جمیله بوپاشا؛ بانوی انقلابی الجزایر

کنش،(Act) صفحات تاریخ را ورق می‌زند. اگر از تاریخ سرگذشت «فریادهای بی‌صدا» را بپرسی؛ بی‌شک سکوت خواهد کرد. در تحولات اجتماعی عده قابل توجهی از مردم منفعل هستند یا می‌خواهند با سکوت خود، نتیجه‌ای را دنبال کنند؛ اما صفحات تاریخ با اقدام، کنش و حضور کسانی ورق می‌خورد که به صحنه آمده و اراده خود را فریاد می‌کنند. در انقلاب‌های سیاسی نیز همین گونه است. خانه‌نشین‌ها نه؛ بلکه انقلابیون سرنوشت کشور را رقم می‌زنند و سطور تاریخ را پر می‌کنند....

جمیله بوپاشا، هفتادوشش ساله، شیرزن انقلابی و قهرمان ملی الجزایر که به​خاطر مبارزات طولانی خود علیه استعمار فرانسه و تحمل شکنجه‌های فراوان روحی و جسمی در زندان‌های فرانسه، مورد احترام زنان و مردان الجزایری است، حالا پس از 54 سال روایتگر مرارت‌هایی است که خود و همرزمانش برای استقلال الجزایر تحمل کردند. بوپاشا که همراه خانواده خود سال‌ها با استعمار فرانسه در جبهه آزادیبخش الجزایر جنگید، در سال 1962 دستگیر شد و به مدت دو سال زیر شدیدترین شکنجه‌های روحی و جسمی، اصول و عقاید آزادی‌خواهانه خود را از زندان به گوش همرزمان خود رساند تا این‌که مبارزات او و دیگر زنان و مردان مبارز الجزایری در سال 1962 نتیجه داد و استقلال الجزایر در سال 1962 حاصل شد. فریاد مشهور جمیله بوپاشا که از زندان برای انقلابیون بیان می‌کرد، این جمله تاریخی بود: «هنگامی که خلق اراده می‌کند، سرنوشت باید به او بگوید چشم. شب‌های تاریک باید رخت بربندد و زنجیرها باید از هم بگسلد.»

دنیس روشل معتقد است بسیاری از زنان طبقه محروم بخصوص در جوامع عرب نه‌ فقط از حقوق خود آگاه نیستند بلکه خشونت همسران یا مردان خانواده را پذیرفته و آن را جزئی از سنت‌های خانوادگی به شمار می‌آورند، اما تاریخ مبارزه کسب استقلال الجزایر (و نیز مصر) چیز دیگری می‌گوید و نشان‌دهنده نقش بسیار مهم زنان در تحولات مهم اجتماعی است. انقلاب ضداستعماری و آزادی‌طلبانه الجزایر بستری مهم برای نقش‌آفرینی زنان بود و چهره‌های زیادی از مردان و زنان برای آزادی این کشور از سلطه فرانسویان مبارزه کردند. نقش زنان الجزایری در روند استعمارزدایی از کشورشان به قدری اهمیت داشت که استعمارگران فرانسوی در محیط‌های تصمیم‌سازی خود در سال 1960 معتقد بودند «اگر بر زن‌ها پیروز شویم، باقی چیزها به دنبال آن درست خواهد شد.» از این رو با به بند کشیدن زنان مبارز و کشتار آنها تلاش می‌کردند آتش انقلاب استقلال‌طلبانه را از خانه‌ها خاموش کنند. جمیله بوپاشا، صحیه، حسبیه بن‌بوعلی، بهیه و جمیله بوجرید، از جمله بانوان مبارز الجزایری بودند که در مقابل سلطه فرانسویان مستحکم پای اصول و عقاید خود ایستادند، برخی کشته و برخی دیگر زندان همراه با شکنجه‌های فراوان را تحمل کردند، مرارت‌ها دیده، شاهد کشته شدن دوستان، اعضای خانواده و همرزمانشان بودند تا این‌که در نهایت میوه مجاهدت خود را با استقلال الجزایر در سال 1962 چیدند. در میان این زنان خانم جمیله بوپاشا، مشهورترین زن انقلابی است.

بوپاشا از اعضای اصلی جبهه آزادیبخش الجزایر بود و در سال 1960 در بیست‌وسه سالگی دستگیر و در فرانسه زندانی شد. دادگاه‌های جمیله به یکی از جنجالی‌ترین محاکمات تبدیل شد. وکیل وی، ژیزل حلیم به همراه سیمون دوبوآر، فمینیست مشهور فرانسوی، نقش مهمی در افشای شکنجه‌های جمیله در زندان داشتند و موضوع را رسانه‌ای کردند و به مطبوعات کشاندند. وکیل جمیله معتقد بود دستگاه دروغ‌پردازی هیأت حاکمه فرانسه با دقت فراوان از رسوخ اطلاعات مربوط به شکنجه بوپاشا جلوگیری می‌کرد، اما این زن مبارز، در دادگاه فرانسوی فریاد می‌زد:

«لازم است این را بدانید. من یکی از ماموران جبهه نجات ملی هستم و به خاطر استقلال الجزایر خواهم مرد.»

در زندان هنگامی که یکی از همرزمانشان را تیرباران می‌کردند، جمیله و دیگر زندانیان ساعت‌ها با خواندن سرودهای میهنی و برگزاری مراسم تعزیه، به یکدیگر روحیه می‌دادند. جمیله می‌گوید. «برادری که تیرباران می‌شد تنها نبود. همه ما تا آخرین دقیقه و آخرین نفس همراه او بودیم.»

به این ترتیب و در پرتو مبارزات انقلابیون آزادیخواه الجزایری، از سرهنگ هواری بومدین گرفته تا احمد بن‌بلا، حسن آیت احمد، محدبوضیاف، رابح بیطاط و شیرزنانی چون جمیله بوپاشا؛ بالاخره ژنرال دوگل، رئیس‌جمهور فرانسه در ژانویه 1960 طی نطقی از مردم الجزایر خواستار صلحی شجاعانه شد و در سفری که به الجزایر کرد، با برگزاری یک کنفرانس صلح میان سران جبهه آزادیبخش و دولت فرانسه و انجام یک رفراندوم عمومی به منظور استقلال الجزایر موافقت کرد. اول ژوئیه 1962 مردم فرانسه با 90 درصد آرا به استقلال کشورشان رأی دادند و مجاهدت آزادی خواهان کشورشان را ارج نهادند.

ژیزل حلیمی، وکیل سرشناس همراه با سیمون دوبوآر، فمینیست فرانسوی، شرح حال مستندی درباره جمیله نوشتند که در سال 1962 با نام «جمیله بوپاشا» منتشر شد. پیکاسو تصویری از این زن جوان مبارز کشید. روبرتو ماتا، آرشیتکت و هنرمند شیلیایی تصویری را به نام «دردهای جمیله» به وی تقدیم کرد و لویجی نونو، آهنگی به نام «آهنگ زندگی و عشق» در وصف جمیله سرائید. در سال 2012 کارولین هوپرت، فیلمی با عنوان «برای جمیله» ساخت و از مبارزات این زن انقلابی تمجید کرد اما جمیله از این فیلم به​خاطر تمرکز روی شخصیت او انتقاد کرد و اعتقاد داشت این فیلم باید بیشتر به جنبش رهایی بخش مردم الجزایر می‌پرداخت. بانوی انقلابی الجزایر اکنون الگویی از صبر و مجاهدت برای زنان و مردان انقلابی است.

دکترسیدمحمد حسینی / استاد روابط بین‌الملل دانشگاه