جنگل​های ایران از چه درد می​کشند؟

نکته اینجاست که این روزها درد دیگری نیز به مشکلات جنگل‌ها اضافه شده و آن چیزی نیست جز شعله‌های آتش که امسال جدی‌تر از گذشته کمر به نابودی منابع طبیعی کشور بسته است، تا آنجا که فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌گوید، آتش‌سوزی جنگل‌ها در سه ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 50 برابر شده و نکته اینجاست که با این که مسئولان از میزان وقوع و خسارت آتش‌سوزی‌های جنگل باخبرند، اما تاکنون در کشورمان یگان خاص آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع تشکیل نشده است.

هر سال اواخر بهار و در طول تابستان بخش زیادی از جنگل‌های کشور طعمه حریق می‌شود، چون زیرساخت‌ها برای مهار آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور فراهم نیست، به این شکل که ما در کشف آتش‌سوزی‌ها و مهار آنها در جنگل مشکلات اساسی داشته و تاکنون برای رفع آنها قدم‌های جدی برنداشته‌ایم.

قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان این که افزایش دما در بیشتر نقاط جنگل بخصوص در مناطقی که پوشش گیاهی خشک وجود داشته زمینه را برای آتش‌سوزی فراهم کرده، در گفت‌وگو با جام‌جم تصریح می‌کند: آتش‌سوزی‌ها در جنگل نسبت به سال گذشته حدود 50 درصد بیشتر شده است. علاوه بر این حدود 80 درصد عامل حریق در سطح کشور عامل انسانی است که شامل عوامل عمدی و غیر عمدی می‌شود. به گفته وی در این میان عوامل غیرعمد بیشترین سهم را دارند.

هادی کیادلیری، رئیس جامعه جنگلبانی نیز در گفت‌وگو با جام‌جم اظهار می‌کند: در دهه اخیر آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور دو برابر رشد داشته و بیشتر نیز خواهد شد.

کیادلیری ادامه می‌دهد: چون گرما افزایش پیدا کرده و رطوبت نیز کم شده بیشتر مناطق جنگلی کشور به مخروبه تبدیل شده، به همین دلیل امکان آتش‌سوزی در آنها خیلی بالاست.

نکته اینجاست که میزان مسافرت‌ها نیز در فصل تابستان افزایش پیدا کرده و سهل‌انگاری برخی از شهروندان سبب آتش‌سوزی می‌شود، برای نمونه می‌توان به آتش‌سوزی اخیر پارک گلستان اشاره کرد که در جریان آن حدود 50 هکتار از جنگل‌های این منطقه طعمه حریق شد.

سبزعلی در این باره ادامه می‌دهد: در این حادثه، آتش‌سوزی از کنار جاده شروع شد به همین دلیل می‌توان گفت یکی از گردشگران سهل‌انگاری کرده به این شکل که در حاشیه جاده آتش روشن کرده یا ته سیگار روشنی را در این منطقه انداخته است. این در حالی است که با توجه به بافت جنگل‌ها می‌توان گفت زمان اوج آتش‌سوزی در این مناطق متفاوت است. سبزعلی می‌افزاید: اکنون در استان‌های فارس، ایلام، خوزستان، کرمان و خراسان جنوبی احتمال حریق بیشتر است. کامران پورمقدم، کارشناس‌ارشد جنگل نیز در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: امسال به‌دلیل بارندگی خوب، پوشش علفی مناسبی در کف جنگل‌های زاگرس داشته‌ایم. این رویش می‌تواند فرصت یا تهدید باشد، چون پوشش گیاهی در فصل تابستان خشک شده و اگر مدیریت درستی برای پیشگیری از حریق وجود نداشته باشد، این فرصت به تهدید تبدیل می‌شود.

کمبود نیرو و اعتبار

نکته دیگری که در این میان باید به آن اشاره کرد این که امکانات و تجهیزات سازمان جنگل‌ها با وسعت مناطق تحت حفاظت آنها همخوانی ندارد، زیرا حدود 83 درصد از وسعت کشور را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد.

رئیس جامعه جنگلبانی درباره امکانات سازمان جنگل‌ها برای مهار آتش‌سوزی یادآور می‌شود: تجهیزات سازمان جنگل‌ها ضعیف است، اما نکته اینجاست که بهترین کار پیشگیری است که به ابزار و آموزش نیاز دارد.

