آتش‌بازی نه آتش‌بس

شاید به همین دلیل هم هست که خیلی اوقات در برابر انتقادها واکنش‌های تند احساسی نشان می‌دهد. مانند این اظهارنظرش درخصوص «زن زیادی»: آنهایی که با فیلم مشکل دارند، حتما با حرف فیلم مشکل دارند و درونمایه آن را برنمی‌تابند. آنها چون خودشان را شبیه شخصیت‌های منفی فیلم دیده‌اند، این‌گونه برآشفته شده‌اند یا در برابر نقد مسعود فراستی روی فیلم «یکی از ما دو نفر» در برنامه هفت گفت: همه مردم ایران عقده‌ای هستند. مگر می‌شود کسی در ایران زندگی کند و عقده‌ای نباشد؟!

پایه اندیشه‌های میلانی ریشه در دیدگاه‌های فمینیستی دارد که در همه کارهایش به شکل‌های مختلف تکرار شده است. مهم‌ترین بخش اندیشه‌های او این است که مردها اصلی‌ترین‌ دلیل عقب‌‌ماندگی و ستمی هستند که بر زنان‌ رفته است. از این‌رو همواره در فیلم‌هایش، مردها بدمن‌های داستان هستند و تمام صفات منفی ازجمله خشونت، زورگویی، بی‌منطقی، شکاکی، هوسبازی و انواع و اقسام بیماری‌های روانی را دارند.

در همین فیلم «آتش‌بس2» در اوایل فیلم متوجه می‌شویم که خسرو (بهرام رادان) مجموعه‌ای از صفات منفی همچون اختلال وسواس فکری و عملی دارد. چون هنگام مسافرت چند بار از همسرش می‌پرسد که پنجره‌ها بسته‌اند؟ گاز را بستی؟ در را قفل کردی؟ او افسردگی دارد و توجهی به لحاظ روحی و عاطفی به همسر و فرزندش ندارد. مثلا سالروز تولد پسرش را فراموش می‌کند و در عوض می‌خواهد این کوتاهی را با پول و هدیه خریدن جبران کند. رفیق‌باز است و چون در بچگی بازی نکرده حالا می‌خواهد جبران کند. از این‌رو هنگامی که برای خرید ماشین کوچک اسباب‌بازی برای پسرش می‌روند، به جای این‌که رنگ و مدلی را که او می‌خواهد بخرد چیزی را که خودش دوست دارد می‌خرد و در همان مغازه مثل بچه‌ها با ذوق و شوق سوار ماشین می‌شود.

آدم منظمی نیست، کوچک‌ترین توجهی به نیازهای روحی و عاطفی خانواده‌اش ندارد و فکر می‌کند چون پول خرج می‌کند دیگر وظیفه‌ای ندارد. به لحاظ اخلاقی آدم فاسدی است، مدام چشمش دنبال زن‌های دیگر است، با نامزد پیشینش در ارتباط است و با او بیرون می‌رود، اما به همسرش بدبین است و فکر می‌کند به او خیانت می‌کند. در عین حال با ایمیل کردن عکس همسر و فرزندش برای نامزد پیشینش می‌خواهد از او انتقام بگیرد و ناراحتش کند. بسیار راحت تحت تاثیر حرف دیگران قرار می‌گیرد، مثلا وقتی دوستش (پژمان جمشیدی) به او می‌گوید که زن نباید زیاد پول داشته باشد، خیلی راحت می‌پذیرد.

تقریبا همه مردهای فیلم‌های او چنین ویژگی‌هایی حتی در حد افراطی دارند. مثلا احمد (آتیلا پسیانی) در «دو زن» فردی بشدت شکاک و بدبین است. در صحنه‌ زایمان‌ که‌ زنش در حال‌ درد کشیدن‌ است، او را به‌ سکوت‌ می‌خواند و نمی‌خواهد کسی‌ صدای‌ جیغش را بشنود. حاج‌ صفدر (جمشید هاشم‌پور) در«واکنش‌ پنجم» مردی‌ دیکتاتور است‌ که‌ می‌خواهد حضانت‌ فرزندان‌ عروسش‌ را به‌ صورت‌ غیر قانونی‌ از او‌ بگیرد. در «یکی از ما دو نفر» هم شخصیت مرد (بهرام رادان) فردی فاسد‌الاخلاق است که در همان نخستین دیدار خیلی صریح به سارا می‌گوید: من می‌خواهم به تو نزدیک شوم.

ارائه تصویری منفی و سیاه از مردها آنقدر برای میلانی مهم است که حتی منطق را هم فراموش می‌کند. مثلا در «آتش بس2» هیچ نشانه‌ای در رفتار خسرو دال بر وسواس و افسردگی (که در اوایل فیلم متوجه شدیم) نمی‌بینیم. حتی در جایی ترانه به دکتر می‌گوید که خسرو همیشه به فکر رقابت و بازنده نشدن است. یا می‌بینیم که با دوستانش برای تفریح به بیرون می‌رود که اینها هیچ کدام نشانه‌های یک آدم افسرده نیست یا آدم‌هایی که وسواس دارند، نمی‌توانند بی‌نظم و شلخته باشند.

در کل شخصیت خسرو بیمار است و مجموعه‌ای از انواع بیماری‌های روانی را دارد. در صورتی که همسرش ترانه (میترا حجار) فردی سالم، منظم، با برنامه، عاقل و منطقی است که فقط اشتباهاتی دارد و براحتی هم توضیحات دکتر را می‌پذیرد، اما خسرو که بسیار بیشتر در طول فیلم مورد تذکرات دکتر قرار می‌گیرد، استدلال‌های بچگانه‌ای دارد و براحتی ترانه حرف‌های دکتر را نمی‌پذیرد.

در کل زنان فیلم‌های میلانی یا افرادی معصوم و تحت ستم مردان هستند که ازدواج یکی از دلایل اصلی عقب‌ماندگی آنهاست یا در شکل آرمانی آن افرادی تحصیلکرده، شاغل‌، دارای استقلال مالی و شاداب که هیچگونه وابستگی ـ حتی عاطفی ـ به مردان ندارد، هستند.

تصویری که میلانی در فیلم‌هایش از مردان ارائه می‌کند و دیالوگ‌های زنان فیلم‌هایش در این زمینه ازجمله: لااقل با این آشغالا تسویه حساب می‌کنیم و استفاده از کلمه‌هایی مثل آشغالا و حیوونا در فیلم «تسویه حساب» و آثار دیگر که بیانگر دیدگاه‌های او نسبت به مردان است، هیچ راهی جز تقابل و رویارویی مردان و زنان باقی نمی‌گذارد که به شکل‌های گوناگون در کارهایش می‌بینیم.

اما واقعا هدف میلانی از رواج این تقابل چیست؟ آیا دنیای واقعی هم همین‌گونه است که در فیلم‌های او می‌بینیم؟ مرور کوتاهی به صفحه حوادث روزنامه‌ها روشنگر حقایق بسیاری است. ما بجز جنایات و تخلف‌های مردان، خواننده اخبار خیانت زنان و قتل مردان با دسیسه همسرانشان، دزدی، کلاهبرداری از سوی زنان هم هستیم که مدام در حال افزایش است. آیا واقعا مسئولیت همه بدبختی‌های زنان و خطاهایی که انجام می‌دهند به عهده مردان است؟ آیا تصویری که میلانی از زنان در ذهن خود دارد تصویری از زنان و جامعه امروز است یا سال‌هایی دور؟!

سیدمحمدرضا فهمیزی ‌/‌ جام‌جم