800 میلیون تومان هزینه برای یک نمایشگاه کم​فروغ

نمایشگاه از بیستم خرداد آغاز شده بود و تا بیست و پنجم خرداد ادامه داشت. نمایشگاه امسال جذابیت‌های خاص خودش را داشت. نکات مثبتی چون قیمت‌گذاری محصولات، تنوع غرفه‌ها و عرضه‌ صنایع دستی در قالب محصولات متعدد و متنوع، از ویژگی‌های نمایشگاه امسال بود. با وجود این، نمایشگاه بیست و چهارم کاستی‌هایی نیز داشت. در مجموع، با شرایط فعلی اقتصادی کشور، بیشتر هنرمندان و غرفه‌داران و بازدیدکنندگان از نمایشگاه امسال راضی به‌نظر می‌رسیدند.

***

نمایشگاه کارش را از ساعت 3 آغاز می‌کند. راس ساعت 3 از در جنوبی محل دائمی نمایشگاه‌ بین‌المللی تهران برای بازدید از نمایشگاه صنایع دستی وارد نمایشگاه می‌شوم. گفته بودند از بازدیدکنندگان مبلغ 1500 تومان ورودی گرفته می‌شود، اما ظاهرا از دری که ما وارد شدیم خبری از گرفتن ورودی نبود. آفتاب ظهر تهران آن‌قدرها هم غیرقابل تحمل نبود، ولی ترجیح می‌دادی از هجومش در امان باشی. سالن 7 از در جنوبی فاصله چندانی نداشت. وارد سالن شدیم. تهویه هوا مطبوع بود و دیدن غرفه‌ها را قابل تحمل می‌کرد. چرخی در نمایشگاه می‌زنیم تا با غرفه‌ها و آثارشان آشنا شویم. نخستین نکته‌ای که توجهم را جلب می‌کند، نبود امکاناتی برای استراحت بازدیدکنندگان در خود سالن‌هاست. طبیعتا بازدیدکننده پس از یک ساعت راه رفتن در نمایشگاه خسته می‌شود و نیاز دارد برای چند دقیقه هم که شده روی صندلی‌ بنشیند و پس از آن به بازدیدش ادامه دهد. شاید این ایراد بر بیشتر نمایشگاه‌هایی که در کشور برگزار می‌شود، وارد باشد.

یکی دیگر از نکاتی که قابل توجه است، غرفه‌بندی نمایشگاه براساس استان‌هاست. از برخی غرفه‌داران می‌پرسم این نحوه غرفه‌بندی مناسب‌تر است یا به صورت موضوعی؟ برخی از این نحوه غرفه‌بندی ابراز رضایت می‌کنند و برخی دیگر، بویژه آنها که دستی در تولید سازهای سنتی دارند، از آن گله‌مندند. آنها معتقدند برای شنیدن صدای ساز باید محیطی آرام فراهم کرد تا بازدیدکننده بتواند براحتی صدای آن را بشنود، در حالی‌که همهمه مردم و صدای رادیوی نمایشگاه که از بلندگوهای سالن‌ها پخش می‌شود، چنین امکانی را سلب می‌کند. ماشاء‌الله روغنیان که از استان خوزستان در این نمایشگاه شرکت کرده و سازنده سازهای سنتی است، می‌گوید: «کار ما تخصصی است و مخاطبان خاص خودش را دارد. بنابراین بهتر بود برای سازندگان ساز مکان مناسب‌تری تدارک دیده می‌شد.»

در یکی از غرفه‌ها نوجوانی دوازده ساله بر ساز کمانچه‌اش زخمه می‌زند و نگاه بازدیدکنندگان را به خود معطوف کرده است. سهراب بهیرایی که با پدرش در این نمایشگاه شرکت کرده با این‌که 12 سال بیشتر ندارد، ساز می‌سازد؛ کمانچه و سه‌تار و تنبور. خوب هم می‌نوازد. او هم از استقبال کم بازدیدکنندگان گلایه دارد و می‌گوید بازدیدکنندگان بیشتر مخاطب صنایع دستی و زینتی هستند تا ساز، «انگار با ساز غریبه‌اند.» یکی از بازدیدکنندگان که سال‌های گذشته نیز در این نمایشگاه شرکت کرده، وارد گفت‌وگوی ما می‌شود: «استقبال مردم در سال‌های گذشته بیشتر بود. تعداد غرفه‌ها هم بیشتر از اینها بود و یکی دو سالن دیگر میزبان هنرمندان این عرصه بود.» او معتقد است کاهش بودجه سبب شده تعداد سالن‌ها و غرفه‌ها کاش پیداکند. البته او به نکته درستی اشاره می‌کند، زیرا بودجه برگزاری نمایشگاه سال گذشته یک میلیارد و 600 هزار تومان اعلام شده بود، در حالی ‌که نصف این بودجه برای نمایشگاه امسال اختصاص یافته است.

435 غرفه در نمایشگاه امسال به فروش آثاری چون مصنوعات چوبی، فلزی، شیشه‌‌ای، چرمی، میناکاری، خاتم‌کاری، سفال، سرامیک، پوشاک سنتی و ایرانی، زیورآلات، حصیربافی، رودوزی‌های سنتی، زیرانداز، سازهای سنتی از چنگ گرفته تا سنتور و هر آنچه رنگ صنایع دستی دارد، از سراسر ایران می‌پردازند، اما یکی از مشکلات اساسی این نمایشگاه حداقل در روزهای نخست، مساله کارتخوان‌ها (دستگاه‌های پوز) بود. برخی از کالاهای نفیس و هنری قیمت بالایی دارند و قاعدتا امروزه کسی پول نقد با خود حمل نمی‌کند. با وجود این، بیشتر کارتخوان‌ها عمل نمی‌کنند. بانک متولی این کار هم تنها دو دستگاه عابربانک (ATM) در دو سالن تدارک دیده که یکی از آنها در زمانی که ما در نمایشگاه بودیم، غیرفعال بود و صف طولانی‌ای برای دریافت پول نقد از دستگاه دیگر تشکیل شده بود.

از غرفه‌داران درباره این مشکل می‌پرسم. ظاهرا پیش از برگزاری نمایشگاه به آنها اعلام شده بود که یا از کارتخوان‌های خود در نمایشگاه استفاده کنند یا با ثبت‌نام، از بانک مورد نظر کارتخوان بگیرند. به یکی از غرفه‌داران که از بانک کارتخوان گرفته بود برمی‌خورم. او می‌گوید مشکلی در این زمینه نداشته و دستگاهی که به او تحویل داده‌اند بخوبی کار می‌کند. از سوی دیگر، بیشتر کسانی که خودشان کارتخوان آوردند با مشکل روبه‌رو بودند.

پیش‌تر در نشست خبری این نمایشگاه، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، از ارائه پاکت‌های بسته‌بندی یک ‌شکل و سازگار با محیط‌زیست نمایشگاه خبر داده بود، اما از چند غرفه‌دار که پرسیدم از این امر بی‌خبر بودند. جالب این‌که برخی هنرمندان پلاستیک‌های معمولی را برای بسته‌بندی آثارشان در اختیار مشتریان قرار می‌دادند، برخی غرفه‌داران نیز خود با بسته‌بندی‌های که نشان از ذوق و هوشمندی آنها می‌داد، آثارشان را به مخاطبان ارائه می‌کردند.

به نظر می‌رسید با تدابیری که امسال برای اسکان هنرمندان شهرستانی در هتل استقلال تدارک دیده شده، هنرمندان مشکل خاصی نداشته باشند. باوجود این، برخی هنرمندان و غرفه‌داران شهرستانی از این موضوع گلایه داشتند. یکی از آنها می‌گوید: «آخرین سرویس از هتل ساعت یک حرکت می‌کند، در حالی‌ که نمایشگاه ساعت سه باز می‌شود. در این زمان در سالن‌ها بسته است و هنرمندان نمی‌توانند وارد غرفه خودشان شوند و مجبورند در فضای باز محوطه نمایشگاه منتظر شوند.» او به شیوه پذیرایی نیز انتقاد دارد: «ما مجبوریم ناهار را در نمایشگاه و در محوطه صرف کنیم. همچنین شام را یا باید در غرفه صرف کرد یا با خود به هتل برد که ظاهر چندان خوشایندی ندارد. بهتر است مسئولان در این زمینه چاره‌ای بیندیشند.»

رضایی که از استان کردستان در این نمایشگاه شرکت کرده و در کار شیشه‌های تزئینی تخصص دارد، معتقد است شرایط نمایشگاه در سال‌های گذشته بهتر از امسال بود: «سال گذشته با این‌که اسکان هنرمندان در هتل‌های معمولی تهران صورت می‌گرفت، اما برای دو نفر یک اتاق در نظر گرفته شده بود، اما امسال با این‌که هنرمندان را در هتل استقلال اسکان داده‌اند، ولی هر اتاق را به هشت نفر اختصاص داده‌اند این برای هنرمندان و غرفه‌داران مشکلاتی را به وجود آورده است.» به باور او، نیازی نبود که هنرمندان را در هتل استقلال اسکان دهند؛ چراکه سال‌های گذشته هنرمندان راحتی بیشتری داشتند.

