ترندال در رشته انسان شناسی اجتماعی در دانشگاه کورنل نیویورک تحصیل کرده است و از سال 1987 با موزه انرژی دانمارک که از موزههای فعال در حوزه علم و فناوری است همکاری دارد. ترندال در این سالها در حوزههای مختلف از توربینهای بادی تا منابع جدید تامین انرژی برای زندگی روزمره بشر تحقیقات گستردهای انجام داده است. معرفی و استفاده از فناوریهای مدرن در میان خانوادهها از دیگر موضوعاتی است که این محقق درباره آن تحقیقات جامعی انجام داده است. اگرچه سالهاست او در حوزه ترویج علم و فناوریهای جدید فعالیت میکند اما معتقد است فناوریهای نوین موجب شده است روابط بین انسانها کمرنگ شود و در زندگی امروز بشر ایجاد ارتباط دوستانه بین خانوادهها در سایه این فناوریهای جدید که با هدف تسهیل زندگی معرفی شده به فراموشی سپرده شده است. با این محقق درباره نقش موزههای علم و فناوری در ترویج علم و فعالیتهایی که در موزه انرژی دانمارک انجام میشود گفتوگویی انجام دادهایم که در ادامه میخوانید.
هدف مشترک موزههای علم و فناوری در کشور دانمارک چیست؟
در دانمارک موزههای متعددی وجود دارد که در حوزه علم و فناوری فعالیت میکنند. آنچه در موزههای علم و فناوری باید مورد توجه قرار گیرد، ترویج علم است. باید مشخص کرد در این موزهها چه آثاری باید جمعآوری و به نمایش گذاشته شود. نقش این آثار در زندگی گذشته بشر باید مورد توجه قرار گیرد تا نمایش آنها بتواند مفاهیمی را به زمان حال منتقل کند. افراد باید نسبت به فناوریهایی که در زندگی امروز در اختیار دارند اطلاعات کافی داشته باشند و نسبت به مشکلاتی که در مسیر رسیدن به توسعه پایدار با آن مواجه هستند، آگاه باشند و رسیدن به این آگاهی مستلزم تحقیق است. یکی از معروفترین موزههای علم و فناوری دانمارک، موزه فناوری در شمال کپنهاگ است که روشها و فناوریهای قدیمی را در این موزه به نمایش گذاشته است. یکی دیگر از موزههای علم و فناوری دانمارک، موزه انرژی است که ایده راهاندازی آن سال 1982 مطرح و دو سال بعد بازدید از این موزه برای عموم امکانپذیر شد. من از سال 1987 در موزه انرژی دانمارک مشغول کار هستم.
بیش از 27 سال است که با موزه انرژی دانمارک همکاری و بخوبی با فعالیتهای این موزه آشنایی دارید. ماموریت اصلی این موزه چیست؟
ماموریت اصلی ما در موزه انرژی دانمارک جمعآوری شواهدی برای انجام آزمایشهای مختلف در حوزه انرژی و توسعه و ترویج علم به عموم مردم است. این موزه ابتدا به عنوان موزه الکتریسیته راهاندازی شد و از دو سال پیش به موزه انرژی تغییر نام داد. سال 1970 ضرورت آموزش الکتریسیته به مردم از سوی شرکتهای تولید کننده ابزارهای الکترونیکی مورد توجه قرار گرفت.
شرکتهایی که قصد داشتند در این زمینه فعالیت کنند متوجه شدند فقط در صورتی میتوانند توجه مخاطبان خود را جلب کنند که مردم را آموزش دهند. بنابراین تصمیم گرفتند توجه مردم را نسبت به این موضوعات جلب کنند. در حقیقت در دانمارک این شرکتها از حامیان اصلی برای راهاندازی موزه انرژی بودند. تامین برق از سیستمهای شاخص مبتنی بر فناوری در قرن نوزدهم است. از سال 1880 تا 1930 فناوریهای جدیدی به وجود آمده که زندگی بشر را به خود وابسته کرد. برق یا انرژی الکتریکی از ضروریات زندگی امروز است تا جایی که بدون آن بشر امروز قادر به انجام امور روزمره زندگی خود نخواهد بود.
چرا نام این موزه از الکتریسیته به موزه انرژی تغییر پیدا کرد؟
استفاده از منابع تجدیدپذیر انرژی و کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی از موضوعات مهم در دنیای امروز است. در دانمارک برنامهریزی شده تا بتوان بیش از 50 درصد منابع مورد نیاز برای تامین انرژی الکتریکی از منابع تجدیدپذیر انرژی تامین شود. در کشور ما امروزه 75 درصد انرژی الکتریکی از توربینهای بادی ساحلی تامین میشود. دانمارک کشوری است که به دریاها دسترسی دارد و عمق دریاها در این کشور زیاد نیست، بنابراین امکانات لازم برای بهرهگیری از توربینهای بادی فراهم است. بخشی از انرژی الکتریکی نیز از منابع خورشیدی و بیومس یا زیست توده تامین میشود. اما همچنان 30 تا 35 درصد از انرژی الکتریکی تولیدی برای رفع نیازهای کشور از منابع فسیلی تامین میشود. هدف ما از این تغییر نام، تاکید بر ضرورت جایگزینی منابع جدید انرژی و آموزش مفاهیمی در این زمینه بوده است. وقتی سوخت فسیلی میسوزانید گازهای گلخانهای در هوا منتشر میشود. در چنین شرایطی بخشی از انرژی خورشید که در زمین نفوذ میکند راهی برای بازگشت ندارد. این موضوع به افزایش دمای زمین منجر میشود و روز به روز بیشتر با پدیدههایی مانند توفان مواجه میشویم. اکنون بخش قابل توجهی از یخهای قطبی و تودههای یخی که منطقه گرینلند را فراگرفته در حال ذوب شدن است و ذوب شدن تودههای یخی به افزایش سطح آب دریاها منجر شده است؛ بنابراین پیش بینی میشود اگر این روند ادامه پیدا کند تا 59 سال آینده بسیاری از مناطقی که امروزه سکونتگاه انسانهاست به زیر آب رفته و ناپدید شود. در حقیقت شرایط به سمت بدتر شدن پیش میرود و این برای کشورهایی که در مجاورت دریا هستند تهدید بزرگی است. گرمایش جهانی موضوعی نیست که فقط برای کشور خاصی به عنوان مشکل مطرح شود بلکه یک مشکل جهانی است. ما باید مصرف سوختهای فسیلی را تا حد امکان کاهش دهیم تا از پیامدهای آن در امان باشیم.
فکر میکنید موزههای علم و فناوری میتواند در ایجاد زمینه برای مقابله با بحرانهایی مانند گرمایش جهانی نقشآفرینی کند؟
هدف ما ترویج علم به روش ساده است. زبان تخصصی نمیتواند مورد توجه عموم مردم باشد و به این ترتیب موزهها میتواند واسطهای بین دانشمندان و محققان از یک سو و جامعه عمومی از سوی دیگر باشد. موزههای علم در انتقال راهکارهای مناسب برای مقابله با بحرانهای جهانی به عموم مردم تاثیرگذارترین نقش را دارد و مردم حرف آنها را بهتر میفهمند. اگرچه رسانههای دیداری و شنیداری و نوشتاری هم در این سالها در این حوزه تلاشهای فراوانی داشتهاند اما حقیقت این است که در این رسانه هم مردم فقط باید شنونده باشند و نمیتوانند با هم در ارتباط و تعامل باشند. ارتباط موزهها با مردم یک تعامل دو طرفه است و ما میتوانیم در موزهها با مردم گفتوگو داشته باشیم و شنونده نظرات و پیشنهادات آنها باشیم. گروه زیادی از بازدیدکنندگان موزههای علم و فناوری، دانشآموزان و دانشجویان هستند. حدود 35 درصد از بازدیدکنندگان موزه انرژی دانمارک را دانشآموزان مقاطع مختلف تشکیل میدهند. باید سعی کنیم بیش از پیش توجه خانوادهها و بویژه پدران و مادران جوان یا پدربزرگها و مادربزرگها را به بازید از موزههای علم و فناوری جلب کنیم. بنابراین باید برای رسیدن به این هدف برنامههای مختلفی از نمایشهای علمی مفرح تا برنامههای تفریحی در موزهها تدارک ببینیم تا بتوانیم علم را در قالب تفریح و سرگرمی به جامعه انتقال دهیم.
سیاستگذاریهای علمی و ترویج علم در مقابله با پیامدهایی مانند تغییرات اقلیمی چه تاثیری دارد؟
به نظر من تغییرات اقلیمی موضوع بسیار مهمی است که موزههای علم و فناوری باید نسبت به این موضوع از خود واکنش نشان دهند. بدون تردید زندگی گذشته بشر، استفاده از مصالح ساختمانی که با محیط زیست سازگار نیست و استفاده از سوختهای فسیلی به عنوان منبع اصلی انرژی از جمله اصلیترین عوامل تاثیرگذار در این زمینه است. این عوامل با گذشت زمان روند تغییرات آب و هوایی را در سطح دنیا تحت تاثیر خود قرار داده و هنوز هم در این روند تاثیرگذار است. روندی که از تغییرات اندک شروع و در نهایت به گرمایش جهانی و پیامدهای ناشی از آن منجر شده است.
