نمایش شکوهمند مهاراجه‌ها در مریخ

اکنون که یک قرن از تولد بالیوود یا همان کارخانه رویاسازی هندسیما می‌گذرد، آنها کارخانه رویاسازی دیگری را به واقعیت تبدیل کرده‌اند. برای کشوری که حدود یک‌پنجم جمعیت جهان را در خود جای داده و گفته می‌شود به جهت علاقه خاص به هیجان دنیای فیلمسازی روزانه 14 میلیون هندی روانه سینماها می‌شوند، حالا دور از ذهن نخواهد بود که هیجانی متفاوت را این بار در اعماق فضا جستجو کنند. کاوشگر مانگالیان هند که ده ماه پیش به امید رسیدن به سیاره سرخ به فضا پرتاب شد پس از سفری 666 میلیون کیلومتری به مقصد رسید، به این امید که مطالعاتی درباره متان موجود در اتمسفر و در کل نشانه‌های حیات در سیاره سرخ انجام دهد. با این موفقیت اکنون دنیا حساب ویژه‌ای روی هند باز کرده است.

هدفی فراتر از مریخ

اکنون هند تنها کشور آسیایی است که با رساندن کاوشگر به مریخ خود را به عنوان یک قدرت فضایی در کنار ناسا، اسا و آژانس فضایی روسیه معرفی کرده است. به عقیده بسیاری از کارشناسان، این موفقیت مایه افتخار هندی‌ها به توانمندی‌های فضایی‌شان است و بی دلیل نیست که مدیران ارشد سازمان تحقیقات فضایی این کشور این روزها با هیجان زایدالوصفی صحبت می‌کنند. از آن جمله وایدا، رئیس کمیته هوافضای گریج هند است که سازمان تحت امرش موتور و بخش‌های اصلی پیش‌رانش فضاپیمای مانگالیان را ساخته است. او می‌گوید: این ماموریت دستاوردی بزرگ به شمار می‌آید و سازمان تحقیقات فضایی هند باید به آن افتخار کند. با وجود این حتی مدیران ارشدی همچون وایدا نیز از این حقیقت آگاه هستند که فقط یک تک سفر به مریخ برای نشان دادن بزرگی صنعت فضانوردی یک کشور کافی نیست. از این‌رو همه آنها اذعان دارند که صنعت فضایی هند همچون کودک نوپایی است که به سرعت پله‌های رشد را طی می‌کند.

یکی از استراتژی‌های اصلی هند در برنامه توسعه فضایی این کشور، طراحی و تولید سیستم‌های مرتبط با ماموریت‌های متنوع فضایی است به طوری که گفته می‌شود هند سودای درآمدزایی هنگفت از این مسیر را دارد. به عقیده وایدا فقط در صورتی که چنین ماموریت‌های موفقی بارها تکرار شود، کشورهای مختلف جهان به سراغ هندی‌ها آمده و برای خرید تجهیزات فضایی پول خرج می‌کنند.

صحبت‌های اخیر رئیس سازمان تحقیقات فضایی هند نیز تاکیدی بر این استراتژی است. راکریشنان می‌گوید: از این‌که کاوشگری به سوی مریخ پرتاب کردیم یک هدف مهم را دنبال می‌کنیم؛ این‌که هند می‌تواند!

او به این نکته اشاره می‌کند که 85 درصد از توان به کار گرفته شده برای کسب موفقیت در این ماموریت ثابت کردن این نکته بوده است که هند پیشرفت فضایی چشمگیری داشته است. از این‌رو به روشنی پیداست که هند در ماموریت مانگالیان نگاهی فراتر از کسب دستاوردی صرفا تکنولوژیک داشته است. آنها چشم به کسب درآمدهای هنگفت از بازاری دارند که پیش‌بینی می‌شود بزودی برایشان باز می‌شود. بازار بزرگ فروش ماهواره‌های مخابراتی و تجهیزات زمینی مرتبط با آنها. Antrix که از آن به عنوان بازوی تجاری سازمان تحقیقات فضایی هند یاد می‌شود نقطه کانونی این استراتژی به شمار می‌آید. این مرکز که در سال‌های اخیر به طراحی، تولید و فروش سخت‌افزار و نرم‌افزار سیستم‌های فضایی مشغول بوده و از آن مهم‌تر کار تولید و پرتاب ماهواره برای هند و دیگر کشورها را نیز دنبال کرده اکنون به دنبال کسب جایگاهی فراتر از گذشته است.

هند، غول نوپای پرتاب ماهواره‌ها

سازمان تحقیقات فضایی هند موسوم به ISRO حدود 45 سال پیش تاسیس شد اما از عمر Antrix که در زبان سانسکریت به معنای فضاست فقط 20 سال می‌گذرد و این نهاد دولتی با هدف بازاریابی در عرصه تولید و فروش تجهیزات فضایی راه‌اندازی شده است. این اتفاق دقیقا یک سال پس از آن‌که هند درهای خود را به روی اقتصاد جهانی گشود و سیلی از سرمایه‌گذاری‌ها روانه آن کشور شد، روی داد. از حدود 15 سال پیش یعنی زمانی که سازمان تحقیقات فضایی هند ماهواره‌های آلمان و کره‌جنوبی را به مدار پرتاب کرد، Antrix بیش از 40 ماهواره به فضا پرتاب کرده است. حتی در یکی از روزهای ابتدایی تابستان امسال، سازمان تحقیقات فضایی این کشور پنج ماهواره متعلق به فرانسه، آلمان، سنگاپور و کانادا (دو ماهواره) به مدار پرتاب کرد.

شاید این گونه به نظر برسد که هند صرفا در عرصه پرتاب ماهواره‌های کوچک توانمندی دارد، با این حال حتی اگر این فرض درست هم تصور شود، نمی‌توان از درآمد هنگفت این کشور از پرتاب ماهواره‌ها چشم‌پوشی کرد. آمارها نشان می‌دهد بازوی تجاری سازمان تحقیقات فضایی هند امسال نزدیک به 213 میلیون دلار از این طریق کسب درآمد کرده است. البته ممکن است این رقم در قیاس با بودجه میلیارد دلاری ISRO چندان چشمگیر نباشد اما برای سازمان فضایی‌ای که به دانشمندانش فقط 2000 دلار در ماه حقوق می‌دهد (این مقایسه البته برای دانشمندان آمریکایی و اروپایی نوشته شده است) و برای رسیدن به مریخ فقط 73 میلیون دلار خرج کرده است، این میزان کسب درآمد یک موفقیت تاریخی به شمار می‌آید.

از سال‌های پیش که Antrix شروع به فروش تجهیزات پرتاب ماهواره به کشورهای دیگر کرد با انبوهی از مشکلات مواجه بود. مدیران این شرکت برای آن‌که جایی در میان بزرگان این فناوری کاربردی و سودآور پیدا کنند خدمات خود را با نازل‌ترین قیمت به دنیا معرفی کردند، اقدامی که حتی به نوعی بی‌اعتمادی را در میان مشتریان رقم زد. اما سال‌های پایانی قرن بیستم همزمان بود با سیل پرتاب ماهواره‌ها به فضا. هر هفته از گوشه و کنار جهان ماهواره‌های مخابراتی، دانشگاهی، سیستم‌های دفاعی و جاسوسی به مدار پرتاب می‌شد. این هجوم بی‌سابقه، سکوی پرش صنعت فضایی هند به شمار می‌آید. طی دو دهه گذشته این کشور ماهواره‌های زیادی را به فضا پرتاب کرده و از این طریق ضمن کسب درآمدی قابل‌توجه، زمینه پرتاب کاوشگر مانگالیان به مریخ را نیز فراهم آورد. هم‌اکنون حدود 1200 ماهواره در اطراف زمین مستقر است و پیش‌بینی می‌شود در دهه پیش‌رو تا 42 درصد بر شمار آنها افزوده شود. برآورد می‌شود صنعت جهانی پرتاب ماهواره در سال گذشته 4.5 میلیارد دلار درآمدزایی داشت حال آن‌که صنعت طراحی و ساخت ماهواره‌ها بیش از سه برابر یعنی 15.5 میلیارد دلار درآمدزایی داشته است. این ارقام بخوبی نشانگر آن است که چرا هند خود را وارد رقابت جهانی طراحی، تولید و پرتاب ماهواره‌ها و دیگر فضاپیماها کرده است.

