پیام هایی از جنس خاله زنک بازی

12و 27 دقیقه شب است و تعدادی از مشترکان در حالی که خود را برای خواب شبانه آماده می​کنند، در آخرین نگاه قبل از خواب به وایبر، با این پیام مواجه می شوند :« خیلی مهم و خیلی فوری!!! دکتر ... رئیس بیمارستان ... درخواست اطلاع رسانی فوری به مردم ایران را دارد به اطلاع تمام هموطنان عزیز برسانید که تا اطلاع ثانوی از خوردن خرما با هر نوع مدل جدا خودداری کنید.گروهک تروریستی داعش پس از تسلط بر زرادخانه های شیمیایی و میکروبی عراق، اقدام به آلوده نمودن برخی محصولات و قاچاق آن به داخل خاک ایران نموده است.این محصولات حاوی ماده شیمیایی اکسالات آمونیوم هستند که مستقیما و به سرعت بر روی سیستم عصبی اثر گذاشته منجر به فلج شدن و مرگ خواهد شد.تاکنون بیش از ده مورد به بیمارستان ارجاع داده شده است.خواهشمندیم تا میتوانید به نزدیکان خود اطلاع دهید.بخونی و توجه کنید.»

متاسفانه این روزها تعداد این قبیل پیام ها که آرامش روانی جامعه را هدف گرفته اند، بسیار شده است که در ادامه این گزارش به موارد دیگر اشاره خواهیم کرد.

به منظور رفع نگرانی ارسال کنندگان و دریافت کنندگان این پیام با بیمارستان مورد نظر تماس گرفتیم اما متاسفانه بعد از چند بار تماس - که در هیچ یک از آنها مسئول دفتر رییس بیمارستان نه تنها از معرفی نام خود امتناع کرد بلکه حتی از اعلام نام واقعی رییس بیمارستان ابا داشت و هر گونه معرفی در این زمینه را ارائه اطلاعات محرمانه می دانست - به خبرنگار ما اعلام کرد که آقای دکتر ... - رییس بیمارستان به دلیل مشغله امکان گفت و گو با شما را ندارد و اصلا پزشکی با مشخصات درج شده در وایبر در این بیمارستان وجود ندارد.

وی به نقل از رییس بیمارستان گفت: ما از چنین خبری مطلع نیستیم و صحت آن را تأیید نمی​کنیم.تکذیبیه این خبر به زودی از سوی روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی منتشر خواهد شد.اصرار ما نیز برای گفت و گو با آن مقام به منظور رفع نگرانی های مردم اثری نداشت.

زلزله در تهران 48 تا 64 ساعت آینده

یکی دیگر از پیام هایی که این روزها بین مردم در حال گردش است و باعث نگرانی شده به گونه​ای که دریافت کنندگان را وادار به بررسی صحت و سقم خبر از طریق مراجعه به سایت معرفی شده در رابطه با خبر می کند، خبر وقوع زلزله در تهران با این مضمون است: « سلام دوستانی که تهران هستند، مواظب زلزله باشند.بر اساس هشدار سازمان لرزه نگاری نیوزلند و استرالیا و امریکا و ژاپن بر روی ایران روی بالاترین حد هست الان.از سایتش نگاه کنید www.world …. اینم لینکش اطلاع رسانی کنید .... مسئولان ایرانی منکر شدند »

تولیدکنندگان این خبر با نوشتن جملات تأکیدی « همشهری ها واقعیه مواظب باشید...» به دنبال آن هستند که خبر را حساس، مهم و قابل باور نشان دهند چرا که می دانند که مخاطبان به راحتی پیام ها را باور نمی کنند و با مستندسازی سعی در جلب اعتماد کاربران شبکه های اجتماعی می کنند.

به همین دلیل برای نشان دادن صحت خبر، به اطلاعیه صادره توسط مرکز لرزه نگاری دانشگاه تهران اشاره کرده و می نویسند:« با توجه به 15 زلزله ای که در 24 ساعت گذشته در ایلام به وقوع پیوست و زلزله دیشب فیروزکوه و چند ساعت اخیر گرمسار احتمال وقوع زلزله شدید در تهران طی 48تا 64 ساعت آینده و باز شدن گسل دماوند ....تهرانی ها به مسایل ایمنی توجه بیشتری کنند و از دریافت کننده پیام فورا اطلاع رسانی کنند.»

بررسی آخرین زمین لرزه های ایران ونواحی مجاور آنها مندرج در سایت موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نشان می دهد که از تاریخ 28 مرداد تا پنجم شهریور93، نه تنها هیچ زمین لرزه ای در گرمسار و دماوند رخ نداده است بلکه هیچ اطلاعیه و هشداری نیز از سوی این مرکز لرزه نگاری کشور صادر نشده است و همه این اخبار شایعه​ای با هدف تضعیف امنیت و آرامش روانی مردم در نقاط مختلف کشور بوده است.

دکتر حسین تنهایی جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرنگار جام جم آنلاین در باره دلایل ظهور این قبیل پیام ها معتقد است؛ مردم نباید با دیدن چنین پیام هایی آرامش خود را مختل کنند و لازم است قبل از هر اقدام و احساسی، صحت و سقم خبر دریافتی را بررسی کنند.

وی که خود یکی از دریافت کنندگان این پیام و بررسی کننده صحت آن از سایت لرزه نگاری جهانی بوده است، انتشار چنین خبرهای کذب را شیطنت های جوانی می داند و درباره نتیجه بررسی های خود از سایت مذکور می گوید: اطلاعات مندرج حکایت از قرار داشتن ایران روی خط زلزله و رخداد آن داشت اما نه در تهران بلکه منطقه مرزی ایران و عراق و در منطقه ایلام ، که این اطلاعات با مطالب مندرج در مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران برابری می​کند.

استاد دانشگاه تهران با بیان این فرضیه که شاید منتشر کنندگان اولیه خبر اطلاعات سوخته در سالها گذشته را اشتباهی متوجه شده​اند و اقدام به انتشار نگرانی خود کرده اند.علی ایحال بعید نیست که برخی افراد به منظور سرگرمی، چنین شایعه ای را تولید کرده باشند. مردم خودشان باید هوشیار باشند و صحت و سقم پیام ها را بررسی کنند. با این پیام ها نیز میتوان همچون مزاحمت های تلفنی برخورد کرد و نسبت به آنها بی اعتنایی کرد.

دکتر تنهایی که دارای دکترای روانشناسی اجتماعی است، شایعه پذیر بودن را یکی از ویژگی های ساکنان ایران عنوان می کند و می​گوید: مردم ما عادت دارند که بیشتر در سطح معرفت عامیانه زندگی کنند و متاسفانه قبل از بررسی صحت پیام، آن را می پذیرند که البته شایعه به عنوان یکی از اعمال نانمادی و کلیشه​ای نه فقط در کشورهای جهان سوم بلکه حتی در کشورهای صنعتی نیز رواج دارد.

به نظر استاد دانشگاه تهران، این شایعات با اهداف و تحرکات سیاسی تولید نشده​اند که بخواهند در جامعه ناامنی ایجاد کنند چرا که منشاء و ریشه آنها در هیجانات عاطفی و اجتماعی است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا تعدد پیام ها و تکرار روزانه انواع آنها در بخش های مختلف باعث نگرانی مردم و کاهش سطح امنیت و آرامش روانی آنها نمی شود، می​گوید: من فکر می کنم این قبیل شایعات بسیار کم اهمیت هستند و جامعه باید تحمل آن را داشته باشد.این پیام ها از گذشته وجود داشته اند.فقط شکل انتقال آنها تغییر کرده است.در گذشته این پیام ها به شکل خاله زنکی، سر چهار راهها گوش به گوش و دهان به دهان نقل می شد امروز سر از بازارچه وایبر درآورده و راه انتقالشان تغییر کرده است.راه مقابله با شایعات، آموزش مردم و ارتقاء سطح آگاهی آنها از طریق صدا و سیما و مطبوعات است. بی شک نمی​توانیم مانع فعالیت وایبر شویم .تغییر سطح شعور اجتماعی زمانبر است و به تدریج و آهسته عوض می شود بنابراین در این مسیر باید صبور باشیم.

«تنهایی» در رابطه با وظیفه مسئولان و بخش های مرتبط با شایعات می گوید: بهتر است وقتی چنین خبرهایی درج می شود، متولیان امر بلافاصله شفاف سازی و اطلاع رسانی کنند.اطلاع رسانی تک بعدی و ناقص و حتی انکار آنها، بدون شک باعث می​شود که مردم به جای آن که برای دریافت اطلاعات سالم و شفاف به منابع داخلی اعتماد و تکیه کنند، سراغ منابع خارجی بروند و آنها را به عنوان منابع خبری خود انتخاب کنند.

هر روز در نقاط مختلف دنیا اتفاقات متعددی رخ می دهد که بهتر است درباره آنها به شکلی متوازن اطلاع رسانی کنیم.به عنوان مثال، خبرهای مربوط به سوختن جنگل گلستان یا از ریل خارج شدن قطار و سایر اتفاقات داخلی را رسانه های خارجی راحت تر و شفاف تر به مردم اطلاع رسانی می​کنند همین باعث اتکا مردم به آنها می شود.

اتخاذ رویکردهای محدود و تک بعدی از سوی رسانه ها باعث می شود که مردم اخبار سالم را دقیق و واقعی دریافت نکنند و به پیام های وایبری توجه بیشتری نشان دهند .

استاد دانشگاه تهران به جریان وجود روغن پالم در شیر و زمان اعلام آن از سوی وزیر بهداشت اشاره می کند و می​گوید: متأسفانه آقای وزیر بهداشت، 6 ماه بعد از آن که شایعه وجود روغن غیرخوراکی در ماست و شیر در میان مردم چرخید، صحت شایعه را تایید و اطلاع رسانی کرد.از آنجا که مسئولان قبل از مردم نسبت به شفاف سازی و حتی بیان اشتباهات و عذرخواهی در رابطه با موضوعات احتمالی اقدام نمی کنند، به همین دلیل مردم وقتی شایعه ای را می شنوند،​نمی توانند نسبت به آن بی اعتنا باشند و دچار نگرانی می شوند چرا که واقعیت نشان داده که چه بسا برخی از شایعات صحت دارد.

تنهایی معتقد است؛ وقتی مسأله ای پیش می آید، مسئولان نباید صبر کنند تا اول همه بفهمند، بعد تازه درباره آن چیزی بگویند.درست است که همه مردم به یک میزان اطلاعات تخصصی ندارند اما احترام به درک و شعور مردم یکی از وظایف مسئولان است که مدیران کشور باید به آن توجه داشته باشند. متأسفانه برخی از مسئولان در رسانه ها طوری حرف می زنند که انگار مردم دربک نمی​کنند.بدون شک مردم بدشان می آید و فاصله میان آنها با مسئولان را زیاد می کند. برای رهایی از فشار شایعات چاره ای جز حرکت جامعه به سوی یک فضای بالغانه و منطقی نیست و هدایت جامعه به این مسیر یکی از مهمترین وظایف مسئولان است.

رسانه های اجتماعی این روزها بیش از رسانه های جمعی گوی سبقت را در برقراری ارتباط با مردم ربوده​اند و در این پیش تازی سعی می​کنند در تولید محتوا نیز نقش داشته باشند.شکی نیست همانگونه که باید واقعیت مخاطب محوری رسانه​های اجتماعی را پذیرفت و آن ها را به رسمیت شناخت، لازم است استراتژی ها و سیاست های نحوه مواجهه با آنها نیز توسط برنامه ریزان و مسئولان شناخته شود تا جامعه مراحل گذارش را به درستی طی کند.

سهیلا فلاحی- خبرنگار جام جم آنلاین