اهمیت پژوهش انتقادی در سیاستگذاری نظام سلامت

رضایت مردم تعیین می‌کند که تغییر و تحول در سیاستگذاری لازم است یا نه. از طرف دیگر، سنجش آمار سلامت خانواده ها از طریق میزان مراجعه به بیمارستان و بررسی کیفی نوع بیماری‌ها در سیاستگذاری مؤثر است. با وجود این در سیاستگذاری‌های بخش سلامت، عوامل پیچیده دیگری دخیل است. این عوامل را با پرسش‌های زیر مطرح می‌کنیم؛ آیا رضایت افراد از نظام سلامت موجب افزایش مراجعه به بیمارستان‌ها می‌شود؟ به عبارت دیگر با افزایش مراجعه به بیمارستان‌ها مواردی از اختلالات ساده به عنوان بیماری گزارش می‌شود؟ دخالت دولت در ارتقای سلامت جامعه چقدر تأثیر دارد؟ سیاستگذاری در بخش سلامت براساس چه مکاتبی تدوین می‌شود؟ آیا ارائه این سیاستگذاری‌ها با هنجارهای جامعه تطابق دارد؟ و بسیاری پرسش‌های اساسی دیگر. باید در نظر داشت روش‌های علمی در تحلیل این پرسش‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند، اما لازم است با استفاده از تفکر انتقادی به صورت دائمی نسبت به وارسی نتایج اقدام شود. به عنوان نمونه در دوران حاضر می‌توان به تغییرات سیاستگذاری در قوانین بخش سلامت بریتانیا و انتقادات به برنامه درمان اوباما در آمریکا اشاره کرد. همچنین بررسی مدیریت درمان در کشورهایی نظیر ژاپن و کره جنوبی با جمعیت بالا کمک بسیار زیادی به بهبود وضع سلامت در ایران خواهد کرد. چون موضوع سلامت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است برای اظهارنظر در این عرصه باید به متخصصان سلامت و درمان امکانات پژوهشی بیشتری ارائه شود. همچنین این موضوع که این پژوهش‌ها در نهادهای پژوهشی وابسته به دولت انجام گیرد یا نهادهای بخش خصوصی، محل بحث است.

عموما در بازار عرضه و تقاضا، کیفیت خدمات همان رضایت مشتری تلقی می‌شود. این به این معنا خواهد بود که میزان کیفیت خدمت در جلب رضایت مشتری است. در نظام پزشکی کاهش درد بیمار امری است که با رضایت مشتری یا بیمار رابطه مستقیم دارد ولی آیا بیمار را می‌توان به عنوان یک مشتری برای ارائه خدمات در نظر گرفت و آیا این مساله از نظر اخلاقی خوب است؟ در مکاتب مختلف سیاسی نیز سیاستگذاری‌های اتخاذ شده در بخش سلامت به دلایل متعدد تغییر کرده‌ است. گاهی طرفداران نظام اقتصادی سوسیالیستی بر نقش دولت در دخالت در حوزه سلامت و تقویت بیمه‌های دولتی به عنوان ویژگی متمایز نظام اقتصادی سوسیالیستی تأکید و در مقابل طرفداران بازار آزاد خدمات درمان موضعگیری می‌کنند. در سال‌های اخیر انتقادات جمهوریخواهان به طرح بیمه‌های درمانی و تحول نظام سلامت دولت باراک اوباما جنجال‌برانگیز شده است. نمونه بارز دیگر برنامه‌های اجرا شده درمانی در کشور پرجمعیتی نظیر چین است. تجربه میزان رضایت عمومی از فعالیت این کشورها در پژوهش‌هایی که به وسیله سیاستگذاران نظام سلامت صورت می‌گیرد، تأثیرگذار است. اولا این پژوهش‌ها روشن می‌کند نقش کاهش درد و رنج بیماران در رضایت آنان از خدمات دولتی و خصوصی نظام سلامت چقدر است. ثانیا میزان مراجعه به بیمارستان چه نسبتی با فعالیت‌های دولت دارد و ثالثا سرمایه‌گذاری این بخش از سوی نهادهای خصوصی بهداشت و درمان مناسب‌تر مدیریت می‌شود یا نهادهای دولتی.

براساس طرح تحول نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران ـ که بخشی از آن در وبگاه تحول نظام سلامت اعلام شده است ـ با اجرای برنامه تحول نظام سلامت میزان پرداخت مستقیم از جیب مردم کاهش خواهد یافت. فعالیت بسیار زیادی در این عرصه در کشورمان در حال اجرایی شدن است، این فعالیت‌ها مبتنی بر سخنان بزرگان در تکریم سلامت انسان است، چنانچه پیامبرگرامی اسلام می‌فرمایند: «ﻻﺧﯿﺮ ﻓﯽ اﻟﺤﯿﺎه اﻻ ﻣﻊ اﻟﺼﺤﻪ» یعنی ﺧﯿﺮی در زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ تندرستی. از اهداف سیاستگذاران طرح تحول سلامت در ایران می‌توان به موارد بسیاری اشاره کرد. افزایش امید به زندگی و بهبود شاخص توسعه انسانی، ارتقای کیفیت زندگی مرتبط با سلامت همه‌جانبه، کاهش بار ناشی از عوامل خطر بیماری‌های مهم بخصوص بیماری‌های قلبی ـ عروقی، سرطان‌ها و اعتیاد و صدمات، افزایش سواد سلامت، بهبود شاخص توسعه سلامت کودکان، کاهش مرگ مادران باردار، نوزادان و کودکان، حفاظت مالی خانوارها در برابر هزینه‌های سلامت، کاهش عوارض ناشی از آسیب‌های اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی، کاهش سطح خطر ناشی از مخاطرات طبیعی و انسان ـ ساخت در جامعه، کاهش سطح خطاهای ناشی از مداخله‌های سلامت، کاهش ناامنی غذایی خانوار ـ که اجرایی کردن آن نیازمند عزم ملی است. خصوصا در حوزه ارائه خدمات به زنان، اقدامات گسترده‌تری به دلایل متعدد علی‌الخصوص تحمل شرایط سخت دوران بارداری صورت می‌گیرد و این موضوع از درجه حساسیت بالایی برخوردار است. به عنوان نمونه در سیاستگذاری‌های تدوین شده از موارد زیر نام برده می‌شود: استانداردسازی ارائه خدمات سلامت و افزایش دسترسی زنان به نیروهای متخصص و همگن خدمات، سلامت در ابعاد کمی و کیفی متناسب با نیازهای دوره‌های مختلف زندگی آنان و رفع موانع فرهنگی، اقتصادی و فیزیکی برای دسترسی و استفاده از خدمات مورد نیاز سلامت خود و... در این بخش نیاز است بازنگری مستمر، ارزشیابی و نظارت بر اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های سلامت زنان صورت پذیرد. البته شرایط ویژه زنان و مردان در محل اشتغال به کار نیز در پژوهش‌ها دارای اولویت است.

شرایط سخت برخی شغل‌ها مانند پرستاری، کار در معادن، کار در جنوب کشور در سکوهای نفتی، اشتغال در مراکز هسته‌ای و حفاری نفت، اشتغال در کارخانه‌های رنگ و مواد شیمیایی، فولادسازی، کارگری ساده و برخی دیگر شغل‌ها شرایط ویژه‌ای برای زنان و مردانی که در این فعالیت‌ها کار می‌کنند، ایجاد کرده که نیازمند سیاستگذاری ویژه بخش سلامت، بهداشت و درمان و بیمه است. در دیگر سو باید آموزش همگانی و اصلاح نگرش خانواده‌ها نسبت به رفع تبعیض بین کودکان تقویت و گسترش یابد. جایگاه زنان در خانواده و رفع ظلم و خشونت در جامعه و خانواده باید تعیین شود. آموزش‌های ناظر بر موقعیت زنان خانه‌دار و نقش آنان در سلامت خانواده و جامعه و حمایت فعالیت نهادهای ذی‌ربط با تدابیر و فعالیت‌هایی نظیر رفع موانع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی موثر بر ارتقای سلامت زنان و اصلاح قوانین و مقررات و برنامه‌ها و ساختارهای حقوقی و اقتصادی و فرهنگی در جهت حمایت از خانواده و سلامت زنان، توانمندسازی، آموزش، افزایش آگاهی و حمایت از خانواده و جامعه درخصوص مهارت‌های لازم زندگی در پیشگیری و کنترل آسیب‌های اجتماعی با استفاده از رسانه‌های ملی و جمعی و سازمان‌های آموزشی و علمی و اتخاذ تدابیر مناسب برای پیشگیری و کاهش هرگونه ظلم و خشونت خانوادگی و اجتماعی در تهدید سلامت جسمانی و روانی زنان و حمایت از قربانیان خشونت از سوی قوه قضاییه، نهادهای فرهنگی و وزارت انجام گیرد و به نقش مهم زنان خانه‌دار بهای زیادی داده شود. توجه به شرایط ویژه بیماری‌هایی نظیر ام‌اس، قلب و عروق، سرطان، دیابت، آسم، اعتیاد و افسردگی در رضایت بیماران تأثیرگذار است.