تیر «شهاب» به هدف می‌خورد؟

جام جم سرا: سال 86 شیو‌ه‌نامه اجرای طرح شهاب نوشته شد، ولی تا پا گرفتن این طرح و رسیدن به مرحله اجرا چهار سال زمان صرف شد چون در این چهار سال، فرماندهی شهاب در آموزش و پرورش چندبار میان دفاتر مختلف دست به دست شد تا به این طریق جای پای شهاب برای اجرا محکم شود و زیر پایش سست نباشد.

همین چهار سال دلیلی بود برای غیبت طرح شهاب در اجرای میدانی، به طوری که این طرح، شیوه نامه اجرایی داشت، ولی در مدارس پیاده نمی‌شد تا این که سرانجام بختش در سال 90 باز شد و مقدمه‌ای برای اجرای طرح شهاب در سال تحصیلی 92 ـ 91 شد.

راوی این فرآیند، رضا گلشن، مدیر طرح و پژوهش مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان است که به جام‌جم توضیح می‌دهد در این سال طرح شهاب در هفت استان به صورت آزمایشی اجرا شد که سهم استان‌های کرمانشاه، هرمزگان و خراسان شمالی از اجرای آن برای دوره ابتدایی بود و سهم خراسان جنوبی و آذربایجان شرقی برای مقطع راهنمایی و قسمت البرز و اصفهان برای دوره دبیرستان.

در سال تحصیلی 92 ـ 91 هر کدام از این هفت استان، پنج منطقه آموزشی خود را درگیر طرح شهاب کردند که 35 هزار دانش‌آموز یعنی 7 درصد از جمعیت دانش‌آموزی این هفت استان (در پایه چهارم ابتدایی) را شامل می‌شد که بی‌شک در مقایسه با جمعیت میلیونی دانش‌آموزان ایران رقم کوچکی بود، اما همین که شهاب به حرکت درآمد، اتفاقی خوب بود، بویژه آن که بنیاد ملی نخبگان نیز 450 میلیون تومان به شهاب اعتبار داد و اجرای یک ساله‌اش را تضمین کرد، اما به گفته رضا گلشن در سال تحصیلی 93 ـ 92 کار شهاب روی غلتک نبود، به این علت که نه بنیاد ملی نخبگان تعهدی برای تخصیص اعتبار به آن داشت و نه آموزش و پرورش ِدرگیر در کسری بودجه می‌توانست یک ریال به اجرای طرح شهاب اختصاص دهد. پس سال گذشته این طرح خوابید، با این نگرانی که شاید شهاب قربانی جابه جایی دولت‌ها شود.

اما وزیر جدید آموزش و پرورش کسی است که شیوه‌نامه سال 86 طرح شهاب را نوشته، برای همین این طرح بعد از آمدن او به وزارتخانه نخوابید و امسال در پایه چهارم ابتدایی 32 استان کشور (هر استان یک منطقه آموزشی) اجرا می‌شود. بنیاد ملی نخبگان نیز به گفته مدیر طرح و پژوهش مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان یک میلیارد و 200 میلیون تومان در اختیار مجریان طرح قرار داده که همگی صرف آموزش معلمان درگیر درطرح می‌شود. (به ازای هر معلم 35 ساعت آموزشی)

این همه هزینه، این همه وقت، این همه انرژی جزو سرمایه‌های ملی است که به پای طرح شهاب می‌ریزد، پس به صلاح است شهاب امتداد داشته باشد و متوقف نشود، چون اجرای آن به صلاح نظام آموزشی، به سود دانش‌آموزان و مفید به حال جامعه است.

طرح شهاب چه می‌خواهد؟

طرح شهاب به زبان ساده یعنی شناسایی استعداد دانش‌آموزان در مدارس عادی، یعنی همان‌طور که آنها پشت میز و نیمکت‌ها نشسته‌اند و مشغول تحصیل‌اند بدون این که از نیت طرح شهاب باخبر باشند و بفهمند زیر نگاه تیزبین معلم هستند، توانایی و استعدادهایشان شناسایی شود.

منظور از این استعداد نیز فقط هوش ریاضی نیست که اغلب ملاک تحسین و تشویق در جامعه ماست، بلکه منظور هر استعدادی است که یکی را از دیگران متمایز می‌کند، مثل استعداد هنری، حرکتی (مثل کسی که در ورزش سرآمد است)، هوش اجتماعی، استعداد تجسمی و توانایی مدیریت و رهبری.

شاخصه شهاب این است که وقتی مسجل شد یک دانش‌آموز در حوزه‌های مختلف استعداد دارد بدون آن که او را از جمع جدا کنند، مورد توجه قرار می‌گیرد و زمینه شکوفایی استعدادش فراهم می‌شود.

پس از این منظر، طرح شهاب با مدارس سمپاد (تیزهوشان) تفاوت معناداری دارد چون شهاب میلی به جداسازی دانش‌آموزان ندارد و معتقد است همان‌گونه که در جامعه افراد مختلف کنار هم ناچار به تعامل با یکدیگرند در مدرسه نیز باید استعدادهای مختلف کنار هم باشند، درست برعکس مدارس سمپاد که فلسفه وجودی‌اش تفکیک دانش‌آموزان با استعداد از دیگران و پرورش توانایی عده‌ای معدود از دانش‌آموزان در محیط‌های بسته و تحت آموزش‌های اختصاصی است.

با این حال طرح شهاب نه آمده تا رقیب مدارس سمپاد باشد و نه فعالیت آنها را با ابهام و تردید رو به رو کند، بلکه این طرح مطرح شده تا همه دانش‌آموزان ایرانی صرف نظر از این که متعلق به کدام جایگاه اجتماعی هستند و در کدام عرصه جغرافیایی زندگی می‌کنند، فرصت کشف استعدادهایشان را بیابند و به راهی هدایت شوند که برای آن خلق شده‌اند.

البته رسیدن به این هدف، فرآیندی درازمدت را می‌طلبد تا سیستم آموزشی کشور موفق شود افراد دارای استعدادهای ویژه را شناسایی کند. رضا گلشن، مدیر طرح و پژوهش مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان نیز به این فرآیند طولانی‌مدت تاکید دارد و می‌گوید فرآیند شناسایی نخبگی، فرآیندی نقطه‌ای نیست که مثلا از افراد آزمونی گرفته شود و اگر نمره شان خوب بود آنها را نخبه بنامیم، بلکه این استعدادها باید در طول زمان رصد شود و اگر پس از آن وجود یک یا چند استعداد در یک دانش‌آموز مسجل شد آن گاه برای شکوفایی این استعداد برنامه‌ریزی شود.

گلشن، زمان قابل قبول برای رصد این استعدادها را شش سال می‌داند یعنی از کلاس چهارم ابتدایی تا پایان دوره متوسطه اول (کلاس نهم) که این زمان به نسبت طولانی ثابت می‌کند طرح شهاب و شناسایی استعدادهای محصلان مدارس دولتی عادی تا چه اندازه به حمایت و اعتقاد عملی به آن نیاز دارد.

انگیزه معلمان فراموش نشود

یکی از دلایلی که طرح‌های مطرح شده در آموزش و پرورش در زمان‌های مختلف دچار چالش می‌شود و گاهی اوقات متوقف می‌شود، کمبود اعتبار است، مثل همین طرح شهاب که سال گذشته کاملا متوقف شد یا مثل طرح شیر مدارس که امسال هنوز به دانش‌آموزان وصال نداده است.

اما علاوه بر اعتبار، خمودگی حاکم بر نظام آموزشی کشور نیز در روند توقف برنامه‌ها بی‌تاثیر نیست، سیستمی که همچنان به تعلیم و تربیت سنتی پایبند است و سخت است اگر بخواهد از پوسته قدیمی‌اش درآید. در سیستم معلم محور ما، خمودگی و سنت‌گرایی بسیاری از معلمان مانعی بر سر راه اجرای طرح شهاب است، هر چند گفته می‌شود در آموزش‌های ویژه این طرح به معلمان و مدیران و معاونان مدرسه ضرورت رفع این خمودگی و کسالت گوشزد می‌شود.

علاوه بر این باید پذیرفت تراکم دانش‌آموزی در بیشتر مدارس که برخی کلاس‌ها را به حد انفجار رسانده، مانعی برای اجرای برنامه‌های کیفی همچون طرح شهاب است.

یکی از معلمان حاضر در این طرح در گفت‌وگو با جام‌جم به همین نکته اشاره می‌کند و می‌گوید فرم‌هایی در اختیار ماست که استعدادهای کلامی، ریاضی، هنری، حرکتی و ورزشی، اجتماعی، فرهنگ دینی و علوم در دانش‌آموزان را می‌سنجد، در حالی که به درجه‌بندی این استعدادها نیز تاکید دارد مثل این که از معلم می‌خواهد، توضیح دهد که آیا استعداد کلامی در دانش‌آموز مورد نظر را هرگز ندیده یا بندرت دیده، تاحدودی یا گاهی اوقات و یا همیشه دیده که این ریزبینی و نکته سنجی زمانبر است و با کلاس‌های متراکم که ارزشیابی تحصیلی نیز در آن توصیفی است، همخوانی ندارد.

پس دور از ذهن نیست اگر در شهری، روستایی، مدرسه‌ای و در کلاسی یک معلم تحت این فشارها قرار بگیرد و از کنار طرح شهاب سرسری بگذرد. برای همین است که توجه به معلمان و کاستن از فشارها و دغدغه‌های ذهنی آنها لازمه اجرای درست طرح شهاب است، طرحی که داشتن معلمان باانگیزه به اندازه داشتن پول برایش حیاتی است.

مریم خباز ‌/‌ گروه جامعه