فیلسوف 2 چهره سیاست

این فیلسوف مشهور ایتالیایی، هرچند شاعر، آهنگساز و نمایشنامه‌نویس نیز بود و اندیشه‌های سیاسی‌اش در ابتدای قرن شانزدهم در اروپا مطرح شد، ولی بیشترین عامل شهرت او به‌واسطه نگارش کتاب «شهریار» بود. همان کتابی که وی برای خانواده مدیچی و حاکمان فلورانس نوشت تا توصیه‌هایش برای حفظ قدرت، درسی برای همه حاکمان در طول تاریخ باشد. گرچه ماکیاولی را به سبب انتشار این کتاب در طول تاریخ بسیار نواختند و بی‌اخلاقی در ساحت سیاست را به اندیشه‌هایی که وی در این کتاب مطرح کرده نسبت دادند، ولی کم نیستند افرادی که با رد این اتهام، ماکیاولی را اولین اندیشمندی در تاریخ علم سیاست می‌دانند که «فضیلت فردی» را از «اخلاق سیاسی» تفکیک کرد و راه را بر طرح گزاره‌های قدرت‌محور در سپهر تفکرات سیاسی گشود. همان گزاره‌هایی که در قرون بعدی، مبنایی برای شکل‌گیری علمی به نام «سیاست» شد.

ماکیاولی که دوران کودکی را در فلورانس گذراند، تجربه سیاسی خود را با ماموریت‌های دیپلماتیک آغاز کرد. او بسیاری از سیاستمداران مهم عصرش همچون پاپ و لویی دوازدهم پادشاه فرانسه را ملاقات کرد، اما هیچ یک به اندازه شاهزاده حاکم واتیکان یعنی «سزار بورجیا» بر او تاثیر نگذاشتند. بورجیا همان چهره‌ای است که گفته شده شخصیت «شهریار» در کتاب مشهور ماکیاولی تحت تاثیر زیست سیاسی او شکل گرفته است. براساس روایت‌های تاریخی، هرچند ماکیاولی نزدیکی زیادی با سیاست‌های بیرحمانه و فریبکارانه بورجیا احساس نمی‌کرد، اما فکر می‌کرد با حاکمی همچون او، اهالی فلورانس می‌توانند ایتالیا را متحد کنند و این همان هدفی بود که ماکیاولی در تمام عمرش دنبال آن بود.

ماکیاولی اما زمانی که مدیچی‌ها به حکومت فلورانس بازگشتند و انقلاب واژگون شد، از مسند خود برکنار شد و به این ترتیب او مجبور شد به‌جای فعالیت عملی در عرصه سیاست، وارد حوزه نظریه‌پردازی شود. هرچند وی برخلاف سایر اندیشمندان در این حوزه، عملگرایی را بر فضیلت‌گرایی ترجیح داد و کوشید تا با نوشتن کتابی، به گذشته از دست رفته‌اش بازگردد.

کتابی که ماکیاولی نوشت، برخلاف آنچه در افکارعمومی پنداشته شد، چندان باب میل خاندان مدیچی نبود و بر اهمیت سیاسی ماکیاولی از منظر کسب مناصب سیاسی نیفزود و حتی پس از سقوط مدیچی‌ها، باعث در انزوا ماندن ماکیاولی شد. با وجود این پس از مرگ وی، اندیشمندان، ماکیاولی را به‌دلیل توصیه‌هایش در همین کتاب ستودند و حتی امروز نیز از توصیه‌های او به‌عنوان نقشه راهی برای حفظ قدرت بهره می‌برند. با این حال کم نبوده‌اند افرادی که با الهام از نظریه‌های سیاسی این فیلسوف سیاسی، «ماکیاولیسم» را مکتبی توصیف می‌کنند که عمل سیاسی را مستقل از چارچوب‌های اخلاقی معمول تعریف کرده و در نتیجه به کار بردن هر وسیله‌ای را در سیاست برای پیشبرد اهداف مجاز می‌شمارد و بدین گونه سیاست را به‌ کلی از اخلاق جدا می‌داند.

مصطفی انتظاری هروی ‌/‌ گروه سیاسی