تغییرات اقلیمی از نظر دانشمندان از اهمیت زیادی برخوردار است و مردم باید درباره نقشی که در این روند دارند آگاهی داشته باشند. تغییرات اقلیمی فقط به کشورهای خاصی محدود نمیشود بلکه یک موضوع مهم در سطح جهانی است بنابراین باید در این زمینه همه کشورها همکاری داشته باشند تا بتوان راهکارها و خطمشیهایی را به منظور مقابله با این بحران و کاهش پیامدهای ناشی از آن در نظر گرفت. در کشور دانمارک با همکاری نهادهای آموزشی تلاشهایی برای آموزش مردم درباره چیستی و چگونگی روند تغییرات آب و هوایی انجام شده است. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که تغییرات آب و هوایی ناشی از فعالیتهای انسانی است.
گروهی نیز بر این باورند این تغییرات ناشی از حوادث طبیعی است و انسانها در این روند نقش کمتری برعهده دارند. در نهایت حدود 99درصد دانشمندان پس از بررسی عوامل تاثیر گذار در تغییرات اقلیمی به این نتیجه رسیدهاند که فعالیتهای بشر بیشترین اثرگذاری را در این روند داشته است. بررسیهای انجام شده در دانشگاه کپنهاگ نشان میدهد کاهش سطح یخهای قطبی و یخهایی که منطقه گرینلند را میپوشاند نشان دهنده تغییرات آب و هوایی یا بهتر بگوییم نشان دهنده افزایش دمای زمین است. در 15 سال گذشته سطح یخهایی که سطح زمین را میپوشاند به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
آیا شورای بینالمللی موزهها در این آگاهیرسانی نقش حمایتی داشته است؟
شورای بینالمللی موزهها از سال 1970 شروع به کار کرده است و موضوع اصلی مطرح در این شورا چگونگی حفاظت از تاریخ و نگهداری تصاویر و آثار است. کنفرانسها و همایشهای سالانه میتواند در جذب مخاطبان بویژه افراد جوان در کشورهای در حال توسعه نقش مهمی داشته باشد. بسیاری از کشورهای دنیا در تلاش هستند با توسعه موزههای علم پیشینه تاریخی خود را در این زمینه به نمایش گذارند. فرانسه در مقایسه با دیگر کشورها در این زمینه پیشگام بوده است. سال 1794 نخستین موزههای علم و فناوری در کشور فرانسه راهاندازی شده است. چینیها نیز در این زمینه روند رو به رشدی پشت سر گذاشتهاند. سال گذشته بیش از صدها موزه علم و فناوری در کشور چین راهاندازی شده است.
به نظر شما موزه علم و فناوری ایران چگونه میتواند از حمایتهای بینالمللی برای رسیدن به اهدافی که در نظر دارد بهرهمند شود؟
این اولین بار است که به ایران سفر میکنم. اگر ما بتوانیم از مشکلاتی که این موزه با آن مواجه است آگاه شویم، میتوانیم از طریق شبکههای بینالمللی که با این هدف تشکیل میشود همکاریهای لازم را برای محقق شدن اهداف این موزه داشته باشیم. برنامههای حمایتی میتواند از برپایی نمایشگاههای جدید یا توسعه نمایشگاههای قبلی تا آموزش کارکنان موزهها و آموزش مردم نسبت به علومی که میتواند در زندگی روزمره به آنها کمک کند متغیر باشد. باید بررسیهای لازم انجام شود تا بتوان به موزه علم و فناوری ایران کمک کرد که فعالیتهای خود را توسعه دهد.
به نظر من یکی از مهمترین فعالیتهای موزههای علم و فناوری، آگاه سازی مردم از مشکلات و بحرانهای جهانی است. 90 درصد دانشمندان بر این باورند تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی از دخالتهای بشر در طبیعت ناشی میشود و در چنین شرایطی آگاه سازی مردم میتواند راهکار مناسبی برای تعدیل پیامدهای ناشی از این تغییرات باشد. در دانمارک نهادهایی مانند وزارت فرهنگ و آموزش و دولت موظف هستند درباره این مسائل و مشکلات اطلاعات کافی در اختیار مردم قرار دهند. افزایش دی اکسید کربن موجب ذوب شدن یخهای قطبی شده است. موزههای علم و فناوری میتوانند با توضیح و تشریح این مشکلات به شهروندان و گردشگرانی که از موزهها دیدن میکنند ، مشارکت آنها را جلب کرده و نقش تاثیرگذاری داشته باشند. من امیدوارم ارتباطات در این حوزه در آینده با کشور ایران مستمر باشد و بتوان تفاهم نامهای را منعقد کرد که البته همه این کارها به منابع مالی موزهها بستگی دارد.
در زمینه استفاده از فناوریهای نوین در میان خانوادهها تحقیقاتی انجام دادهاید. فکر میکنید فناوری تا چه اندازه در تسهیل امور زندگی به بشر کمک کرده است؟
من در زمینه استفاده از فناوریهای جدید در میان خانوادههای دانمارکی تحقیقات جامعی انجام داده ام. در زندگی امروز از فناوریهای زیادی از جمله جاروبرقی، یخچال فریزر و ماشین لباسشویی برای انجام کارهای روزمره استفاده میکنیم. خانوادهها با گذشت زمان به استفاده از این ابزارها در زندگی عادت کرده و به آن وابسته شدهاند. اگرچه بسیاری بر این باورند که ورود فناوریهای نوین به زندگی بشر نقش مهمی در تسهیل امور مختلف داشته است اما من بر این باور هستم زندگی امروز در مقایسه به مراتب سختتر شده است. شاید در گذشته مردم کمتر لباس عوض میکردند ولی امروز به لطف استفاده از ماشینهای لباسشویی مردم بیشتر لباس عوض میکنند. گرچه این امکانات میتواند در حفظ بهداشت و سلامت عمومی اثرگذار باشد اما باید بپذیریم زندگی را سختتر کرده است. از همه مهمتر این که در سایه فناوریهای امروزی روابط اجتماعی رنگ باخته است و این شرایط میتواند پیامدهایی را در زندگی بشر امروز به همراه داشته باشد که باید مود توجه قرار گیرد.
در صحبتهای خود اشاره کردید نخستین بار است که به ایران سفر میکنید. کشور ما را چگونه دیدید؟
شاید فکر کنید فقط شما با مشکلاتی مانند ترافیک مواجه هستید، اما ما هم در دانمارک مشکل ترافیک داریم. آنچه من در این روزهای اقامتم در تهران در رابطه با ترافیک تهران از نزدیک دیدهام به مراتب بسیار بیشتر از معضل ترافیک در دانمارک است. تهرانیها خیلی از حمل و نقل عمومی استفاده نمیکنند و بسیاری از افراد سوار بر خودروهای شخصی که اغلب تکسرنشین است به محل کارشان میروند. این یکی از ویژگیهای ایرانیهاست که در کشور ما کمتر دیده میشود.
اما یکی دیگر از ویژگیهایی که در این کلانشهر بیش از هر چیز دیگری توجه من را به خود جلب کرده نحوه رانندگی مردم است؛ اغلب افراد در مسیر مارپیچی، بزرگراهها را طی میکنند که بسیار خطرناک است. یکی از مشکلات کشور ما محدودیتهایی است که در حوزه حمل و نقل وجود دارد. هزینههای تامین سوخت در دانمارک بسیار بالاست. از این رو دانمارکیها به استقبال خودروهای الکتریکی رفتهاند البته از آنجا که شارژ این خودروها خیلی زود به پایان میرسد حتی الکتریکی شدن خودروها هم نتوانسته است مشکلات حوزه حمل و نقل را از میان بردارد. گذشته از این قیمت خودروهای الکتریکی بالاست و همه افراد توان خرید آنها را ندارند.
فرانک فراهانیجم / گروه دانش
حضور مهمانان خارجی، فرصتی ارزشمند است
دکتر سیفالله جلیلی / رئیس موزه علوم و فناوری
علوم در نهایت به فناوری منجر و هر روز بر اساس تحقیقات انجام شده در حوزههای مختلف علمی از فناوریهای جدیدی رونمایی میشود. بدون تردید آشنایی مردم با فناوریهای نوین و چگونگی استفاده از آنها میتواند در ارتقای فرهنگ جامعه تاثیرگذار باشد. سادهسازی علوم و آموزش آن در هر کشور نیازمند سرمایهگذاری است و مراکز علم نیز با همین هدف یعنی جلب توجه مردم به علم و آوردن علم به زندگی روزمره مردم راهاندازی شده است.
کشورهای توسعه یافته مسیر طولانی را پیموده اند تا به این مرحله رسیدهاند. آنها در این مسیر زمینهای را برای جذب فناوریها و علوم مختلف در میان اقشار مختلف جامعه ایجاد کردهاند. توانایی جذب فناوریها در جامعه از ملاکهای توسعهیافتگی است. کشور ما در حال توسعه است و باید مسیری را طی کند تا زمینهای برای جذب فناوریها و علوم مختلف در سطح جامعه ایجاد شود. کمک گرفتن از افرادی در کشورهای توسعه یافته به ما کمک میکند تا بتوانیم این مسیر را با کمترین اشتباه و خطای ممکن طی کنیم. بنابراین در همایشهای سالانه موزه علم و فناوری ایران همواره دعوت از مهمانان خارجی که در موزههای علم و فناوری دیگر کشورها فعالیت دارند مورد توجه بوده است تا بتوان از نظرات و ایدههای آنها برای توسعه موزه علوم و فناوری ایران استفاده کرد.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
رییس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در گفتگو با جام جم آنلاین:
گفتوگوی «جامجم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
یک نماینده مجلس:
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»: