بیشتر بخوانیم، بیشتر بشنویم

از سوی دیگر، گاهی مسائل و رویدادهای زندگی، ما را در مسیری می‌اندازد که با افراد یا رسانه‌ها و مکتوباتی در ارتباط می‌شویم که نگاه مثبتی به آموزه‌های دینی نداشته و حتی به بسیاری از باورهای دینی ما، نگاه انتقادی دارند. باورها ما را به نقد می‌کشند یا حتی به سخره می‌گیرند. گاهی همین افراد یا رسانه‌ها یا کتب در بین انتقادات خود به باورهای دینی ما تصاویری نادرست و تحریف شده از اعتقادات دینی ما ارائه می‌دهند و انتقادات خود را به همین تصویر نادرست وارد می‌کنند. گاه کاریکاتوری از آموزه‌های دینی ما ارائه می‌دهند و به آن می‌خندند. اگر ما مطالعات دینی خود را تقویت نکنیم، این اتفاقات، در طولانی‌مدت می‌تواند زمینه ناامیدی ما از مفید بودن باورهای دینی‌مان را فراهم کند. نتیجه این‌که ممکن است فردی که در خانواده‌ای مذهبی پرورش یافته، و زمانی مقید به مسجد و آداب مذهبی بوده است، به مرور زمان نه تنها نسبت به اعتقادات خود سست می‌شود، بلکه در برابر اعتقادات دینی موضع مخالف و انتقادی و خصمانه اختیار خواهد کرد.

الناس اعداء ما جهلوا

حاصل سخنان بالا این است که داشتن اطلاعات و دانش نادرست از دین، خطرناک‌تر از بی‌اطلاعی از دین است. کسی که هیچ اطلاعی از اسلام ندارد، نهایتا یک کافر به اسلام است، اما کسی که به واسطه تربیت اولیه خود در یک خانواده مسلمان از اسلام مطلع است، ولی به دلیل دوری از تقویت اطلاعات دینی و معاشرت با مخالفان جاهل دین، تصویری نادرست از دین نزد او به وجود آمده است، نه‌تنها به یک کافر، بلکه به یک دشمن در برابر اسلام مبدل خواهد شد. حدیث الناس اعداء ما جهلوا نیز موید همین مطلب است، چرا که تصویر ناقص و منحرف از یک چیز، عین جهل به آن چیز است.

یکی دیگر از خطراتی که جهل ممکن است برای اعتقادات دینی فراهم کند، دفاع نادرست از عقاید دینی است. بدون شک یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌ها به مسیحیت توسط افراطیون دوره جنگ‌های صلیبی به این دین وارد شد. برخی کشیشان در این دوره، بدون توجه به شخصیت «انساندوست» و «رحیمانه» عیسی مسیح، براحتی حکم به جنگ و مرگ غیرمسیحیان و بویژه مسلمانان صادر کردند. این جریان باعث شد نه‌تنها مسلمانان و غیرمسیحیان، بلکه بسیاری از مسیحیان که در جنگ‌های صلیبی، پدر و برادران و اقوام نزدیک خود را از دست دادند و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را پذیرفتند، نسبت به مسیحیت به عنوان دینی که بیهوده و بدون دلیل حکم به مرگ دیگران صادر می‌کند، بدبین شوند.

همین اتفاق درباره افراطیون مسلمان در دوره حاضر در حال شکل‌گیری است. دستوراتی مثل «جهاد»، «امر به معروف» و «نهی از منکر»، دستورات مسلم و غیرقابل تردید اسلامی است. ولی ارائه تصویری دلبخواه و تحریف شده از این آموزه‌های اسلامی و دست‌زدن به جنایت به بهانه عمل به چنین آموزه‌هایی، بهترین راه برای بدبین‌کردن غیرمسلمانان و حتی مسلمانان غیرآگاه نسبت به آموزه‌های اسلامی است. بنابراین یکی از وظایف هر مسلمان این است که بخشی از ساعات زندگی خود را به افزودن معرفت دینی خود اختصاص دهد. هر کس باید به تناسب سواد و موقعیت و امکانات خود بخشی از اوقات خود را به مطالعه یا شنیدن سخنرانی‌ها و مواعظ دینی اختصاص دهد. در ادامه این روند، افراد می‌توانند به معرفت‌افزایی دینی نسبت به یکدیگر کمک کنند، دانش دینی یکدیگر را افزایش دهند و زمینه ایجاد انحراف دینی در یکدیگر را به حداقل کاهش دهند.

از آنچه نمی‌دانیم، سخن مگوییم

یکی از مهم‌ترین راهکارها در این مورد، سکوت درباره اموری است که انسان اطلاعات ناقص و غیرقابل اعتمادی نسبت به آنها دارد. اگر درباره موضوعات اینچنینی چیزی را شنیدیم، بهتر است نه مخالفت و نه موافقت کنیم. اگر دیدیم کسی شبهه و انتقادی را نسبت به یکی از آموزه‌های دینی ما وارد کرد که ما اطلاع ناقصی نسبت به آن داریم، بهتر است در مجلس سکوت کنیم، اما این سخن به این معنا نیست که اصلا در باب آن انتقاد تفکر نکنیم، چرا که این مشی جاهلان است که هیچ انتقادی را درباره باورهای خود نمی‌پذیرند. بلکه مشی اسلامی این است که به انتقادات بیندیشیم و برای آنها به دنبال پاسخ باشیم. چه بسا که این انتقادات موجب شود تصویر نادرستی که پیشتر از باورهای دینی داشته‌ایم، با مطالعه و تامل و تفکر مورد اصلاح قرار گیرد.