چشـم در چشـم نوجوانی

نوجوانی سن فهمیدن خشم است، سن بلوغ جسم و روح که یک جا مثل آتشی شعله‌ور آدم را می‌سوزاند و می‌سازد. نوجوانی سن علاقه‌مند شدن، نفرت ورزیدن، التهاب و بال بال زدن برای استقلال است. سنی برای مخفی کردن زندگی شخصی از یک سو و افشا کردن، فریاد زدن و خود را مطرح کردن از سوی دیگر. سن سرخوردگی، شکست و امید بستن و شادی‌های بی‌سبب انفجاری که شاید کمتر آدمی حوصله درک و پذیرشش را داشته باشد؛ برای همین است که نوجوانی سن سرکوب شدن و اساسا آشنا شدن با سرکوب هم هست. این فقط قابل درک برای کسی نیست که نوجوانی را طی کرده و در حالات آن عمیق شده، بلکه این حسی است که پدرها و مادرها هم در فرزندان خود خوب به خاطر خواهند آورد و خاطره‌های تلخ و شیرین آن دوران فرزند خود را تا ابد حمل می‌کنند.

در تاریخ سینما خیلی‌ها روی این سن متمرکز شده‌اند. از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین‌هایش گاس‌ون‌سنت است که آثار نوجوانانه‌اش به فیلم‌های کالت و مرجع تبدیل شده‌اند. از بین شاهکارهای او می‌توان ویل هانتینگ خوب (1997)، فیل (2003)، پارنویدپارک (2007) و بیقرار (2011) را نام برد که دیدن هر کدامشان دنیایی لذت و فکر را به آدم هدیه می‌دهد. در سال‌های اخیر چند فیلم از جیسون ریتمن که بسیار دیده شده و برخی از آنها واقعا درخشان است درباره نوجوانی بوده است، جونو (2007) و نوجوان (2011) از آن دست فیلم‌های ریتمن بود که هر کدام اثر گذار بوده و بسیار ستایش شدند. مثال آخر هم فیلم عجیب و غریب باید درباره کوین حرف بزنیم (2011) به کارگردانی لین رمسی است که به نوعی با نوجوانی شخصیت مخوف و ترسناکش همراه می‌شود و اثری قابل توجه درمی‌آید، اما در سینمای ایران چنین توجه جدی و عمیقی به چنین مقطع دراماتیک و حساسی کمتر رخ داده بود، تا این که فیلم 13 ساخته هومن سیدی که به تازگی در سینماهای ایران اکران شده است به مانند یک نقطه عطف و تحول نگاهی جدی و بی‌هراس به این سن و همه عواطف پیچیده‌اش انداخته است.

فیلم سیدی فیلمی جذاب با دقت در جزئیات شخصیت‌پردازانه و ساخت پیچیده آدم‌هایی متفاوت است. البته باید به این واقعیت اعتراف کرد که همه آدم‌ها در نوجوانی متفاوت اند و بعدا پوشش روزمرگی و یکسان‌سازی روح و ظاهر به آنها تحمیل می‌شود. فیلم سیدی فیلمی درباره جدی شدن این تفاوت در نوجوانی 13 ساله به نام بمانی است. او در خانواده‌ای سه نفره اما پر از درگیری زندگی می‌کند و با آدم‌های متفاوتی می‌گردد که نوع مواجهه با خشم غریزی و بلوغ ساده او را پیچیده می‌کنند.

جدیت گاه هراس‌آور بمانی در حالات روحی‌اش از آن جهت اهمیت دارد که واقعی است؛ به این معنا که با نگاهی کودکانه توسط نویسنده و کارگردان فیلم، جدیت عواطف شخصیت و حالات روحی و تغییرات فکری او مضحک و مبتذل و فانتزی تصویر نشده است. حرکت نرم اما ترسناک دوربین، ترکیب‌بندی‌های پرتأثیر بصری و صوتی، بازی‌های خوب بازیگران از یسنا میرطهماسب در نقش بمانی گرفته تا نوید محمدزاده و امیر جدیدی و البته حضور درخشان امیر جعفری در نقش پدر بمانی، نتیجه را در اجرا با کیفیت و جذاب کرده است.

در حقیقت دیدن 13 برای مخاطب صفحه رنگ و رنگ الزامی است چراکه باید دستتان آمده باشد که این صفحه یک پروژه برای پا دادن به وجوه متفاوت سلیقه و علایق شماست تا آنها را جانشین سلیقه و تفکرات کلیشه‌ای کنید. 13 علاوه بر نمایش خوب بافت اجتماعی مساله‌ای که پیگیری می‌کند و همچنین روند خوش‌ریتم و جذاب داستان تا پیش از یک‌سوم پایانی، تنها یک اشکال دارد و آن انحراف و ساده شدن فیلمنامه در همین یک‌سوم پایانی است. فارغ از این نقصان، خود پایان‌بندی داستان خوب و قانع‌کننده است و تنها جمع و جور کردن‌اش پیش از پایان در دعوای پدر و مادر بمانی پس از فاجعه‌ای که با دوستان ناباب‌اش مرتکب می‌شود، نوعی سکته در داستان‌گویی است.

علیرضا نراقی