ناهید ساده که از شاهرود در این نمایشگاه شرکت کرده و تجربه چند‌ نمایشگاه را دارد، به کیفیت پایین نمایشگاه و استقبال و فروش اشاره می‌کند: «اگر دقت کنید می‌بینید غرفه‌ها را با برزنت از یکدیگر جدا کرده‌اند که استحکام چندانی ندارد. دیروز بر اثر تکیه دادن فردی در غرفه کناری، چند اثر ما به زمین افتاد و شکست.» ساده معتقد است نمای غرفه در دیده شدن آثار تاثیر بسزایی دارد و بهتر بود مسئولان به این مساله توجه بیشتری مبذول می‌داشتند. ظاهرا هنرمندان تهرانی بیشترین رضایت را از این نمایشگاه داشتند؛ چراکه با مشکلات اسکان و حمل و نقل مواجه نبودند.

با همه اینها، نکته‌ای که بیش از همه قابل توجه است، به بخش تبلیغات مربوط می‌شود. بهمن نامورمطلق، معاون صنایع دستی پیش‌تر از هماهنگی‌هایی با سازمان زیبا‌سازی شهرداری تهران برای تبلیغ این نمایشگاه در سطح شهر خبر داده بود، ولی چیز خاصی در سطح شهر به چشم نمی‌خورد. به نظر می‌رسد تبلیغات یکی از ارکان اصلی چنین رویدادهای هنری و تجاری محسوب می‌شود.

زمانی که هزینه‌ای بالغ بر 800 میلیون تومان خرج برپایی چنین رویداد فرهنگی می‌کنیم آیا نباید به فکر حداکثر استفاده از آن بود؟ به گفته بهمن نامورمطلق، سال گذشته درآمد غرفه‌داران از نمایشگاه نصف هزینه‌ای بود که صرف برگزاری نمایشگاه شد. تعداد بازدیدکنندگان این نمایشگاه نسبت به نمایشگاه‌های دیگر که تخصصی نیز به شمار می‌آیند، قابل توجه نیست. بسیاری از علاقه‌مندان از برگزاری چنین نمایشگاهی اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. امیدواریم در نمایشگاه‌های آینده توجه بیشتری به این مساله شود.

یکی از جاذبه‌های هر ساله نمایشگاه، سیاه‌ چادرهای عشایری است که در محوطه نمایشگاه برپا می‌شود. رایحه خوش آش و نان محلی همراه با موسیقی نواحی، توجه هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کرد. بازدیدکنندگان به چادرها می‌رفتند و با خرید آش یا اغذیه‌های دیگر تجربه جدیدی را کسب می‌کردند. سیاه‌چادرها از استان‌های کردستان، کرمانشاه، خراسان شمالی، ایلام و چهارمحال ‌و بختیاری بودند که سوغات این استان‌ها را نیز در اختیار علاقه‌مندان می‌گذاشتند.

نکته‌ دیگری که می‌توانست بر جذابیت نمایشگاه امسال بیفزاید، کارگاه‌های تولید زنده آثار توسط هنرمندان بود. در سال‌های گذشته این امکان برای هنرمندان فراهم شده بود، اما امسال این بخش را به نمایشگاه‌های شهرستان‌ها واگذار کرده بودند. بسیاری از بازدیدکنندگان بر آن بودند که چنین بخشی، نمایشگاه را دیدنی‌تر می‌کرد.

شیوه انتخاب هنرمندان در نمایشگاه

آن‌طور که بهمن نامورمطلق معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی آمار می‌دهد، 270 هزار هنرمند در بانک اطلاعاتی این سازمان ثبت شده‌اند، اما چگونه 275 هنرمند از آن تعداد موفق شدند به نمایشگاه امسال راه پیدا کنند؟ یک سایت اینترنتی برای ثبت‌نام هنرمندان ایجاد شد و براساس بانک اطلاعاتی که معاونت صنایع دستی از هنرمندان گردآوری کرده بود، به هنرمندان برای شرکت در این نمایشگاه اطلاع داده شد. نزدیک به 70 هزار پیامک فرستاده شد و 1700 نفر ثبت‌نام کردند.

گروه کارشناسی در ستاد نمایشگاهی امسال تشکیل شده بود که اطلاعات ثبت ‌شده هنرمندان را که شامل دو تصویر از فعالیت جدیدشان، پروانه تولید یا کسب، کارت شناسایی، میزان تولید و میزان ارائه در نمایشگاه بود، بررسی کردند که جمعیتی حدود سه برابر ظرفیت نمایشگاه امسال انتخاب و به استان‌ها ابلاغ شد. مسئولان استانی هم بررسی کردند و این تعداد هنرمند انتخاب شدند.

کمیل انتظاری ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر