ورزش به صرف حاشیه

به هر حال او در جایی مکثی هرچند کوتاه کرده است که حدود ده روزنامه ورزشی یا روی پیشخوان دکه یا روی پیاده‌رو پهن شده است. کلیت و شکل و شمایل آنها تقریبا یکی است و بیش از 90 درصد تیتر و مطالب به دو تیم مطرح پایتخت اختصاص دارد؛ آبی و قرمز با تمام حواشی موجود و توهمی آنها همه و همه در این روزنامه‌ها مشاهده می‌شود. گرچه این نشریات مخاطبان خاص خود را دارند، اما روزنامه‌نگاران حرفه‌ای وقتی به جزئیات این روزنامه‌ها نگاه می‌کنند، از ته دل آرزو می‌کنند کاش دیگر بخش‌های جامعه نیز این‌گونه بدون هیچ خط قرمزی مورد رصد مطبوعات قرار می‌گرفت و هر مسئولی ناگزیر به پاسخگویی به افکار عمومی بود. این مهم‌ترین و باارزش‌ترین حسن روزنامه‌های ورزشی ایران است که به عنوان مکمل فضای مجازی هیچ چیزی در عالم ورزش و بویژه فوتبال از نگاه تیزبین‌شان پنهان نمی‌ماند، اما این بخشی از ماجراست و در جایی که زمینه فعالیت گسترده این روزنامه‌ها وجود دارد، به هر ترتیب آنها با مخاطراتی مواجه بوده و حتی خود نیز نه برای ورزش که گاهی برای جامعه نیز مخاطره‌آمیز می‌شوند. با توجه به سهم و جایگاهی که مطبوعات ورزشی به عنوان بخشی از مطبوعات ایران به‌عهده دارند، ضروری دانستیم نگاه آسیب‌شناسانه به آنها داشته باشیم.

از شکل‌گیری علمی تا عامه‌پسند شدن

اوایل دهه 70 وقتی نخستین روزنامه ورزشی کشور با قیمت ده تومان منتشر شد، کمتر کسی تصور می‌کرد این مولود نوظهور طی دو دهه حدود 20 رقیب را کنار خود ببیند؛ رقیبانی که یا همچنان منتشر می‌شوند یا متولد شده و خیلی زود پرونده خود را بسته‌اند، اما آن روزنامه نوظهور به گواه اکثر قریب‌به‌اتفاق کارشناسان و ناظران ورزش چنان علمی و پربار منتشر می‌شد که گاهی در کلاس‌های مربیگری فوتبال و هرجا صحبت از فوتبال روز و لزوم به‌روز شدن می‌شد، مقالات آن روزنامه مورد استناد قرار می‌گرفت؛ زیرا در آن زمان نه اینترنتی بود و نه فضای مجازی که همه براحتی به منابع روز دنیای فوتبال دسترسی داشته باشند. در کنار آن فضایی که برای تنفس عمیق ورزش و بویژه فوتبال فراهم شده بود، فرصت ارزشمندی بود تا ورزش برخلاف دهه‌های پیش از آن‌که صرفا به دو هفته‌نامه می‌نازید، روزانه مشتاقان خود را سیراب کند، اما دیری نپایید که خواسته یا ناخواسته و آنچنان که گاهی فضای ورزش می‌طلبد و تماشاگر و خواننده‌ها می‌خواهند با افزایش روزنامه‌های ورزشی، شکل و شمایل روزنامه‌های ورزشی از جنبه شبه‌علمی و آکادمیک خارج شد و به همان سمتی رفت که هواداران دوآتشه استقلال و پرسپولیس می‌پسندیدند؛ تیترهای جنجالی و مصاحبه‌های آنچنانی که یک طرف را کیفور کند و طرف دیگر را عصبی.

ذات پویا و تحرک زیاد

سیامک رحمانی، روزنامه‌نگاری است که سال‌هاست در این حوزه تجربه کار داشته و دارد. او ذات پویا و تحرک زیاد ورزش را یکی از عوامل ایجاد چنین فضایی در میان مطبوعات ورزشی می‌داند و می‌گوید: به‌روز بودن اخبار و در عین حال توجه بیش از حد به حاشیه‌ها، این موضوع را القا می‌کند که مطبوعات ورزشی بیشتر در میان مطبوعات زرد قرار می‌گیرند.

توجه بیش از حد مطبوعات به حاشیه و در عین حال برخی ارتباطات مالی آنها با فدراسیون‌ها، بازیکنان یا مربیان ورزشی از جمله آسیب‌هایی است که سیامک رحمانی به آنها اشاره می‌کند و دلیل اصلی آن را آموزش ندیدن خبرنگاران مطبوعات ورزشی می‌داند.

سردبیر پیشین نشریه تماشا با بیان این‌که بخش عمده ورزش ایران را فوتبال تشکیل می‌دهد، می‌افزاید: ورزش و بویژه فوتبال آنچنان نحیف است که توان ایجاد جذابیت برای این تعداد روزنامه ورزشی و مخاطبان آنها را ندارد. بنابراین یک نشریه ورزشی برای جذب مخاطب از کار حرفه‌ای فاصله می‌گیرد و به حواشی می‌پردازد.

او پایین بودن تعداد خوانندگان واقعی مطبوعات و در عین حال پایین بودن سواد رسانه‌ای آنها را یکی دیگر از دلایل حاشیه‌پردازی‌های مطبوعات ورزشی برای تامین خوراک مناسب آنها برای این قبیل خوانندگان می‌داند.

این روزنامه‌نگار با اشاره به تعداد زیاد نشریات ورزشی می‌افزاید: تعداد زیاد این نشریات باعث شده حتی یک مربی یا بازیکن بتواند با پول اندکی برخی از این نشریات را در اختیار بگیرد. همچنان که خبرنگار یا نشریه‌ای که وضع مالی مناسبی هم ندارد، با پول یک فدراسیون به سفر می‌رود یا هر ماه کارت هدیه یا هدایای غیرنقدی دریافت می‌کند، به خدمت آن فدراسیون یا وزارتخانه درمی‌آید.

تاثیر در ادبیات عامه

رحمانی خراب شدن ذائقه خواننده را یکی از تبعات ادبیات مورد استفاده در رسانه‌ها ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: یک نشریه به سرمایه‌گذار مستقل و در عین حال یک تیم حرفه‌ای از روزنامه‌نگاران آموزش‌دیده نیاز دارد تا بتواند بدون وابستگی یا زد و بندهای مالی کار حرفه‌ای ارائه دهد. این در حالی است که در وضع کنونی چنین شرایطی فراهم نیست و حتی کمتر خبرنگار باتجربه‌ای حاضر است در نشریات ورزشی قلم بزند.

این روزنامه‌نگار با اشاره به سطح پایین‌تر قیمت آگهی و محدودیت تبلیغات در روزنامه‌های ورزشی این موضوع را یکی دیگر از آسیب‌هایی می‌داند که مطبوعات ورزشی را تهدید می‌کند.

او در این باره می‌گوید: وضع نشریات ورزشی و حتی برنامه ورزشی رسانه‌های دیگر و نوع رویکرد آنها به ورزش باعث آسیب به همه ورزش کشور و در عین حال تربیت بد مخاطب می‌شود. ضمن این‌که ورزش را به سمت و سویی می‌برد که نگاه مدیریتی درست و سالمی در این حیطه شکل نگیرد.

ادبیاتی مختص ورزش

دکتر محمد سلطانی‌فر، استاد ارتباطات و مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌های وزارت ارشاد با بیان این‌که در بیشتر کشورهای دنیا نشریات ورزشی همین وضع را دارد که در نشریات ورزشی ایرانی وجود دارد، می‌گوید: نباید انتظارات از نشریات و مطبوعات ورزشی بالا رود که این نشریات ادبیاتی را شکل دهند که حاوی تمامی خصوصیات فاخر ادبیات کشورمان و مسائل اخلاقی باشد.

وی ادبیات فعلی روزنامه‌های ورزشی را در ذات نشریات ورزشی ذکر و اضافه می‌کند: خاستگاه ورزشی‌نویسان و ورزش‌دوستان همین ادبیات است هر چند این وضع در مواقعی غلیظ‌تر می‌شود. اما در مجموع نباید از این شرایط ایراد گرفت بلکه ایراد اصلی زمانی است که این ادبیات خاص به نشریات عمومی یا سیاسی راه یابد و شأن و منزلت ادیبانی را که سال‌ها در نشریات ما قلم زده‌اند پایین آورد.

سلطانی‌فر با تاکید بر این‌که ادبیات ورزشی در رسانه‌هایی مانند خبرگزاری‌ها یا رسانه ملی باید با روزنامه‌ها متفاوت باشد، می‌گوید: در برخی برنامه‌های ورزشی شاهدیم که صفر تا صد مسئولان ورزشی زیرسوال می‌رود و فضای برنامه‌های این‌چنین با دیگر برنامه‌های این رسانه‌ها بشدت متفاوت است. یکی از دلایل این موضوع نیز فاصله زیاد مطبوعات و برنامه‌های ورزشی دیگر رسانه‌ها با خطوط قرمز تعریف شده برای روزنامه‌نگاران است که همین فاصله باعث ایجاد فضایی متفاوت در این حیطه می‌شود.

این استاد ارتباطات ایجاد فضا و ادبیات ساختارمند و مودبانه را باعث رویگردانی مخاطب از مطبوعات ورزشی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: روزنامه ورزشی مجبور است برای جذب مخاطب بیشتر وارد حواشی و مسائل جنجال‌برانگیز شود و این موضوع بیشتر به نوع مخاطبی که این ادبیات را طلب می‌کند و مسائل جامعه‌شناختی ورزش بازمی‌گردد.

امید توفیقی‌/‌ روزنامه‌نگار

ویژه نامه جام جم / بیستمین نمایشگاه مطبوعات