جرم در آن سوی آب‌ها

گفته می‌شود هم‌اکنون 3۱۳۰ تبعه ایرانی در خارج از کشور زندانی هستند که مواد مخدر و عبور غیرمجاز، عمده جرایم آنهاست.

در برخی کشورها از جمله مالزی، قوانین بسیار سختگیرانه‌ای درباره قاچاق و فروش مواد مخدر وجود دارد. در یکی از این نمونه‌ها، بخش ویژه پلیس مبارزه با مواد مخدر مالزی در عملیاتی ویژه که در کوالالامپور انجام شد، 11 نفر از جمله هفت ایرانی را بازداشت کرد که در میان آنها یک زن ایرانی نیز وجود دارد. از این گروه مواد مخدر شیشه و هروئین به ارزش سه میلیون رینگت کشف شد.

مجازات قاچاق مواد مخدر در مالزی به حدی شدید و سختگیرانه است که مسئولان قضایی آن به کمتر از اعدام رضایت نمی‌دهند. در کشور عربستان نیز مجازات‌هایی با همین شدت و حدت دیده می‌شود تا آنجا که در خبرها آمده بود بتازگی یک مرد ایرانی به جرم قاچاق مواد مخدر گردن زده شده است.

پس از قاچاق مواد مخدر، قتل و جعل عناوین دولتی از جمله جرایم دیگری است که ایرانیان در خارج از مرزهای کشور مرتکب شده‌اند. قتل دختری شانزده ساله در باتومی گرجستان، اتهامی بود که مدتی پیش به یک ایرانی وارد شد. پس از این در یکی از تازه‌ترین جر‌ایمی که ایرانیان در خارج از وطن مرتکب شده‌اند، جعل عنوان پلیس ترکیه است. دو تبعه ایرانی در پی شکایت‌های مردمی در منطقه گون گورن استانبول دستگیر شدند. آنها با معرفی خود به عنوان پلیس، از مردم کلاهبرداری می‌کردند. پلیس پس از تکمیل پرونده این دو نفر که گفته می‌شود یکی از آنها بیست و دو و دیگری چهل و هفت ساله است، آنان را در اختیار دادستانی استانبول قرار داد. به اعتقاد کارشناسان، علاوه بر سودای ثروتمند شدن، ساختار اجتماعی و متغیرهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری افراد نیز در گرایش آنها به سمت ارتکاب جرم تاثیر بسزایی دارد و تا زمانی که فرد رفتارهای قانونمند را در خانواده فرانگیرد و در درون خود نهادینه نکند، بازهم با خبرهایی از دستگیری ایرانیان به اتهام ارتکاب جرم‌های مختلف در آن سوی آب‌ها مواجه خواهیم شد.

لیلا حسین زاده

برداشت اول

دکتر عالیه شکربیگی/ جامعه‌شناس و استاد دانشگاه

یادگیری رفتار قانونمند، رعایت حقوق شهروندی، احترام به حقوق دیگران و... همه از خانواده شروع می‌شود و در غیر این صورت، رفتارهای جرم‌آمیز بروز پیدا می‌کند. اما ارتکاب جرم در خارج از کشور تا حد زیادی به دلایل مهاجرت بستگی دارد. بسیاری از افراد برای تحصیل به کشوری دیگر می‌روند که اگر این‌طور باشد، به سمت مسائلی که جرم‌زا باشد، نخواهند رفت، مگر این‌که در شرایطی قرار بگیرند که از روی اجبار دست به ارتکاب جرم بزنند. تعدادی دیگر به امید داشتن زندگی بهتر، به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند. این افراد ممکن است به جرم‌هایی مثل قاچاق مواد مخدر یا حتی قاچاق انسان رو بیاورند. چنین افرادی به لحاظ ذهنی، انجام رفتارهای قانونمند را در خود درونی نکرده‌اند و چون چارچوب فکری مشخصی ندارند، زمانی ‌که وارد یک کشور دیگر می‌شوند و در شرایط متفاوتی قرار می‌گیرند، ممکن است بستری برای جرم‌زایی به وجود بیاورند.

موضوع دیگری که باعث می‌شود یک ایرانی در خارج از کشور مرتکب جرم شود، مساله فرهنگ‌پذیری فرد است. وقتی فردی وارد کشور دیگری با فرهنگ متفاوت می‌شود، تا بخواهد خودش را با فرهنگ جدید وفق بدهد، طول می‌کشد و همین مساله در ارتکاب جرم تاثیرگذار است. تنها بودن در غربت را هم نباید از نظر دور داشت. در دیار غربت، فرد برای پر کردن تنهایی خود، ممکن است به گروه‌هایی بپیوندد که در زمینه جرم فعالیت می‌کنند یا در دایره دوستی با افرادی قرار بگیرد که همنشینان خوبی نیستند و او را به سمت ارتکاب جرم هدایت کنند.

مساله دیگر، مذهب است که می‌تواند در ارتکاب یا عدم ارتکاب جرم از سوی شخص تاثیرگذار باشد. در کشورهای دیگر، مذهب به آن شکلی که در جامعه ما وجود دارد، نیست. حال آن‌که در جامعه ما فشار افکار عمومی ناشی از تفکرات مذهبی می‌تواند از جرم‌زایی جلوگیری کند.

اقتصاد نیز عامل مهم دیگری است که در گرایش ایرانیان به ارتکاب جرم در خارج از کشور تاثیر بسزایی دارد. وقتی سرمایه فرهنگی مهمی همچون امکان اشتغال در خود کشور وجود ندارد و جوان بیکار است، مهاجرت می‌کند و در این شرایط ممکن است گرفتار جرم شود.

به طور کلی کسی که به ارتکاب جرم فکر می‌کند، نه تعادل درونی دارد و نه بیرونی؛ یعنی حقوق شهروندی را رعایت نمی‌کند، ضابطه‌مند نیست، تاثیراتی که از دیگران می‌پذیرد و نوع ارتباطی که با دیگران دارد، سالم نیست و همه اینها باعث می‌شود فرد از حالت تعادل خارج شود. چنین فردی باید از مهارت‌های ارتباطی و روانی بهره‌مند باشد تا به تعادل برسد. در یک نمونه، مدتی پیش دو دختر بیست و چهار و بیست و شش ساله که از ایران به مالزی رفته بودند، در فرودگاه به اتهام حمل مقداری مواد مخدر دستگیر شدند و اکنون در زندان هستند و برایشان حکم اعدام صادر شده است.

نکته جالب در مورد اینها این بود که وقتی از آنها پرسیدند چرا مواد مخدر قاچاق کرده‌اند، پاسخ‌شان این بود که برای تفریح به این کشور آمده‌اند و نمی‌دانستند در چمدان‌هایشان مواد مخدر وجود دارد و بازیچه افراد سودجو شده‌اند. وقتی انسان تعادل لازم را در خودش ایجاد نکند، غریبه‌ای طرح دوستی می‌ریزد، به او می‌گوید تو تنوع و تفریح نداری و من حاضرم تو را برای گشت و گذار به خارج از کشور بفرستم و برای این کار باید بسته‌ای را به کشوری ببری و به این ترتیب اتفاقی که برای این دو دختر رخ داد، تکرار می‌شود.

برداشت دوم

ایرانیان مهاجر؛ اقلیتی صلح‌طلب

آرش حقیقت‌فرد/ هیات علمی دانشگاه آزاد کرج

بیشترین مناطقی که ایرانیان در آن مرتکب جرم می‌شوند، یکی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دوم کشورهایی که در حوزه جنوب شرق آسیا واقع شده‌‌اند، است. هر دوی این مناطق، محل مناسبی برای ارتکاب جرمی همچون نگهداری، فروش و حمل موادمخدر است، اما بین این دو منطقه، یک تفاوت عمده وجود دارد.اکثر ایرانیانی که در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به جرم حمل موادمخدر محکوم می‌شوند، کسانی هستند که قرص‌های مسکن حتی به مقدار کم برای مصرف خودشان همراه داشتند. در حالی که ایرانیانی که در جنوب شرقی آسیا به جرم حمل موادمخدر محکوم می‌شوند، اغلب قاچاقچیان بین‌المللی هستند که در کشورهای این حوزه از جمله مالزی، اندونزی، ژاپن و کره‌جنوبی فعالیت می‌کنند.

متاسفانه مردمان مالزی و ژاپن، ایرانیان را به عنوان حرفه‌ای‌ترین مجرمان موادمخدر در سطح دنیا می‌شناسند. این نوع نگاه سه دلیل دارد. یکی تعداد فراوان ایرانیانی است که به دلیل فعالیت در حوزه موادمخدر دستگیر می‌شوند. دوم حجم بالای موادمخدری است که جابه‌جا می‌شود و سوم دسترسی مستقیم به موادمخدر است. یعنی مجرمان ایرانی موادمخدر را از منطقه هلال طلایی که شامل افغانستان و پاکستان می‌شود، به‌طور مستقیم به مثلث طلایی ترانزیت می‌کنند.مثلث طلایی، منطقه‌ای میان کشورهای تایلند، کامبوج و لائوس است و آنجا هم یکی از مهم‌ترین مراکز تولید موادمخدر در دنیا محسوب می‌شود. با این توضیحات مهم‌ترین و اولین جرمی که ایرانیان در خارج از کشور مرتکب می‌شوند، قاچاق موادمخدر است. دلیل اصلی آن هم این است که هیچ تجارتی به اندازه موادمخدر، سودآور نیست و رشد سرمایه ندارد. رویای یکشبه پولدار شدن مساله‌ای است که فقط از این طریق تحقق پیدا می‌کند.

در این میان تعدادی از ایرانیان هستند که تصور می‌کنند برای گذران زندگی هیچ راهی ندارند جز این‌که عضو باندهای قاچاق موادمخدر شوند. اعضای باندهای قاچاق به چنین افرادی که تمایل زیادی به خروج از ایران دارند، می‌گویند ما تو را به کشورهای اروپایی می‌بریم به شرط این‌که یک سال در مسیر ترانزیت موادمخدر به یک کشور مثلا ترکیه فعالیت کنی. جالب این‌که چنین وعده و وعیدهایی در 99 درصد موارد محقق نمی‌شود و این افراد پس از مدتی دستگیر می‌شوند.

پس از موادمخدر، قاچاق انسان در ردیف دوم جرایمی قرار می‌گیرد که ایرانیان در خارج از کشور مرتکب آن می‌شوند .این جرم به طور کلی و در سطح جهانی در سه شاخه رده‌بندی می‌شود:

1 ـ قاچاق مهاجران: مهاجرانی که با رضایت خودشان، اما بدون روادید و گذرنامه از کشور مبدا به کشورمقصد منتقل می‌شوند.

2 ـ انتقال بدون رضایت افراد: قاچاق زنان و دختران مصداق بارز این نوع قاچاق انسان به شمار می‌رود.

3 ـ قاچاق کودکان: کودکانی که از خانواده‌های فقیر گرفته به خانواده‌های اروپایی فروخته می‌شوند.

در ایران متاسفانه تا چهار سال پیش، قانون مصرحی در زمینه مبارزه با قاچاق انسان وجود نداشت. یعنی در این مدت از کسی که قاچاق انسان می‌کرد، تنها می‌توانستید به اتهام آدم‌ربایی شکایت کنید و هیچ اتهامی به عنوان قاچاق انسان وجود نداشت. جالب این‌که قاچاقچیان نیز به همین دلیل که قانونی در این زمینه وجود نداشت، احساس امنیت می‌کردند، اما از چهار سال پیش با پیوستن ایران به کنوانسیون جهانی مبارزه با قاچاق انسان، در قانون ما قاچاق انسان به عنوان یک جرم تعریف مشخصی پیدا کرد.

جرم جدید دیگری که از سوی برخی ایرانیان در خارج از کشور گسترش یافته، کلاهبرداری از طریق مدیریت شرکت‌های هرمی است . جالب اینجاست که بسیاری از مدیران این شرکت‌ها، اتباع ایرانی هستند. با توجه به این که این جرم بسرعت در حال رشد است، اما در میان جرایمی که به آنها اشاره شد، هنوز هم قاچاق موادمخدر حرف اول را می‌زند.

در این میان، تعدادی دیگر برای کار، تحصیل و امثال آن، به کشورهای خارجی می‌روند. طبق آنچه وزارت کشور اعلام کرده، سه میلیون ایرانی در کشورهای دیگر سکونت دارند. در میان این افراد آنهایی که دست به ارتکاب جرم می‌زنند، دقیقا از الگوی کشور میزبان برای ارتکاب جرم استفاده می‌کنند. به‌طور مثال جرم‌هایی که ایرانیان مقیم آمریکا مرتکب می‌شوند، به جرایم جامعه آمریکا شبیه‌تر است. وزارت دادگستری آمریکا سال 2007 تحقیقی درباره جامعه ایرانی انجام داد و براساس آن به این نتیجه رسید که میانگین ارتکاب برخی جرایم در میان ایرانیان مقیم آمریکا، کمتر از جامعه آمریکاست. به طور مثال در جرمی همچون کلاهبرداری، ایرانیان مقیم آمریکا بیشتر سر هم کلاه می‌گذارند تا سر آمریکایی‌ها. اما درباره جرمی مثل قتل، ارتکاب به قتل در میان ایرانیان ساکن آمریکا، بیش از جامعه متوسط آمریکایی بود. چنین تحقیقی درباره ایرانیان تبعه دیگر کشورها انجام نشده است. ولی اصولا ارتکاب جرم در بین آنها شایع نیست، زیرا ایرانیان جزو اقلیت‌های صلح‌طلب آن جامعه محسوب می‌شوند.

در مورد آمار ایرانیان زندانی نیز باید خاطرنشان کرد بیشترین تعداد آنها در کشورهای جنوب شرقی آسیا مشاهده می‌شود. در این کشورها بخصوص در ژاپن و مالزی تعداد زیادی زندانی وجود دارد که یا محکوم به اعدام هستند یا حکم آنها اجرا شده است.

نکته دیگر این که هر جا ایرانیان جامعه‌ای گسترده دارند، بزهکاری در میان آنها کاهش می‌یابد. به‌طور مثال یک میلیون ایرانی در آمریکا زندگی می‌کنند یا این‌که در اسکاندیناوی، ایرانی‌تبارهای زیادی وجود دارند. این افراد پس از مدتی با هم روابط تجاری پیدا می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که به طور قانونی هم می‌توانند درآمدزایی کنند. مثال بارز چنین وضعی، جامعه ایرانیان مقیم ژاپن است و به همین دلیل نگاه ژاپنی‌ها به ایرانی‌ها بهتر شده است.

اما پرسشی که اینجا مطرح می‌شود، این است که تکلیف شهروند ایرانی که خارج از کشور مرتکب جرم شده است، چیست؟ در کشور ما اصلی وجود دارد به نام اصل حاکمیت سرزمین. وقتی یک ایرانی در هر جای دنیا مرتکب عملی می‌شود که از نظر قانون ما جرم است، باید در ایران محاکمه و مجازات شود. تا حدود سه سال پیش، بسیاری از ایرانی‌ها به همین دلیل دو بار مجازات می‌شدند، یعنی یک بار در کشوری که مرتکب جرم شده بودند و یک بار هم وقتی به ایران برمی‌گشتند، نمونه عینی این مساله مردی بود که به اتهام قاچاق مواد مخدر در ژاپن به ده سال زندان محکوم شده بود و وقتی به ایران برگشت، دوباره در دادگاه محاکمه و بر اساس میزان موادی که از او کشف شده بود، به مجازات اعدام محکوم شد اما سرانجام تمهیدی اندیشیده شد که جز در موارد جرایم شرعی همچون شرب خمر، زنا و امثال آن، مجرمان در بقیه موارد یک بار تحمل کیفر کنند و وقتی به ایران برمی‌گردند، دوباره مجازات نشوند البته این مساله در مورد قاچاق مواد مخدر هنوز پذیرفته نشده است.

در مورد افراد خارجی که در ایران به سر می‌برند نیز همین‌طور است و اگر یک فرد خارجی در کشور ما مرتکب جرمی شود، براساس قوانین موجود با او برخورد می‌شود.

این اصل در مورد تمام تبعه‌های خارجی اجرا می‌شود جز در مورد افرادی مثل کاردار، سفیر و ماموران رسمی که معافیت کنسولی یا دیپلماتیک دارند.

در این میان باید به قانون استرداد محکومان هم اشاره‌ کرد که با بعضی کشورها به امضا رسیده است .به موجب این قانون اگر فردی در آن کشور مرتکب جرمی شد، به ایران بازگردانده و بر اساس قوانین موجود مجازات شود. هم‌اکنون بیش از50 ایرانی به جرم عبور غیرقانونی از مرزهای آبی، در زندان‌های عربستان سعودی به سر می‌برند. این افراد ماهیگیرانی هستند که متوجه آب ساحلی کشور همسایه نشده و وارد آن شده‌اند. در چنین شرایطی وزارت امور خارجه دخالت و عنوان می‌کند این افراد قصد تجاوز به حریم شما را نداشتند و به این ترتیب می‌کوشدمتهمان به ایران بازگردانده شوند.

برداشت سوم

قاچاق مخدر و عتیقه جرایم ایرانیان در خارج از کشور

عبدالصمد خرمشاهی/ وکیل دادگستری

نمی‌توانیم بگوییم تمام یا بیشتر ایرانیانی که خارج از کشور هستند، مرتکب جرم می‌شوند. با این حال تعدادی از افراد با تصمیم قبلی برای ارتکاب جرم و یکشبه پولدار شدن و وسوسه‌های دیگر به خارج از کشور می‌روند. شماری از افراد هم با جهل به قوانین و بدون تصمیم قبلی، جرایمی مرتکب می‌شوند. مثال بارز چنین افرادی، شخصی است که به یک کشور خارجی می‌رود و در یک درگیری که اتفاقی پیش می‌آید، شرکت می‌کند یا این‌که هنگام رانندگی، قوانین آن کشور را نقض می‌کند. ارتکاب جرایم مختلف معمولا همراه باانگیزه است و نمی‌توان تصور کرد که انسان عملی را بدون انگیزه انجام دهد.

نتیجه تحقیقاتی که درباره جرایم ایرانیان خارج از کشور انجام شده، نشان می‌دهد قاچاق مواد مخدر و اشیای عتیقه و قیمتی از جمله جرایمی است که ایرانیان مرتکب می‌شوند. از بین این دو، مواد مخدر مهم‌ترین بخش جرایم ارتکابی را به خود اختصاص می‌دهد و علتش هم به دست آوردن پول بیشتر است. پس از مواد مخدر، قاچاق اشیای عتیقه یا به قول عوام زیرخاکی رتبه دوم جرم‌هایی را به خود اختصاص می‌دهد که ایرانی‌ها در خارج از کشور مرتکب آن می‌شوند.

بجز این دو مورد، قتل هم در میان جرایم ارتکابی دیده می‌شود. پرونده‌ای داشتم که در آن دو ایرانی در ژاپن باهم درگیر می‌شوند و یکی دیگری را به قتل می‌رساند. البته قاتل را در ژاپن مجازات نکرده بودند. وقتی این فرد به ایران آمد، پرونده جنایت او دوباره به جریان افتاد و دستگیر شد و اولیای دم تقاضای قصاص کردند. (ضمیمه تپش)