کیادلیری بیان می‌کند: بیشتر نیروهای سازمان جنگل‌ها بازنشسته شده‌اند و اکنون برای محافظت از هر 15 هزار هکتار از جنگل یک نیرو وجود دارد؛ این در حالی است که براساس استاندارد‌ها باید برای هر 2000 هکتار یک نیرو مشغول به‌کار باشد.

وی یادآور می‌شود: افزون بر این 50 درصد از نیروهای سازمان جنگل‌ها تخصص لازم را ندارند، در واقع بیشتر آنها حقوق‌بگیر بوده و آنهایی نیز که کوشش می‌کنند از جان مایه گذاشته و از حداقل امکانات برخوردارند، یعنی در مواقع آتش‌سوزی با داس و بیل آتش را خاموش می‌کنند.

پورمقدم عنوان می‌کند: نیروهای حفاظتی سازمان کم شده و مجموعه سازمان با کمبود شدید نیرو و تجهیزات رو‌به‌روست، به این شکل وقتی حریق اتفاق می‌افتد، مدت زمان زیادی می‌گذرد تا نیروها به محل حادثه برسند.

این در حالی است که سازمان جنگل‌ها برای رفع این کمبود‌ها تلاش می‌کند، اما نکته اینجاست که تلاش‌های آنها درحدی نیست که بتواند مشکلات را برطرف کند و به نظر می‌رسد اراده قوی‌ای بین آنها وجود ندارد، چون اگر غیر از این بود مسئولان این سازمان دست‌کم در ارائه آمار، شفاف‌تر عمل می‌کردند.

نیاز به اطلاعات دقیق

رئیس جامعه جنگلبانی درباره منتشر نشدن آمار حوادث آتش‌سوزی از سوی سازمان جنگل‌ها تصریح می‌کند: مسئولان این سازمان آمار دقیقی نمی‌دهند. یکی از مشکلات ما در بخش علمی نداشتن دسترسی به آمار دقیق است، این در حالی است که کارشناسان با این اطلاعات می‌توانند راه‌حل مناسبی برای برون‌رفت از چالش‌ها ارائه کنند.

وی با بیان این که شدت آتش‌سوزی‌ها بیشتر شده و الگوی آنها نیز تغییر کرده، عنوان می‌کند: فقر سبب شده وابستگی حاشیه‌نشینان به جنگل بیشتر شود، آنها جنگل را آتش می‌زنند تا زمین کشاورزی داشته باشند، به همین دلیل باید وابستگی این افراد به جنگل کم شود.

علی ایرانپور، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز درباره آمار آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور به‌جام‌جم می‌گوید: آمارها در این حوزه نیز مانند دیگر قسمت‌ها درست نیست، برای نمونه در زمینه واردات و صادرات محصولات کشاورزی تا پنج میلیون تن آمارها بالا و پایین است به همین دلیل نمی‌توان به صحت آمارهای ارائه شده خوشبین بود.

طرح‌های فراموش شده منابع طبیعی

این در حالی است که استفاده از نیروی سازمان‌های مردم‌نهاد برای اطفاء و پیشگیری از حریق نیز می‌تواند تا حد قابل توجهی از مشکلات این حوزه کم کند، اما عملی شدن این طرح نیازمند سازوکار مشخصی است که تاکنون طراحی و ابلاغ نشده است و برای مهیا شدن این امکان سازمان جنگل‌ها باید دستورالعمل شفافی را تدوین کند.

افزون بر این طرح‌های ملی و استانی نیز در این میان وجود دارد که در بحث اطفاء و پیشگیری از حریق اعتبار می‌گیرند، مانند طرح صیانت از جنگل‌های زاگرس یا شمال، اما متاسفانه در همین طرح‌ها اعتبار به میزان کافی پیش‌بینی نمی‌شود یا به‌موقع تخصیص پیدا نمی‌کند، چون در فصل تابستان احتمال آتش‌سوزی بالاست، اما تا زمانی که موافقت‌نامه‌های اعتباری این طرح‌ها بسته شده و اعتبار بدست مسئولان برسد، شش ماه زمان می‌برد. باید تاکید کرد، این ناهماهنگی نیز زمینه را برای خسارت بیشتر آتش‌سوزی‌ها هموار می‌کند.

پورمقدم درباره یگان اطفای حریق مجهز به بالگرد عنوان می‌کند: استفاده از بالگرد نیازمند آموزش خاص و تامین اعتبار است، چون نگهداری از این وسیله نیز هزینه بالایی دارد؛ افزون بر این کادر پروازی نیز باید همیشه در دسترس باشند. این مسائل سبب شده هنوز الزامات این طرح تامین نشده و به نتیجه نرسیده است.

نکته دیگری که در این میان می‌توان به آن اشاره کرد، این است که متاسفانه تاکنون طرح‌های منابع طبیعی در سطح تمام عرصه‌ها اجرا نشده. کارشناس ارشد جنگل تصریح می‌کند: خیلی از سطوح جنگلی بدون طرح مدیریت هستند، برای نمونه حدود 25 درصد از جنگل‌های شش میلیون هکتاری زاگرس طرح مدیریت جنگل دارد، در شمال کشور نیز وضع مناسب نیست، زیرا حدود 50 درصد از حدود 1.9 میلیون هکتار جنگل‌های این قسمت در پوشش طرح هستند.بنابراین باید مسئولان سازمان جنگل‌ها تلاش کنند همه جنگل‌های کشور تحت پوشش طرح قرار گرفته و مجری مشخصی در حفظ و احیای آنها به سازمان جنگل‌ها کمک کند.

به گفته پورمقدم تا زمانی که طرح‌های مدیریتی جنگل‌ها کامل نشود، مشکلات در جنگل‌ها کماکان پابرجاست.

رحمت‌الله نوروزی، نماینده گلستان و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان کرد: در مجلس طرحی به نام اطفای حریق در دولت دهم به مسئولان ارائه شد، اما به‌دلیل نبود اعتبار هنوز راه به جایی نبرده است.

نوروزی با بیان این که در آتش‌سوزی اخیر 50 هکتار از جنگل‌های گلستان از بین رفته، ادامه می‌دهد: دولت باید ردیف اعتباری مشخصی را برای این طرح در نظر بگیرد تا بتوان ایستگاه‌های اطفای حریق ایجاد کرد.

علی ایرانپور می‌افزاید: یک‌سری وظایف موازی بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها وجود دارد، آنها گاهی توپ را به زمین یکدیگر می‌اندازند بنابراین باید طرح ادغام آنها را اجرایی کرد تا بتوان بهتر به کار آنها نظارت کرد و مسئولان هر دو سازمان نیز پاسخگو باشند.

تحقیق و تفحص از سازمان جنگل‌ها

محمد اسماعیل‌نیا، عضو کمیسیون کشاورزی و رئیس هیات تحقیق و تفحص از سازمان جنگل‌ها دراین باره به جام‌جم می‌گوید: تا مدتی دیگر و با شروع تحقیق و تفحص از سازمان جنگل‌ها می‌توان اطلاعات دقیق‌تری ارائه داد.

وی عنوان می‌کند: باید برای حفظ جنگل‌های کشور نهایت تلاش را به کار گرفت تا جنگل‌های کشور به سایت‌های امداد هوایی و سامانه‌های کنترل از راه دور مجهز شود.

اما نکته اینجاست که در کشورمان ناوگان اطفای حریقی وجود ندارد که درخصوص مهار آتش‌سوزی جنگل آموزش خاص دیده باشند.

این در حالی است که به‌دلیل نبود آموزش نمی‌توان از بالگرد‌های سازمان هلال‌احمر یا ارگان‌های نظامی نیز برای مهار آتش استفاده کرد. سبزعلی در این‌باره عنوان می‌کند: به‌دلیل نبود نیروی آموزش‌دیده، بالگرد‌ها نمی‌توانند کمکی به اطفای حریق کنند. در کشورمان برای جابه‌جایی تجهیزات و نیروها از آنها استفاده می‌شود.

باید یادآور شد شهروندان می‌توانند با شماره 1504 سازمان جنگل‌ها در سراسر کشور اطلاعات خود را درباره آتش‌سوزی، تخریب، تصرف و قاچاق چوب با کارشناسان سازمان جنگل‌ها درمیان بگذارند.

مهدی آیینی / گروه جامعه