عکاسی از دنیای رمزآلود زیرِ زمین

اما اگر جزئی‌تر به این بخش نگاه کنیم، طبیعت شامل جنگل، کوه، دریا، کویر و حتی غارها می‌شود. این تنوع در طبیعت، ژانرهای خاص عکاسی را به وجود آورده که یکی از آنها عکاسی غار است.

اما عکاسی غار یک کار تخصصی است به این معنا که قبل از آن‌که تصمیم داشته باشید از دنیای زیر زمین عکاسی کنید، باید تکنیک پیمایش غار‌ها را بلد باشید. پیمایش، راه رفتن، عبور از چاه‌ها و استفاده از ابزارهای غارنوردی همچون طناب و گیره از ملزومات اولیه عکاسی غار است، زیرا برای تحقق این مهم اول باید وارد دنیای درون زمین شد سپس به عکاسی پرداخت. اگر از داستان غارنورد بودن یک عکاس غار بگذریم، داستان عکاسی در دنیای زیر زمین حکایتی دیگر با تجربه‌ای کاملا متفاوت دارد. تاریخچه عکاسی غار در ایران به عکس‌هایی از چنگیز شیخلی، احمد معرفت و غارنوردانی که در آن زمان فعال بودند، باز‌می‌گردد که با اندک امکانات موجود توانستند عکس‌هایی از دهانه‌های غارهای افقی ثبت کنند.

البته عکس‌هایی نیز از غارهای عمودی ایران همچون غار پراو و منطقه شاهو وجود دارد که توسط تیم‌های انگلیسی، فرانسوی و لهستانی گرفته شده است. سال 2008 بود که چند غارنورد ایرانی توسط تیم‌های خارجی برای عکاسی در غار تعلیم دیدند تا بتوانند به صورت حرفه‌ای این کار را ادامه دهند. افشین یوسفی و یوسف واقف از آن جمله افراد هستند.

افشین یوسفی عکاسی غار را کشف دنیای رمزآلود زیر زمین می‌داند که خلق سوژه در آن حاصل خلاقیت عکاس است. او می‌ گوید: ‌هنگامی که عکاس طبیعت تصمیم می‌گیرد از کوه، قله یا طلوع و غروب خورشید عکس بگیرد این آفتاب و قله تغییر نمی‌کند و عکاس می‌تواند تصمیم بگیرد که این صحنه را به تصویر بکشد یا نه، اما در عکاسی غار این‌گونه نیست. خلق سوژه‌ بسیار اهمیت دارد. به جرأت می‌توان عکاسی در غار را به مجسمه‌سازی تشبیه کرد که از توده‌ای گل می‌تواند طرح‌های مختلف را خلق کند.‌ هیچ نوری در غار وجود ندارد. درواقع عکاسی که غار را به‌عنوان سوژه خود انتخاب می‌کند پا به محیطی می‌گذارد که در تاریکی محض قرار دارد. این در حالی است که نور یکی از ارکان اصلی عکاسی به حساب می‌آید.‌ یوسفی چنین شرایطی را بزرگ‌ترین مشکل در عکاسی غار می‌داند و می‌گوید:‌ عکاس باتوجه به تکنیک‌ها و ترفندهایی که یاد می‌گیرد، نورهای مصنوعی را به داخل غار می‌برد و در بخش‌هایی از غار که می‌خواهد عکاسی کند به دیوارهای غار می‌پاشد تا بتواند از طریق نورپردازی به عکاسی بپردازد. در عین حال عکاس هیچ دیدی نسبت به سوژه ندارد و با هر تغییر کوچک در نورپردازی در غار، سوژه تغییر می‌کند.‌

عکاسی در غار به‌راحتی عکاسی در طبیعت، کوهستان یا محیط‌های باز نیست. دوربین و تجهیزات عکاسی در غارها بسیار آسیب می‌بینند؛ از آب و رطوبت گرفته تا رسوبات و غبار که با هربار تعویض لنز دوربین روی سنسور می‌نشیند و سبب از بین رفتن آن می‌شود. تمام عکس‌ها باید در زمانی بیش از 30‌‌ثانیه گرفته شود، این در حالی است که سه‌پایه بر زمین ناهموار و لغزنده نمی‌ایستد. تمام این مشکلات به غیر از صعود و فرودهای خطرناکی است که در دنیای ناشناخته غار توسط عکاس انجام می‌شود. البته زیبایی‌های غار به اندازه‌ای ا‌ست که عکاس نمی‌تواند از آنها چشمپوشی کند. سوژه‌های درون غار به چند دسته تقسیم می‌شود، چنان که یوسفی دهانه‌های ضد نور غارها را یکی از زیباترین سوژه‌ها می‌داند و ادامه می‌دهد: هریک از این دهانه‌ها هنگامی که از داخل غار عکاسی می‌شود، با توجه به تضاد نور و تاریکی که به وجود می‌آید، اشکال متفاوتی را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی، عکاس از دنیای تاریک درون غار با کادری که دهانه غار برایش می‌سازد، دنیای رنگارنگ و نورانی بیرون با منظره‌ خاص منطقه را به تصویر می‌کشد.»

سوژه دیگر عکاسان غار، شکل سطح مقطع راهرو‌ها و پاساژ‌هایی است که فضاهای مختلف غار را به یکدیگر متصل می‌کند. این اشکال معمولا به صورت نیم‌دایره،‌ دایره و مستطیل یا کوچه‌های تنگ و تاریکی است که دو فضای اصلی غار را به یکدیگر متصل می‌کند. این اشکال بر اثر جریان آب در طول میلیون‌ها سال تشکیل شده است.

تالارها و مکان‌های باز که در دل زمین وجود دارد، سوژه بعدی عکاسان غار است. این اتاق‌های بسیار بزرگ دربردارنده تزئینات آهکی زیبایی است که همواره مورد علاقه عکاسان بوده. یوسفی، عکاسی از بزرگی و شکل این تالارها را بسیار جذاب عنوان می‌کند و می‌گوید: معمولا برای آن‌که بزرگی و اندازه این تالارها به نمایش گذاشته شود، عکاسان از سوژه‌های انسانی به‌عنوان مقیاس برای نشان دادن حجم و بعد کار استفاده می‌کنند.‌‌ یوسفی، زیباترین غار را غار گردشگری چال نخجیر، علیصدر و کتله‌خور می‌داند و می‌گوید: ‌عکاسان غار، نورپردازی رنگی‌ را که در غارهای گردشگری انجام می‌شود دوست ندارند، چراکه بکر بودن محیط غار را از بین می‌برد.‌ او تجربه عکاسی در غارهای خارج از کشور را بسیار خوب می‌داند، چراکه توانسته تجربیات جدیدی از عکاسان خارجی کسب کند. در این میان هر عکاس غار سبک خاص خود را برای عکاسی دارد. تکنیک نورپردازی فلاش، نور ثابت مانند نورافکن یا پاشیدن نور روی سطح غار، نور مستقیم به سوی دوربین یا به سوی سوژه همه روش‌هایی است که عکاسان غار برای خلق اثر خود از آن استفاده می‌کنند.البته این حوزه از عکاسی چند سالی است‌صاحب دوسالانه نیز شده است؛ دوسالانه‌ای که دومین دوره خود را بهمن امسال برگزار خواهد کرد.

معصومه دیودار ‌/‌ جام‌جم