پیام روشن هند به دنیا

این ورود تاریخی و بویژه موفقیت در رسیدن به مریخ دو پیام روشن به شرکت‌ها، آژانس‌های فضایی و دولت‌ها داشته است؛ اول اینکه هند می‌تواند همچون ناسا، فضاپیمایی بسازد که قابلیت سفر به مریخ داشته باشد و دوم اینکه چنین ماموریت‌هایی را با هزینه‌ای بمراتب کمتر به سرانجام برساند.

کاوشگر مانگالیان که 3/1 تن وزن دارد و ربات کاوشگر بدون سرنشینی را نیز در دل خود جای داده است هم‌اکنون درحال پرسه زدن در اطراف مریخ است. جدای از نمایش شکوهمندی که این ماموریت از جانب هندی‌ها در فضا اجرا می‌کند، هدف فنی آن جستجو در سیاره سرخ برای یافتن نشانی از حیات عنوان شده است. اما چرا نمایش شکوهمند؟ کوتسوارا از مدیران ارشد سازمان تحقیقات فضایی هند می‌گوید: هند نخستین کشور در جهان است که فضاپیمای ساخت دانشمندان و مهندسان داخلی را به مریخ پرتاب می‌کند و اگر همه چیز تا پایان بخوبی پیش رود این عنوان تثبیت خواهد شد و البته شاید لازم به تاکید نباشد که ما نخستین کشور آسیایی هستیم که به اطراف مریخ رسیده‌ایم.

هند این ماموریت را با صرف فقط 73 میلیون دلار انجام داده است حال آن‌که برای می‌ون (Maven) ـ فضاپیمای بدون سرنشین ناسا که بتازگی وارد مدار مریخ شده است ـ 671 میلیون دلار خرج شده است. ناریندرا مودی نخست‌وزیر هند بلافاصله پس از رسیدن مانگالیان به مریخ در توصیف بااهمیت بودن این ماموریت و کم‌هزینه بودن پرتاب‌های فضایی این کشور را اعلام کرد: راکت ساخت داخل هند که بتازگی ماهواره‌های چهار کشور جهان را به مدار زمین برده است هزینه‌ای به مراتب کمتر از بودجه هنگفت فیلم جاذبه (Gravity) در هالیوود دارد. در کنار این موفقیت باید به یک حقیقت بزرگ دیگر نیز اشاره کرد؛ این نخستین تجربه هند در زمینه انجام ماموریت‌های بین سیاره‌ای به شمار می‌آید و این درحالی است که بیش از نیمی از تمام ماموریت‌هایی که با هدف رسیدن به مریخ یا بررسی آن انجام شده با شکست همراه بوده است که از آن جمله می‌توان به تلاش رقبای آسیایی هند یعنی چین و ژاپن اشاره کرد. این دو کشور دو ماموریت به سوی مریخ داشتند که هر دوی آنها با شکست همراه شد. اشاره به چین از آن جهت صورت می‌گیرد چون این کشور همواره رقیب جدی هند در عرصه‌های مختلف از جمله فضا بوده است. ماموریت این مدارگرد 15 ماه پیش و در سخنرانی روز استقلال هند آن هم توسط نخست‌وزیر پیشین این کشور به دنیا اعلام شد اما از همان روز بیشتر کارشناسان بر این نکته تاکید کردند که خطاب اصلی هند به چین بوده است.

البته در ماه‌های اخیر انتقاداتی نیز علیه برنامه‌های فضایی هند مطرح بوده است. برخی که شمارشان چندان هم اندک نیست معتقدند کشوری که میلیون‌ها گرسنه دارد نباید از بودجه عمومی برای پرتاب کاوشگر به فضا استفاده کند. با این حال به نظر می‌رسد مدیران ارشد سازمان تحقیقات فضایی هند همچنان بر تصمیمشان برای توسعه برنامه‌های فضایی این کشور راسخ باشند.

گاردین / مترجم: مهدی پیرگزی