پاکسازی ضربتی شوش برای ثبت جهانی

این خبر اگرچه در وهله اول بسیار خوشایند به نظر می‌آید، اما از دیگر سو حکایت از روندی تلخ و غم‌انگیز در نحوه نگهداری آثار تاریخی فرهنگی کشور دارد و آن این‌که فقط زمانی توجه​ای ویژه به این‌گونه آثار می‌شود که بحث ثبت ملی و جهانی آنها مطرح می‌شود و در غیر این صورت هر روز باید شاهد تخریب بخشی از آثار تاریخی و باستانی کشورمان باشیم.

نگاهی مختصر به سایت‌های خبری گواه این ادعاست که هر روز بخشی از میراث تاریخی کشورمان بر اثر عوامل طبیعی همچون باد و باران و رطوبت، زلزله و فرونشست زمین و عوامل غیرطبیعی همچون حفاری‌های غیرمجاز، آتش‌سوزی، انباشت بیش از حد زباله و چرای بی‌رویه دام در حال تخریبی سریع و جبران‌ناپذیر است.

شهر باستانی شوش نیز به عنوان کهن‌ترین شهر جهان از این موضوع مستثنا نیست و متاسفانه نه‌تنها طی سال‌های گذشته از انواع تخریب در امان نمانده، بلکه بی‌توجهی به حفظ زیبایی منظر آن نیز به حدی بوده است که به گفته شهردار شوش تاکنون بیش از 120 تن زباله و نخاله ساختمانی از اطراف و محوطه تاریخی شوش جمع‌آوری شده است.

یوسف زمانی‌اصل با اشاره به بسیج امکانات برای پاکسازی محوطه باستانی شوش به منظور آماده‌سازی این محوطه برای ثبت در فهرست آثار جهانی یادآور می‌شود: تاکنون بیش از 90 کامیون زباله از اطراف و محوطه باستانی شوش جمع‌آوری شده است.وی با اشاره به زیباسازی خیابان منتهی به محوطه باستانی تاریخی شوش تصریح می‌کند: گلکاری، رنگ‌آمیزی، احداث جدول، سنگفرش، خط‌کشی و جمع‌آوری تابلوها از خیابان‌های اطراف حریم آثار باستانی در شهر شوش از دیگر اقدامات شهرداری در این راستا است.این مسئول در حالی از بسیج امکانات برای نظافت و جمع‌آوری زباله‌های اطراف این محوطه تاریخی و زیباسازی آن بدون فوت وقت خبر می‌دهد که پیش از این نیز به‌راحتی می‌شد این طرح ضربتی را اجرایی کرد و مانع تخریب منظری این محوطه شد. البته مشکل فقط در انباشت زباله در اطراف این محوطه نیست بلکه تخریب‌‌های دیگری نیز در قسمت‌های دیگر این محوطه نظیر تپه‌های تاریخی آن صورت گرفته که تاکنون به آن توجهی نشده است.

علی درویشی، دبیر انجمن آزاد دوستداران میراث فرهنگی شوش درباره تخریب تپه جنگل این منطقه از سوی حفاران می‌گوید: بتازگی در منطقه روستای کاظم حمد در خسرج از توابع بخش شاوور نیز یک محوطه تاریخی بزرگ مورد تعرض و تجاوز قرار گرفته است و بیم آن می‌رود که این محوطه تاریخی پیش از شناسایی و بررسی‌های علمی و باستان‌شناسی، همچون محوطه‌های باستانی بیت لوسی در سال ۱۳۸۶ تخریب و با خاک یکسان شود.

به گفته وی، محوطه باستانی «غرب کرخه» یکی دیگر از آثار تاریخی شهرستان شوش است که با گسترش فعالیت‌های عمرانی و احداث کانال‌های آبرسانی و عملیات کشاورزی بی‌دفاع مانده است و متاسفانه طی بررسی‌هایی که صورت گرفته، بیشتر این تخریب‌ها پس از استعلام و احتمالا بلامانع بودن از سوی میراث فرهنگی صورت گرفته است.

درویشی خاطرنشان می‌کند: شهر باستانی ایوان کرخه نیز به عنوان بزرگ‌ترین شهر دوره ساسانی در جنوب غرب کشور همچنان از سوی دانشگاه آزاد اسلامی دزفول شخم زده می‌شود و به بهانه آموزش دانشجویان کشاورزی، سال‌های زیادی است که به جای کمچه‌های باستان‌شناسان با تیغه‌های تراکتورها روزبه‌روز تخریب می‌شود. همچنین سیلوهایی که دقیقا در مجاورت دیواره شهر ایوان کرخه با مجوز احداث شد، در حال گسترش و تاسیس واحد‌های جدید است.

این کارشناس باستان‌شناسی با اشاره به این‌که محوطه باستانی صالح داوود نیز که مربوط به دوره ایلیمایی است، پس از کاوش‌هایی که از سوی مهدی رهبر در آن صورت گرفت مجددا به حال خود رها شده است، به دیگر محوطه‌ها و تپه‌های باستانی اشاره می‌کند و می‌گوید: محوطه‌های باستانی مگرنات، بیت مشهود، تپه‌های باستانی بخش شاوور، محوطه‌های باستانی بیت حمود در غرب رودخانه کرخه، تپه‌های باستانی خارکوب، جعفرآباد و ده‌ها محوطه باستانی دیگر بنا به دلایل مختلف بارها و بارها در معرض تهدید و تعرض قرار گرفته‌ است.

دبیر انجمن آزاد دوستداران میراث فرهنگی شوش با تاکید بر این‌که متاسفانه حجم بالای تخریب محوطه‌های تاریخی و باستانی کم نشده، بلکه افزایش پیدا کرده است، خاطرنشان می‌کند: فراهم کردن بستر مناسب برای ثبت جهانی هر اثر تاریخی، وظیفه‌ای سنگین است که بر دوش مسئولان قرار دارد و با هر چه بهتر اندیشیدن باید این بستر را بوجود آورند نه این‌که جلسات پرونده مهم ثبت جهانی محوطه تاریخی شوش را پشت درهای بسته برگزار کنند و مردم که به واقع میراث‌داران واقعی این آثار هستند در بی‌خبری به سر برند.

تخریب یک بنای اساطیری

همان‌طور که ذکر شد این‌گونه بی‌توجهی تقریبا در مورد تمام آثار تاریخی مشاهده می‌شود. آتشکده آذر برزین مهر به عنوان سومین آتشکده اساطیری تاریخی در منطقه ریوند سبزوار در خراسان رضوی یکی از این آثار است که به دلیل ویژگی‌های معجزه‌آسایی نظیر سوزنده نبودن آتش آن، در صدر توجه باستان شناسان و گنج یابان داخلی و خارجی قرار دارد و حفاری‌ها و تخریب‌های بیرویه از یک‌سو و بی‌توجهی میراث فرهنگی از دیگرسو، در حال فروپاشیدن آن است.

به گزارش مهر تخریب این آتشکده بر اثر حفاری گنج‌یابان در حالی ادامه دارد که بسیاری از کارشناسان و باستان‌شناسان اعتقاد دارند که میراث فرهنگی کشور باید نسبت به حفظ و مرمت این اثر تاریخی اقدام کرده و با حفاظت‌های گسترده مانع سرقت آثار باستانی در محدوده و اطراف آذر برزین شود.

سوزنده نبودن آتش این آتشکده و اثر نداشتن آب و خاک بر آن، سوختن آتش بدون هیزم و با چوب‌های خوشبو، فقط بخشی از ویژگی‌های این اثر باستانی و اساطیری است که موجب شده پای گردشگران و گنج یابان به این محل باز شود.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار، این آتشکده متعلق به 2700 سال قبل است و همواره به عنوان یکی از قدیمی‌ترین آثار شهر بیهق از آن نام برده می‌شود و طی سالیان اخیر به دلیل فعالیت‌های غیرقانونی گنج‌یابان حدود 60 درصد از آن تخریب شده است.

حسین علی حبیب‌پور می افزاید: تاکنون سه فصل مرمت روی این آتشکده صورت گرفته است اما از آنجا که این بنا روی کوه قرار دارد امکان حفاظت از آن چندان آسان نیست. به همین دلیل قاچاقچیان آثار تاریخی شبانه به تخریب این اثر می‌پردازند تا گنج و ثروت بادآورده‌ای را به چنگ آورند.