روایت قرآنی از پایداری در برابر ظلم و جور

کسانی که به پیامبران ایمان نمی‌آوردند، اشخاصی بودند که به خاطر منافع خود به پیامبران ظلم و ستم می‌کردند و به آنها آزار می‌رساندند. پیامبران نیز بنا به دستور خداوند یا با آنها مبارزه می‌کردند یا ظلم و ستم کفار را تاب می‌آوردند و پایداری می‌کردند تا آنها را به راه راست هدایت کنند.

هود(ع) یکی از پیامبرانی بود که مبعوث شد تا مردم خویش، قوم عاد، را از بت‌پرستی برهاند. این مردم ساخته‌های دست خویش را می‌پرستیدند؛ سه بتی که صدا، صمود و راهبا نام داشتند. (طبری، 1361، 156) طبق آنچه در قران آمده است ابتدا قوم عاد در خوشی و تنعم روزگار به سر می‌بردند و در سرزمین سرسبز و خرم احقاف سکنا داشتند. باغ ارم که نام آن همچنان در تاریخ مانده، یادگاری از همین دوران است که شداد بن عاد آن را بنا نهاد. این باغ به حدی در تاریخ عرب شهرت داشت که در قرآن نیز نام آن آمده است. «... با عمارات ستون‌دار ارم» (فجر‌/‌ 7) چندی نگذشت که غرور و غفلت قوم عاد باعث شد آنها به پیامبر خود و دیگر مردمان ظلم و ستم کنند و به بت‌پرستی روی آورند. «و به سوی [قوم] عاد، برادرشان هود را [فرستادیم]. گفت: ای قوم من! خداوند را بپرستید؛ زیرا جز خداوند هیچ معبودی ندارید...» (هود‌/‌ ٥٠) هود(ع) جهد و تلاش بسیاری کرد تا بلکه با پند و اندرز آنان را به سوی حقیقت رهنمون سازد و به سوی یکتا‌پرستی دعوت کند، اما این مردم پندپذیر نبودند و در پاسخ به آن حضرت گفتند: «پند بدهی یا ندهی برای ما یکسان است.» (شعرا‌/‌136) اما آنها که بنا به گفته کتب تاریخی مردمانی بلندقد و قوی‌بنیه بودند و عمری طولانی داشتند، به خود مغرور شدند و تصور کردند بسیار نیرومندند. «اما قوم عاد (کافرانشان) در آن سرزمین به ناحق تکبّر ورزیدند و گفتند: کیست که از ما نیرومندتر باشد؟ آیا [عقل خود را، به کار نگرفتند و] ندانستند آن خدایی که خلقشان کرده از آنان نیرومندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند.» (فصلت‌/‌ ١٥)

هود(ع) آنان را از عذاب الهی بر حذر داشت: «و یاد کن برادر قوم عاد (هود) را وقتی که در سرزمین احقاف به مردم خود اخطار کرد که... جز خدا را پرستش نکنید، همانا من از عذاب روزی بزرگ بر شما می‌ترسم.» (الأحقاف‌/‌ ٢١) ولی آنان به انذار‌های پیامبر خویش وقعی ننهادند و وقوع عذاب را به سخره گرفتند. «قوم ثمود و عاد آن حادثه کوبنده را تکذیب کردند.» (الحاقه‌/‌٤) و با مجنون خواندن او به هود(ع) ستم کردند و نمی‌دانستند که در واقع به خود ستم می‌کنند. «آیا خبر کسانی که پیش از آنان بودند: قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و اهل مَدیَن و آن شهرهای واژگون شده به آنان نرسیده است؟ رسولانشان با دلیل‌های روشن به سویشان آمدند [ولی آنان طغیان کردند و هلاک شدند] و چنین نبود که خدا به آنان ظلم کرده باشد، بلکه آنان به خودشان ستم می‌کردند.» (التوبه‌/‌ ٧٠)

در نهایت هود(ع) توانست در برابر ظلم آنها پایداری کرده و عده‌ای را به دین خود دعوت کند، اما سرانجام وعده خداوند تحقق یافت؛ با وقوع طوفانی شدید و بسیار کوبنده. «و... آن گاه که آن باد عقیم را بر آنان فرستادیم.» (الذاریات‌/‌ ٤١) این توفان در پاسخ به ظلم و ستم آنها به مدت هفت شبانه‌روز بر آنها مستولی شد و آنها را زیر شن مدفون کرد و قصرهای محکم آنان را از بین برد و اجساد آنها را همچون خاکستر به همه جا پراکنده کرد و تنها کسانی که از این واقعه نجات پیدا کردند، هود(ع) و پیروانش بودند. هود(ع) کوشش بسیاری کرد تا مردمان خود را به یکتا‌پرستی دعوت کند، اما کسانی که منافع خویش را در خطر می‌دیدند، در برابر او قد علم کردند و به او ظلم و ستم روا داشتند.

رسالت پیامبرانی همچون هود(ع) در اثر جد و جهد بسیار بوده است؛ این همان جهادی است که در دین اسلام یکی از فروعات دین محسوب می‌شود. این جهاد گاه جهاد اکبر است؛ زیرا پیامبران در اثر فرمانبرداری از دستور خداوند با ستمکاران نمی‌جنگند و در برابر ظلم و ستم‌های آنان نفس خود را به صبوری دعوت می‌کنند و گاه جهاد اصغر است که در آن کفار با مبارزه به دین خدا فراخوانده می‌شوند. گاه نیز این جهاد دفاع از مرزهای کشور است که آن جهاد هم جزو جهاد اصغر شمرده می‌شود. هر چند صورت جهاد پیامبران در طول تاریخ نشان‌دهنده جهد و تلاش آنها در رساندن پیام خداوند و حفظ آن بوده که همواره با ظلم و ستم روبه‌رو می‌شده است.

منابع

مروج الذهب و معادن الجوهر، علی بن حسین مسعودی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد اول، انتشارات علمی و فرهنگی 1390

تاریخ طبری، محمد بن جریر طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات اساطیر 1361

هما شهرام‌بخت / جام‌جم