خانه​ بهشتی را ببینیم

به این مناسبت به بازدید این خانه می‌رویم که بتازگی به موزه تبدیل شده است؛ خانه‌ دو طبقه‌ای که به همت شهرداری تهران خریداری شده و در تیرماه ‌92 به صورت رسمی فعالیتش را به عنوان موزه و مرکز پژوهشی آغاز کرد. شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهردای تهران در این مدت با همکاری دکتر علیرضا بهشتی، از فرزندان شهید بهشتی و مدیر بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی به بازسازی و تکمیل این خانه موزه پرداخته است. در این موزه زندگی شهید بهشتی در شش بخش معرفی می‌شود تا مخاطبان بتوانند با شخصیت شهید بهشتی از بدو تولد و تحصیلات، مسائل مرتبط با 15 خرداد، دوران تبعید، مدیریت مرکز اسلامی هامبورگ، شکل‌گیری انقلاب اسلامی و شهادت ایشان بیشتر آشنا شوند.

وارد موزه که می‌شوی نخستین چیزی که توجهت را جلب می‌کند مجسمه‌های مومی است از اعضای شورای انقلاب اسلامی که در اتاقی شیشه‌ای تشکیل جلسه داده‌اند؛ شهید بهشتی، شهید مطهری، مرحوم بازرگان، مرحوم یدالله سحابی، مرحوم طالقانی، شهید باهنر و... به گفته فرزند شهید بهشتی، جلسات این شورا در خانه‌های اعضای آن می‌گشت؛ در منزل شهید مطهری، منزل مرحوم بازرگان و مرحوم سحابی و... برخی از جلسات شورای انقلاب تا قبل از ورود امام خمینی(ره)‌ در اینجا برگزار می‌شد: «شورای انقلاب تا مدت‌ها مخفی بود و عملا نیز پس از انحلال آن نام اعضای آن اعلام شد. در این موزه ما ترکیب شورای انقلاب قبل از ورود حضرت امام(ره)‌ را به نمایش گذاشته‌ایم.

البته سه تندیس دیگر باید ساخته شود؛ تندیس‌های آیت‌الله مهدوی‌کنی، مرحوم احمد صدر حاج سیدجوادی و مهندس مصطفی کتیرایی.»

طبقه اول این ساختمان موزه است و طبقه دوم آن مرکز پژوهشی. از قرار معلوم، شهید بهشتی از سال 1352 تا پیش از شهادت (تیرماه1360) در این خانه زندگی می‌کردند. علیرضا بهشتی می‌گوید: «از سال 60 تا 69 نیز خانواده در این محل سکونت داشتند. در سال 69 مرحوم مادر ما، زمانی که من و برادرم خارج از کشور مشغول تحصیل بودیم، تصمیم گرفتند خانه را بفروشند.»

پس از آن، این خانه دو بار بین افراد غیر دست به دست می‌شود، ولی تغییر و تحولی اساسی در ساختمان بخصوص در طبقه اول داده نشد. در شورای شهر تهران یک ماده قانونی تصویب شده بود مبنی بر خرید منازل شخصیت‌های تأثیرگذار شهر تهران و تبدیل آنها به خانه موزه که بر این اساس در سال 1378 بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید دکتر بهشتی نامه‌ای خطاب به ریاست شورای شهر تهران ارسال می‌کند و پیشنهاد خرید این خانه و تبدیل آن به موزه را می‌دهد. بهشتی می‌گوید: «پیشنهاد دادیم طبقه اول به موزه و طبقه دوم به مرکز تحقیقاتی تبدیل شود تا به افرادی که قصد تحقیق درباره شهید بهشتی دارند، خدمات پژوهشی ارائه کند.»

به علت تغییر و تحولاتی که در طول این سال‌ها رخ داد، این پروژه به تعویق می‌افتد تا این که در سال 1391 به پیگیری بنیاد نشر آثار و با تلاش شهرداری این خانه خریداری می‌شود. بهشتی بیان می‌کند: «در مراحل پایانی که بیشتر به محتوای موزه و مرکز تحقیقاتی ارتباط داشت، نیاز به تعامل نزدیک‌تری بود که مجموعه بنیاد و خانواده در این زمینه کمک کردند تا در تیرماه 1392 این موزه افتتاح شد.»

خانه‌ای که از روزهای انقلاب اسلامی نشان دارد

زندگینامه شهید بهشتی از کودکی تا سفر به هامبورگ و پس از آن تا دوران شهادت آیت‌الله بهشتی در این موزه در قالب مجموعه عکس به تصویر کشیده شده است تا منابع غنی در اختیار بازدیدکنندگان قرار گیرد. در بخش دیگری از این موزه نمایشگر‌هایی تعبیه‌شده که تصاویر مربوط به شهید بهشتی را به تصویر می‌کشند و همچنین تلویزیون‌های قدیمی که تصاویری از زمان انقلاب را به نمایش می‌گذارند.

فرزند شهید بهشتی از جلسات زیادی که در بحبوحه انقلاب در این خانه برگزار می‌شد، یاد می‌کند: «یکی از آنها جلسات شورای انقلاب بود. برخی جلسات اولیه حزب جمهوری سال 1356 در اینجا شکل گرفت. برخی جلسات شکل‌گیری جامعه روحانیت مبارز نیز در این خانه برگزار می‌شد. همچنین چهارشنبه هر هفته جلساتی با موضوعات عمومی در خانه برقرار بود که بعدها به بحث شناخت از دیدگاه قرآن تبدیل شد که در قالب کتاب آن را منتشر کردیم. در برخی موارد، از جمله راهپیمایی قیطریه در شانزدهم شهریور‌57 اینجا حالت ستاد داشت.

در راهپیمایی‌ها نیز برخی تصمیمات در اینجا گرفته می‌شد؛ مانند مسیرها، شعارها و... همچنین خبرنگاران خارجی از آنجا که می‌دانستند شهید بهشتی زبان می‌داند و دبیر شورای انقلاب است برای مصاحبه به اینجا می‌آمدند.»

اول بشناس، بعد قضاوت‌کن

بهشتی درباره انگیزه بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی و شهرداری تهران برای برپایی چنین موزه‌ای می‌گوید: «هدف این است که نسل‌های جدید با گذشته و هویت تاریخی خود آشنا شوند و بدانند چه اتفاقاتی در این کشور افتاد و ماهیت انقلاب و نهضت اسلامی چیست و جمهوری اسلامی بر اساس چه اندیشه‌هایی قوام و سامان یافت.»

فرزند شهید بهشتی باور دارد نقد به معنای ارزیابی است؛ این که نکات مثبت و منفی یک امر بررسی شود. او انتظار دارد جوانان فضای نقادی به این معنا را اشاعه دهند، چراکه به نظر می‌رسد چنین ظرفیتی نیز میان آنها وجود دارد. او از نسلی که انقلاب را ندیده‌، درخواستی دارد: «ما می‌گوییم اول بشناس، بعد قضاوت کن. ابتدا مطالعه کنید و بفهمید چه اتفاقی افتاده است. منظورم صرفا پرداختن به حوادث نیست، بلکه شناختن گفتمان یا گفتمان‌هایی است که بر اساس آن انقلاب شکل گرفت. این مساله به مطالعه عیمق‌تری نیاز دارد نسبت به آنچه میان مردم گفته می‌شود.»

او از جوانان می‌خواهد گرفتار امواج تبلیغاتی از هر جایی نشوند و به شهید بهشتی اشاره می‌کند که بزرگ‌ترین ویژگی انسان را انتخاب‌کردن می‌دانست و برای انتخاب باید آگاهی و آزادی کرد: «بر این اساس، از نسل‌های جوان می‌خواهیم این حق را به ما بدهند که به عنوان کسانی‌که نقش کوچکی در انقلاب داشتیم، از آنها انتظار داشته باشیم که اول مطالعه کنند سپس به داوری بپردازند و درباره انقلاب نظر بدهند.»

به باور او، وظیفه این موزه و مرکز تحقیقاتی نیز این است که در معرفی بدون تحریف و جهتگیری انقلاب به مخاطبان موفق باشد: «اگر چنین چیزی محقق شود، این موزه رسالت خود را بدرستی انجام داده است. یکی از برنامه‌های ما این است که با برگزاری نشست‌هایی که در اینجا برگزار می‌کنیم، دیدگاه‌های مختلف را مطرح کنیم. همین ترکیب شورای انقلاب که در موزه تندیس‌های آن وجود دارد، ناخودآگاه نشان می‌دهد انقلاب اسلامی بر اساس سلایق مختلف شکل گرفت.»

زندگی خصوصی شهید بهشتی

فرزند شهید بهشتی می‌گوید: «هنرمندان در این فضا سعی کردند دو بخش از زندگی شهید بهشتی را به نمایش بگذارند؛ یک بخش مربوط به زندگی اجتماعی شهید بهشتی همچون قسمت اتاق جلسات بود. در بخش خانوادگی نیز جای‌جای این بنا یادآور خاطراتی از رفتارهای شهید بهشتی با فرزندان و رفتارهای محبت‌آمیز او با خانواده و همسرش است. به بیانی دیگر، زندگی شهید بهشتی پیوند میان دنیا و آخرت، اندیشه و عمل، زندگی خصوصی و زندگی اجتماعی بود.

تا آخرین روز‌های زندگی شهید بهشتی، جمعه‌ها به خانواده اختصاص داشت و هر اتفاق مهمی که در کشور رخ می‌داد، شهید بهشتی روزهای جمعه را مختص به رسیدگی به خانواده می‌دانستند. حتی در سال‌های آخر زندگی این شهید، دختر ایشان در کلاس اول ابتدایی بود و شهید بهشتی پس از بازگشت به خانه با تمامی خستگی، به درس‌های او رسیدگی می‌کردند. این منش می‌تواند برای همه ما و آیندگان درس باشد.»

آینده بنیاد

وظیفه اصلی بنیاد انتشار آثار باقیمانده شهید بهشتی است. تاکنون 23 جلد از این آثار منتشر شده و 11 جلد دیگر باقی مانده است. به گفته بهشتی کتاب‌هایی با موضوع زن، انسان، نظام اقتصادی، مالکیت و... در این میان است، اما امسال بر تکمیل پروژه تفسیر قرآن تلاش می‌شود.

اگر خدا توفیق دهد قصد داریم در آینده نزدیک کل آرشیو بنیاد را که به صورت دیجیتال درآورده‌ روی سایت قرار دهیم و در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران بگذاریم.»

فعالیت‌های آینده خانه موزه شهید بهشتی

در طبقه دوم این بنا کتابخانه‌ای با بیش از 2000 جلد کتاب قرار گرفته است. تجهیز بیشتر این کتابخانه از اهداف موزه اعلام شده است. اطلاعات کتابخانه روی سایت بنیاد قرار خواهد گرفت تا زمانی‌که سایت اطلاع‌رسانی موزه و مرکز تحقیقاتی به کمک شهرداری راه‌اندازی شود. از سوی دیگر، بهشتی امیدوار است وضع ساختار حقوقی موزه و مرکز تحقیقاتی هر چه زودتر مشخص شود: «در این زمینه پیشنهادهایی داشتیم که با آقای قالیباف، شهردار تهران در میان گذاشتیم و امیدواریم با رسیدگی ایشان ساختار حقوقی موزه هر چه زودتر سامان بگیرد و به صورت هیات امنایی اداره شود تا ثبات و استمرار داشته باشد و با تعویض مسئولان دچار فراز و نشیب نشود.»

به اعتقاد او بخش‌هایی از موزه هنوز ناقص است و شاید بعضی تغییرات اعمال شود: «بخش آلمان که سال‌های 1344 تا 49 را شامل می‌شود، از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که در آینده در دستور کار داریم. تهیه بروشورهایی برای اطلاع‌رسانی و تربیت راهنما از دیگر اقداماتی است که باید انجام گیرد. همچنین یکی از نخستین برنامه‌هایی که برای هفتم تیرماه در نظر گرفته شده، برقراری پیوند دوباره با اهالی محل است.»

رونمایی از اولین بخش تفسیر قرآن

امروز در سالروز شهادت دکتر سیدمحمد بهشتی قرار است نخستین بخش تفسیر قرآن کریم ـ که از سخنان او در نشست‌های مختلف برگرفته شده ـ رونمایی شود. این تفسیر از دو بخش عمده شکل گرفته؛ بخش اول از سال ۱۳۴۴تا ۱۳۴۹ است که شهید بهشتی در آلمان حضور داشته و بخش دیگر مربوط به جلسات یکشنبه شب است که به طور سیار در منازل افراد تشکیل می‌شده و مربوط به سال‌های ۴۹ تا ۵۷ است.

ویژه برنامه‌های سالروز شهادت

حفظ و مرمت سراهای مشاهیر فرهنگی، یکی از مهم‌ترین راهکارهای ترویج الگوی فرهنگ اسلامی و ایرانی و همچنین سبک زندگی آنها به شمار می‌رود و شهرداری تهران با اهتمام ویژه‌ نسبت به تحقق این مهم طی سال‌های گذشته اقدام کرده است. با هدف حفظ و نگهداری از منازل استادان فرهنگی و هنری که در تهران زیسته‌اند، تاکنون موزه دکتر چمران و استاد شهید مرتضی مطهری و دکتر شریعتی در پایتخت افتتاح شده است. مدیر باغ موزه قصر و رئیس موزه سرای شهید بهشتی می‌گوید: «موزه سرای شهید بهشتی نیز با هدف ترویج افکار شهید بهشتی در بین جوانان تاسیس شد. هدف شهید بهشتی پرورش نیروهای جوان، تربیت کودکان و آشنایی با مسائل روز دنیا بود. به همین دلیل ما نیز برای رسیدن به اهداف ایشان با همکاری فرزندشان این اهداف را دنبال می‌کنیم.»

به گفته سعیدی ویژه‌ برنامه‌های سالروز شهادت دکتر بهشتی که در این محل برگزار می‌شود، شامل نمایشگاه عکس، رونمایی و شب شعر و ایستگاه نقاشی کودکان است.

فراخوان عکس و خاطرات شهید بهشتی

شهید بهشتی سفرهای زیادی به شهرها و کشورهای مختلف داشت. موزه شهید بهشتی برای دریافت عکس و خاطره از سفرهای شهید بهشتی، قرار است فراخوان عمومی اعلام کند. سعیدی می‌گوید: «با توجه به این که برخی سفرها در تاریخ انقلاب و حضور مردم آن شهر در انقلاب تاثیر زیادی داشته است، این فراخوان را اعلام می‌کنیم.»

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر