خلوت آواز ایرانی

اما امروزه آواز ایرانی به یک خاطره دور تبدیل شده و تقریبا جز چند خواننده مطرح و پیشکسوت این عرصه دیگر خواننده‌ای را به خاطر نداریم و اگر از جوان ترها بخواهیم از خوانندگان نسل جدید آواز ایرانی نام ببرند، شاید جز یکی دو اسم، نام دیگری به ذهنشان نرسد.

دلیل اصلی این ماجرا چیست؟ بسیاری می‌گویند آواز ایرانی با ریتم زندگی امروز همخوانی ندارد. دنیا تغییرات زیادی داشته و زندگی به تبع آن تغییر کرده است. آدم‌ها عجله دارند و ترجیح می‌دهند موسیقی‌هایی با ریتم‌ تندتر را بشنوند. هر چند این روزها در همه دنیا موسیقی‌های تازه جایگزین موسیقی‌های قدیمی‌تر شده‌ است و نسل جوان به موسیقی‌های روز توجه بیشتری نشان می‌دهد، اما این دلیل خوبی نیست برای این‌که دست روی دست بگذاریم تا آواز ایرانی فراموش شود و به خاطره‌ها بپیوندد.

اما آیا براستی مخاطبان با آواز ایرانی بیگانه شده‌اند؟ آیا واقعا از آواز فاصله گرفته‌اند و آوازخوان‌های موسیقی ایرانی را تنها گذاشته‌اند؟ مجید درخشانی، نوازنده و آهنگساز ایرانی سال‌هاست در عرصه موسیقی فعالیت دارد و با بسیاری از خواننده‌ جوان آواز ایرانی کار کرده است. آن‌قدر که می‌توان گفت او استعدادهای خوب این عرصه را کشف، برایشان آهنگسازی، و آنها را به جامعه موسیقی معرفی می‌کند.

او درباره فاصله گرفتن مردم از آواز ایرانی می‌گوید: به نظر من این مشکل مربوط به دوره ماست. مردم ایران همیشه ثابت کرده‌اند آواز ایرانی اگر با کیفیت اجرا شود آن را دوست دارند. نمونه‌اش آوازهای مرحوم بنان و شجریان است که همیشه اقبال عمومی داشته است یا زنده‌یاد ایرج بسطامی هم فقط با تصنیف‌هایش مطرح نشد و مردم آوازهایش را هم دوست داشتند.

او ادامه می‌دهد: مردم آوازی را که با صداقت خوانده شود دوست دارند. اگر بنا باشد خواننده چیزی را حفظ کند و برای مردم بخواند مسلما دوستش نخواهند داشت. خواننده‌ای که آواز می‌خواند مانند سولیستی است که بخواهد بداهه‌نوازی کند. زیر ذره‌بین است و تمام حواس‌ها سمت اوست. اگر در آوازخوانی ضعیف باشد ارتباط میان موسیقی و مخاطب قطع می‌شود.

درخشانی می‌گوید: اجازه دهید در قالب یک تجربه هم درباره این موضوع توضیح دهم. در بخش آواز بیشتر خواننده‌ها ضعیف هستند و همین باعث می‌شود وقتی به بخش آواز می‌رسیم شنونده اظهار رخوت می‌کند و حتی این خستگی را به زبان می‌آورد. بیشتر اوقات هم بعد از کنسرت می‌گوید بخش آواز طولانی بوده است. همین باعث شده من هم به بیشتر خواننده‌ها بگویم این بخش را کوتاه کنید و زیاد روی آواز ایرانی مانور ندهید.

او آوازهایی را که امروز خوانده می‌شود با آوازهای گذشته مقایسه می‌کند و می‌افزاید: آواز قدما حرکت دارد.

او اظهار می​کند: در مکتب‌های قدیم می‌بینیم حرکت، دور و ریتم آواز در یک خط همگام با هم حرکت و همین آوازشان را جذاب می‌کند. از یک دوره‌ای آواز بسیار کند و لخت شده و حتی من به‌عنوان یک نوازنده از آن لذت نمی‌برم.

درخشانی در پایان می‌گوید: این نیست که مخاطب نباشد. همیشه مخاطب موسیقی ایرانی محدود بوده است. شنونده‌های موسیقی سنگین در همه دنیا کم هستند. شما اگر به بهترین کنسرت موسیقی کلاسیک دنیا بروید، می‌بینید نسبت به دیگر موسیقی‌هایشان مخاطبان کمتری دارد. موسیقی سنتی ما مثل شعر حافظ است، فهم آن تعمق و پختگی می‌خواهد. موسیقی نیست که بتوانی گذرا آن را بشنوی و فهم آن زمان می‌خواهد.

نیاز به برگزاری جشنواره آواز ایرانی

هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی هم معتقد است آواز ایرانی باید حفظ شود و نمی‌توان با بیان حرف‌هایی مانند این‌که ذائقه مردم تغییر کرده است، دست روی دست گذاشت و هیچ کاری نکرد.

او به ارائه راهکاری برای این مساله پرداخته و می‌افزاید: شاید برگزاری یک جشنواره مختص آواز ایرانی بتواند خوانندگان جوان و پیشکسوت این عرصه را دور هم جمع و توجه مسئولان موسیقی کشور را هم به اهمیت جایگاه آواز در موسیقی کشورمان جلب کند.

جاوید برگزاری این جشنواره را دارای اهمیت زیادی دانسته و اظهار می‌کند: وقتی چنین جشنواره‌ای برگزار شود طبعا توجه همه به آواز ایرانی جلب می‌شود و با برگزاری اجراهای مختلف در این جشنواره فضایی ایجاد می‌شود تا مردم هم دوباره کم‌کم با آواز ایرانی آشتی کنند.

امیر اثنی‌عشری، خواننده جوان عرصه آواز ایرانی هم درباره پیشنهاد مطرح شده از سوی هوشنگ جاوید اظهار می‌کند: نفس وجود جشنواره‌ای برای آواز ایرانی بسیار خوب است. وقتی برای یک موضوع جشنواره‌ای ایجاد می‌شود رسانه، تحلیل و توجه سمت آن موضوع می‌رود و موجب بیشتر دیده شدن آن می‌شود، هر چند این اقدامات ریشه‌ای و پایه‌ای نیست اما می‌تواند کورسوی امیدی باشد.

او ادامه می‌دهد: مشکل اصلی ما این است که رسانه‌هایمان درباره پرداختن به آواز ایرانی دچار خودسانسوری شده‌اند و فکر می‌کنند مردم آواز ایرانی را خیلی دوست ندارند. بنابراین بهتر است به موسیقی‌هایی که مردم بیشتر دوست دارند، بپردازند.

این خواننده جوان بیان می‌کند: در گذشته مردم آوازها را از رادیو و تلویزیون می‌شنیدند و برنامه‌های رادیویی متعدد آوازهای خوبی را پخش می‌کرد که مردم جذب آن می‌شدند. اکنون کمبود پخش آوازها از رادیو و تلویزیون کاملا محسوس است و همین موضوع می‌تواند بر ذائقه مردم و انتخاب‌های آنها تاثیرگذار باشد.

اثنی‌عشری معتقد است آواز ایرانی برای ادامه حیات به حمایت نهادهایی نیاز دارد که بودجه‌های فرهنگی کشور را در اختیار دارند. به‌طور مثال شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توانند در این عرصه سرمایه‌گذاری‌های خوبی داشته باشند.

او به شیوه‌های آموزش در کلاس‌های آواز انتقاد دارد و اظهار می‌کند: قرار نیست استادان در کلاس‌های آواز هنرجوها را با شیوه آوازی خودشان تربیت کنند، زیرا اگر قرار باشد یک هنرجوی آواز مانند شخص دیگری بخواند قطعا نمونه ضعیف تری خواهد بود و نمی‌تواند خواننده موفقی شود.

عملکرد نادرست آوازخوان‌ها

محمود صالحی، دیگر خواننده جوان آواز ایرانی با مجید درخشانی هم عقیده است و دلیل قهر مردم با آواز ایرانی را در عملکرد نادرست آوازخوان‌های موسیقی ایرانی می‌داند.

البته صالحی بر تغییرات زندگی و تاثیر آن بر ذائقه مردم هم تاکید دارد و می‌گوید: در دهه 40 مردم تفریح دیگری نداشتند و تنها تفریحشان گوش دادن به رادیو بود اما اکنون شرایط تغییر کرده و مردم تفریحات متعددی دارند و طبیعی است کمتر سمت آواز ایرانی بروند.

او درباره برگزاری جشنواره‌ای برای آواز ایرانی موافق است اما اظهار می‌کند: ما در ایران جشنواره‌های زیادی داریم و اگر قرار باشد جشنواره‌ای با موضوع آواز ایرانی داشته باشیم بهتر است بزرگان و پیشکسوتان موسیقی هم در آن اجرا داشته باشند و محدود به حضور جوانان نشود چون در این صورت جشنواره چندان دیده نمی‌شود و برگزاری آن تاثیر جدی نخواهد داشت.

زینب مرتضایی‌فرد ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر