینه‌های ما بسیار زیاد است و بیشتر مخارج ما مربوط به چاپ کتاب و جزوه می‌شود. امام گفتند که من تامین می‌کنم. در این زمینه با آقای دعایی صحبت کردم و از طریق بیروت پول برای ما حواله شد و با مساعدت امام توانستیم چاپخانه‌ای تهیه کنیم.

جلد دوم: «لبنان، امام صدر و انقلاب فلسطین»

دومین جلد از این مجموعه با عنوان «لبنان، امام صدر و انقلاب فلسطین» در چهار فصل با عناوین (سفر به لبنان)، (در لبنان)، (گفت‌وگو و نامه‌های دکتر چمران) و (اسناد و مدارک) تدوین شده است. این کتاب، دربرگیرنده خاطرات صادق طباطبایی از لبنان و امام موسی صدر، دکتر مصطفی چمران، انقلاب فلسطین و رابطه آنها با امام خمینی(ره) و انقلاب سال 1357 است.

در آغاز کتاب «لبنان، امام صدر و انقلاب فلسطین»، مطلبی با عنوان (سفارش ماندگار) منتشر شده که شامل نصایح امام موسی صدر به صادق طباطبایی، هنگام عزیمتش به آلمان برای ادامه تحصیل است. در بخشی از این مطلب می‌خوانیم: «درس باید خواند؛ مرد اجتماع باید بود؛ در عین حال مرد دین‌دار هم می‌توان بود‍‍! همه این‌ها با هم جمع می‌شوند. بلکه همه این‌ها یک راه است. آرامشی که در نتیجه نماز و رضایتی که در نتیجه روزه برای انسان حاصل می‌آید، نه تنها زحمت مختصری که در راه به پا داشتن این عبادات می‌کشد جبران می‌کند، بلکه آرامش، آسایش و نوری در قلب انسان پدید می‌آورد که توفیق وی را در هدف‌های تحصیلی نیز تامین می‌کند. در ادامه این کتاب، اسناد به جای مانده از ساواک درباره امام موسی صدر و رابطه او با امام خمینی(ره) و فعالیت‌های انقلابی وی در لبنان منعکس شده است.

جلد سوم: «شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران»

صادق طباطبایی، در جلد سوم خاطرات خود با نام «شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران» به بازگویی وقایع مربوط به روزهای آغازین پیروزی انقلاب و رفراندوم جمهوری اسلامی ایران در سال 1358 پرداخته است. این کتاب، در دو فصل و با عناوین (قلب ایران در قلب اروپا) (امام در پاریس) و (از پرواز انقلاب تا استقرار جمهوری اسلامی) تنظیم شده است. طباطبایی در توصیف احساسات مردم در زمان خروج شاه از ایران این چنین نوشته است: «هنگامی که رادیو تهران، خبر خروج شاه را پخش کرد، جشن‌های عمومی در سرتاسر تهران دامن گسترد. گروه‌های انقلابی بدون مانع از طرف نیروهای امنیتی و ارتش به خیابان‌ها ریختند. مردم از رانندگان دعوت می‌کردند تا چراغ اتومبیل‌ها را برای شرکت در شادی روشن کنند. [حتی] مینی‌بوس‌های سفارت آمریکا که کارکنان سفارت را به خانه می‌بردند، قبلا با عکس‌های امام خمینی(ره) مجهز شده بودند.»

سه جلد خاطرات صادق طباطبایی، دربرگیرنده بیش از 400 عکس شخصی و خانوادگی، تصاویر منتشر نشده از امام خمینی(ره)، مرحوم حاج احمد خمینی و تظاهرات دانشجویان مقیم خارج از کشور ضد رژیم پهلوی است. پیش از این، صادق طباطبایی درباره محتوای مجلدات چهارم و پنجم خاطرات خود گفته بود: «جلد چهارم این خاطرات از رفراندوم سال 1358 شروع و تا آغاز جنگ تحمیلی ادامه دارد و جلد پنجم، جنگ تحمیلی را دربرمی‌گیرد و تا سال 1368 و رحلت امام خمینی(ره) پیش می‌رود.»

دیدگاه تاریخ‌پژوهان درباره خاطرات سیاسی اجتماعی دکتر صادق طباطبایی

تاریخ‌پژوهان در بررسی این مجموعه کتاب معتقدند: «مجموعه 5 جلدی «خاطرات سیاسی اجتماعی دکترصادق طباطبایی» که تا کنون 3 جلد آن منتشر شده، عمده مطالب آن مربوط به فعالان غیر روحانی است که در انقلاب اسلامی 57 نقش داشتند. به این ترتیب موضوع این کتاب برخلاف آثار بسیاری که در این زمینه منتشر شده و عمدتا محوریت آنها با اشخاص روحانی حاضر در عرصه مبارزات است، به دانشجویان مبارز اختصاص دارد و در آن خاطرات مهمی از فعالیت فعالان سیاسی در خارج از کشور هم ارائه شده که بر اهمیت این کتاب، در میان کتاب‌های خاطرات مرتبط به انقلاب اسلامی می‌افزاید.»

همچنین تاریخ‌نگاران با اشاره به مطالب کتاب که به شناسایی کوشش‌های دانشجویان مبارز پرداخته و آورده‌اند: «از طرفی این کتاب به فعالیت‌های دانشجویان مسلمان مبارز خارج از کشور اشاره می‌کند که در رساندن پیام انقلاب به دنیا و شناساندن اهداف انقلاب بسیار تلاش کردند. همین تلاش‌ها باعث اعمال فشار سیاسی و بین‌المللی بر رژیم شاه می‌شد و بسیار موثر بود. همان‌جا که شاه تحت فشار کارتر مجبور می‌شود که اعلام (فضای باز سیاسی) کند یا مجبور به پذیرش ناظران بین‌المللی برای بازدید از زندان‌ها می‌شود، ناشی از همین نوع تلاش‌هاست. کتاب تلاش خوبی برای شناساندن این فعالیت‌ها و تلاش‌ها انجام داده که در نوع خود منحصر به فرد است.»

کارشناسان تاریخ انقلاب درباره ویژگی خاطرات طباطبایی نوشته‌اند: «ویژگی دیگر این کتاب تبیین سیر تحولات و تصمیم‌سازی‌ها در دوره چهارماهه حضور امام در فرانسه است. در این کتاب، جریانات حاضر در آن‌جا و افرادی که به نوعی به امام نزدیک بودند و اتفاقات به چه صورت به وقوع می‌پیوست و اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌ها به چه صورت منتشر می‌شد، به روشنی طرح شده است.

برخی از تاریخ‌پژوهان درباره زبان کتاب نیز آورده‌اند: «زبان مودبانه و محترمانه این کتاب درباره افراد ولو این‌که مخالف طباطبایی باشند، در متن کتاب چشم‌گیر و قابل اعتنا است. آشنا شدن با چهره دکتر چمران یکی دیگر از مشخصات منحصر به فرد این کتاب است. نامه‌هایی که در این کتاب از مرحوم دکتر چمران منتشر شده کمک شایان توجهی به شناخت هر چه دقیق‌تر از وی به مخاطب می‌کند. ویژگی دیگر عکس‌های متعدد و متنوعی که طباطبایی از امام خمینی(ره) در نجف گرفته و اگر این عکس نبود در حال حاضر ما هیچ عکس مستند و مناسبی از دوران حضور مرحوم امام در نجف اشرف نداشتیم.»

منبع: خبرگزاری کتاب