رساله آداب جنگ دوره قاجار

ز دیرباز تاکنون، کشورهای مختلف به منظور حفظ امنیت در مقابل دشمنان داخلی و خارجی و افزایش سطح کارایی،‌ اقدام به آموزش‌های نظامی‌ می‌کردند و افرادی توانمند و لایق را جهت دفاع از سرزمین خویش تربیت می‌کردند. آموزش نظامی در هر کشوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و وجود یک نیروی نظامی معتبر و قدرتمند،‌ نخستین و اساسی‌ترین نیاز یک ملت برای آسایش جامعه بود. ساختار نظامی ایران در دوره قاجار به ویژه در نیمه نخست آن، در مرحله بسیار ابتدایی قرار داشت و هنوز فن‌آوری و دانش نظامی جدید به آن راه نیافته بود. در دوره فتحلیشاه، ‌شاهزاده عباس میرزا در راستای نوسازی ارتش ایران با بهره گیری از متخصصین اروپایی اقداماتی چند در این زمینه انجام داد و توانست قسمتی از ارتش ایران را به سبک و سیاق نظام اروپایی مجهز کند.

یکی از آثار ارزشمند تعلیم علوم دفاعی و رزمی در دوره قاجار رساله آداب جنگ و قانون مشق نظام در ایارن علیرضا یکانلو سرهنگ مرندی است که براساس نسخه خطی شماره 659 مجموعه کریم زاده تبریزی در کتابخانه مجلس به دست رسیده است.

مولف رساله علیرضا یکانلو، اهل یکان کهریز مرند بوده است و بی گمان یکی از فرماندهان اصلح وقت بوده است که مبادرت به نوشتن این رساله کرده است که در طی آن گام به گام مهارت‌های نظامی را با در نظر گرفتن جایگاه افراد و مقامات بالادست و پایین دست آموزش داده است.

نسخه دیگری از این رساله در کتابخانه موزه کاخ گلستان به شماره 1910 نگهداری می‌شود که تصاویری نقاشی شده به روش سیاه قلم بدان افزوده شده و سربازان را در حال مشق و دیگر عملیات نظامی نشان می‌دهد ولی دسترسی به آن نبوده است.

نسخه مجلس فاقد تصویر است و از لحاظ شناخت اصطلاحات رایج خاص نظامی در دوره قاجار، بسیار مهم است و همچنین از لحاظ بررسی نحوه‌ی آموزش سربازان و نظامیان، پژوهش در تاریخ نظامی گری ایران، سیر تحول آن و تأثیر فنون نظامی غرب در ایران می‌تواند به عنوان یک منبع مهم قلمداد گردد.

فهرست مطالب کتاب:

باب اول- در بیان قاعده مشق تفنگ و حرکت دسته

باب دوم- در بیان قاعده و قانون قراول و آداب آن

باب سوم- در بیان ترتیب و تعیین مقام ارباب منصب

باب چهارم- در بیان قواعد حرکات پنج فوج

باب پنجم- در بیان آداب و قواعد کوچ کردن و اردو انداختن