ساختار سیاسی و احزاب در روسیه

یکی از مشخصات بارز قانون اساسی جدید، اعطای قدرت فراوان به شخص رئیس‌جمهور است. دامنه اختیارات او به حدی است که می‌تواند احکام و دستوراتی را صادر کند که بدون بررسی توسط قوه مقننه، شکل اجرایی به خود بگیرد. در واقع اختیارات ریاست‌جمهوری روسیه به حدی است که برخی آن را با شارل دوگل در جمهوری پنجم فرانسه مقایسه می‌کنند.

یکی از اختیارات مهم رئیس‌جمهور، انتخاب نخست‌وزیر با تائید پارلمان یا همان «دوما» است. در صورت مرگ یا استعفای رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر بر مقام او تکیه خواهد زد. نقش نخست‌وزیر به میزان بسیار زیادی تابع شخص رئیس‌جمهور است. البته این قانون در سال 2008 اصلاح شد و آن زمانی بود که ولادیمیر پوتین پس از دو دوره ریاست‌جمهوری می‌بایست از قدرت کنار برود. او سپس نخست‌وزیر شد و دیمیتری مدودف به جای او به مقام ریاست‌جمهوری رسید.

براساس قانون، نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری باید بتوانند بیش از 50 درصد آرا را کسب کنند، در غیر این‌صورت دو نامزدی که بیشترین آرا را کسب کرده‌اند به دور دوم می‌روند. براساس قانون سال 1993، دوران ریاست‌جمهوری چهار سال بود اما در نوامبر سال 2008 و پس از انتخاب مدودف به‌عنوان رئیس‌جمهور، این قانون اصلاح شد و مدت حضور رئیس‌جمهور بر مسند قدرت به شش سال افزایش یافت.

دومای دولتی

مجلس سفلی در شورای فدرالی روسیه، دومای دولتی نامیده می‌شود. این مجلس قدرت فراوانی دارد و تمام لوایح حتی آنها که از سوی مجلس علیا یا شورای فدراسیون مطرح شده، ابتدا باید در دوما مورد بررسی قرار بگیرد. البته قدرت دوما در استعفای دولت بسیار محدود است. این مجلس می‌تواند با حداکثر اعضای خود به دولت رای عدم اعتماد بدهد اما براساس قانون، رئیس‌جمهور می‌تواند همین رای عدم اعتماد را نیز وتو کند.

دوما 450 عضو دارد که به عنوان نماینده شناخته می‌شوند. پیشتر نصف کرسی‌های دوما از طریق تقسیم کرسی‌ها به نسبت آرا (کسب حداقل 5 درصد آرا برای رسیدن به کرسی‌ها الزامی بود) و نصف دیگر از طریق نواحی تک‌عضوی انتخاب می‌شد. اما در نوامبر 2007، پوتین دستور داد از آن زمان به بعد انتخاب تمام اعضای دوما براساس تقسیم کرسی‌ها به نسبت آرا باشد و همچنین حداقل آرا برای ورود به دوما را 7 درصد اعلام کرد. پوتین در واقع با این کار نامزدهای مستقل را حذف کرد و ورود احزاب کوچک به دوما را عملا غیرممکن ساخت.

طبق قانون سال 1993، انتخابات دوما هر‌چهار‌سال یکبار برگزار می‌شود؛ اما در نوامبر 2008 این قانون اصلاح شد و زمان حضور نمایندگان در دوما به پنج سال افزایش یافت.

شورای فدراسیون

مجلس علیا در شورای فدرالی روسیه، شورای فدراسیون است. این شورا 166 عضو دارد که به‌عنوان سناتور شناخته می‌شوند. هرکدام از 83 بخش فدرالی روسیه، دو عضو به این شورا می‌فرستند. یک سناتور توسط مجمع قانونگذاری استانی انتخاب شده و سناتور دیگر توسط استاندار معرفی و سپس به تائید مجمع قانونگذاری می‌رسد.

قوه قضاییه

دادگاه قانون اساسی فدراسیون روسیه شامل 19 قاضی است. تمام قضات توسط شخص رئیس‌جمهور و با رضایت شورای فدراسیون انتخاب می‌شوند. براساس قانون 1993، حل اختلافات میان نهادهای قانونگذاری و اجرایی کشور، برطرف کردن تنش‌ها میان مسکو و دولت‌های منطقه‌ای و محلی، بررسی درخواست‌های نهادهای مختلف دولتی و شرکت در فرآیند استیضاح رئیس‌جمهور از جمله اختیارات دادگاه قانون اساسی است. گرچه قوه قضاییه روسیه از لحاظ تئوریک مستقل است، اما غربی‌ها ادعا می‌کنند بسیاری از بخش‌های این نهاد قضایی تحت کنترل سیاسی کرملین و بخصوص شخص پوتین است.

احزاب سیاسی

در اوایل دهه 90 میلادی بیش از یکصد حزب سیاسی ثبت شده در روسیه وجود داشت، اما تنها تعداد محدودی از این احزاب توسط مردم وارد دومای دولتی می‌شدند. از سال 2000 و در زمان ریاست‌جمهوری دوره اول ولادیمیر پوتین، تعداد احزاب بسرعت کاهش یافت. در دومای سال‌های 2008 تا 2012 تنها هفت حزب در پارلمان حضور داشت و هر گونه تلاشی برای ثبت احزاب مستقل با شکست مواجه می‌شد. اما به‌دنبال برگزاری تظاهرات گسترده و همچنین بنا بر تصمیم دادگاه اروپایی در مورد پرونده حزب جمهوریخواه روسیه، این قانون تغییر کرد و تعداد احزاب ثبت شده در دسامبر سال 2012 به 48 حزب رسید. تعداد این احزاب ‌اکنون به 70 حزب می‌رسد. بنا بر اعلام وزارت دادگستری روسیه، حدود 200 حزب نیز در مرحله شکل‌گیری و ثبت‌نام قرار دارند.

در انتخابات پارلمانی سال 2011 تنها چهار حزب توانستند وارد دوما شوند که در ادامه توضیح داده می‌شوند:

ترکیب اجتماعی احزاب موضوعی است که در تحلیل‌های متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس گفته می‌شود بیشتر رای‌دهندگان به حزب کمونیست فدراسیون روسیه را افرادی با درآمد پایین و سطح آموزشی کم و بخصوص مستمری‌بگیران تشکیل می‌دهند. حامیان حزب سیاسی LDPR نیز بیشتر دارای این مشخصات هستند و این‌که بیشتر آنها را مردان تشکیل می‌دهند.

بنابر این تحقیقات، رای‌دهندگان به حزب روسیه واحد نیز بیشتر جوانان هستند. در واقع کارمندان و پرسنل نظامی و افرادی که برای گذران زندگی خود به دولت وابسته‌اند، از حامیان این حزب به شمار می‌روند. یکی از نکات جالب این است که حدود 64 درصد حامیان این حزب را زنان تشکیل می‌دهند. به همین دلیل برخی تحلیلگران دولتی در روسیه می‌گویند زنان در برقراری ثبات در کشور نقش مهمی ایفا می‌کنند.

حسین خلیلی/ گروه بین​الملل