همه چیز درباره «روی» یا «زینک»

جام جم سرا:
روی در تقسیم سلولی، رشد سلولی، ترمیم زخم‌، و تجزیه کربوهیدرات‌ها در بدن نقش دارد. علاوه بر این، برای حس بویایی و چشایی لازم است. در دوران بارداری، نوزادی و کودکی نیز بدن برای رشد و نمو به روی نیاز دارد.

یک بازبینی اخیر بوسیله کارشناسان درباره مصرف مکمل‌های روی نشان داد:

- هنگامی که روی دست کم برای ۵ ماه مصرف شود، ممکن است خطر دچار شدن به سرماخوردگی را کاهش دهد.
- مصرف مکمل‌های روی در طول ۲۴ پیش از شروع علائم سرماخوردگی ممکن است طول مدت سرماخوردگی و شدت علائم را کاهش دهد.

• منابع غذایی

مواد غذایی پرپروتئین حاوی مقادیر بالایی روی هستند. گوشت گاو و گوسفند بیشتر از گوشت ماهی حاوی روی هستند. بخش‌های قرمز گوشت مرغ نسبت به بخش‌های سفید بیشتر حاوی روی است.

سایر منابع خوب برای روی مغزهای خوراکی، غلات کامل، حبوبات و مخمر است.

میوه‌ها و سبزی‌ها منابع خوبی برای روی نیستند، زیرا روی در پروتئین‌های گیاهی به اندازه روی از پروتئین‌های حیوانی جذب نمی‌شود. بنابراین رژیم‌های غذایی کم پروتئین و گیاهی مقدار کمی روی دارند.

روی در اغلب مکمل‌های مولتی ویتامین و مینرال وجود دارد. این مکمل‌ها ممکن است حاوی گلوکونات روی، سولفات روی یا استات روی باشند.

روی همچنین ممکن است در برخی از داروهای بی‌نسخه مانند قرص‌های مکیدنی سرماخوردگی، اسپری یا ژل‌های بینی وجود داشته باشد.

• نیاز روزانه افراد به روی

بررسی های انجام شده نشان می دهد که نیاز خانم ها به این عنصر مهم و ضروری ، روزانه حداقل ۱۰ میلی گرم و نیاز آقایان روزانه حداقل ۱۲ میلی گرم است. بیشتر دیده می شود که مقدار مصرف روی بسیار کمتر از مقدار مورد نیاز است.

مراکز تغذیه ی کشور آلمان و آمریکا توصیه می کنند که برای پیشگیری از امراض حاصل از کمبود روی ، خانم ها باید روزانه ۱۲ میلی گرم و آقایان ۱۵ میلی گرم روی مصرف کنند. اصولاً دوز ۱۵ میلی گرم در روز را حد متوسط دریافت روی می دانند. دوز درمانی توسط روی روزانه حدوداً ۵۰ میلی گرم است. تامین روی به صورت ترکیب ” گلوکونات روی ” برای بدن بسیار خوب و قابل تحمل است و به خوبی جذب می شود.

توجه داشته باشید، افرادی که برای مدت طولانی روزانه ۵۰ تا ۳۰۰ میلی گرم روی مصرف می کنند، می توانند دچار اختلال در جذب آهن و مس شده و به کمبود این دو املاح در بدن دچار شوند. حتی دیده شده است کسانی که روزانه ۲ گرم روی به مدت طولانی خورده اند، علائمی مثل استفراغ ، تهوع ، دردهای شکمی و تب را نشان داده اند.

افرادی که دچار ناراحتی هایی کبدی و روده ای هستند، بایستی قبل از مصرف مکمل های روی، حتماً با پزشک خود مشورت کنند.

غلظت روی در پوست و چشم بیشتر از سایر اندام های بدن است. مصرف روی در سوختگی ها، اعمال جراحی و بهبود زخم های بدن ضروری است. روی باعث بهبود هر چه سریع تر زخم ها می شود و کمبود روی بهبود زخم ها را به تعویق می اندازد؛ به ویژه در بیماران دیابتی این نکته حائز اهمیت است؛ زیرا همان طور که می دانید یکی از مشکلات بیماران دیابتی ، زخم های پا و عفونت این زخم ها است که حتی می تواند به قطع عضو هم منجر شود. بنابراین وجود روی کافی در برنامه ی غذایی این افراد بسیار مهم است. مصرف روی در ترمیم سوختگی ها، زیاد بوده و به طور معمول در خون بیماران دچار سوختگی، کمبود روی مشاهده می شود و با دادن روی اضافی می توان، بهبود و ترمیم زخم را تسریع کرد. این مسئله حتی در سوختگی های درجه ۳ به دنبال مصرف محلول ها و ترکیبات حاوی روی به اثبات رسیده است و هم اکنون نیز از این ترکیبات ( مانند پماد زنیک اکساید و … ) استفاده می شود.

به عبارتی روی به عنوان ترمیم کننده ی بافتی و پوستی شناخته شده است. افرادی که از اگزما و حساسیت زجر می برند، به طور معمول دارای روی کمتری در خون خود هستند و می توان با دادن ۳۰ میلی گرم روی ( که معادل ۲۰۰ میلی گرم گلوکونات روی است ) بهبود آنها را تسریع کرد.

نکته دیگر در مورد مصرف روی در بیماران دیابتی این است. میزان عنصر روی در لوزالمعده افراد سالم دو برابر دیابتی هاست که می تواند نشانه دهنده نقش آن در تولید انسولین باشد. مشاهده شده است که کمبود روی در خون باعث کاهش انسولین می شود. کمبود روی به صورت مزمن و دائمی صدمه ی بزرگی به سلول های بتا در لوزالمعده که انسولین ترشح می کنند، می زند و در سنین بالا، افرادی که به مدت طولانی مدت دچار کمبود روی هستند، ممکن است به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند.

به طور کلی می توان گفت که در خون اکثر افراد دیابتی ، کمبود روی دیده می شود و متاسفانه دفع روی در ادرار آنها مشاهده می شود، بنابراین رساندن روی اضافی به بدن بیماران دیابتی ضروری است.

فقر روی به ویژه در دیابتی ها ، زخم های مزمن ورید پا را ایجاد می کند که گاهی منجر به قطع انگشتان پا می شود. با دادن روی اضافی ، نه تنها زخم های دیابتی ها زودتر ترمیم می شود، بلکه سطح سیستم ایمنی بدن نیز افزایش می یابد.

به دنبال افت سیستم ایمنی در اثر کمبود روی ، بیماری های خود ایمنی مثل آرتریت روماتوئید ، لوپوس۱ ، شوگرن۲ ، پسوریازیس۳ و … افزایش می یابد.

• علائم کمبود روی

علائم کمبود روی شامل این موارد است:

عفونت‌های مکرر، هیپوگنادیسم (اختلال کارکرد جنسی) در مردان، ریزش مو، بی‌اشتهایی، مشکلات در حس بویایی و چشایی، زخم‌های پوستی، کند شدن رشد، مشکلات دید در تاریکی، طول کشیدن ترمیم زخم‌ها

۱- زخم های طولانی مدت

۲- ریزش مو، اختلال در رشد ناخن ها و پوسیدگی دندان ها

۳- اختلالات باروری و کاهش میل جنسی

۴- اسیدوز خفیف در خون

۵- کندی رشد بچه ها

۶- خشکی پوست و اگزما

۷- عفونت های مکرر

۸- کاهش اشتها

۹- اختلالات حس بویایی ، بینایی و چشایی ( تشخیص ندادن طعم غذاها )

۱۰- نداشتن تمرکز حواس

۱۱- زخم معده

۱۲- اختلال در جذب ویتامین A در بدن

• کمبود روی چه بیماریهایی را موجب می شود ؟

کمبود روی در مردان و زنان موجب اختلال در باروری می شود. اغلب مردان و زنان ناباور که جهت درمان مشکل خود اقدامات زیادی انجام داده اند، باید مسئله ی کمبود روی را نیز در نظر گرفته و نسبت به رفع آن اقدام کنند.

نقصان روی در بدن خانم های باردار می تواند منجر به رشد ناکافی و کند جنین و یا زایمان زودرس می شود.

یکی از علل میوم رحم و کیست پستان در خانم ها، کمبود روی می باشد و دیده شده است که با تجویز روی بهبودی در آنها حاصل شده است. همچنین دیده شده است که در خانم هایی که دچار عفونت های قارچی دستگاه تناسلی می شوند و به هیچ درمان منظم دارویی جواب نمی دهند، تجویز روی به مقدار کافی، باعث بهبودی آنها شده است.

همچنین نقش روی در بهبود ریزش مو به اثبات رسیده است و امروزه کمبود روی را از علل مهم ریزش مو می دانند، که البته بایستی سایر علل ریزش مو مانند کمبود ویتامین ها ، کم خونی و … را نیز باید مد نظر قرار داد.

* کمبود روی در کودکان همراه با بی اشتهایی ، اختلال چشایی در طعم غذا، پیکا ( حالتی شبیه ویار حاملگی )، بی حالی، غش، اختلال رفتاری و وقفه در رشد است. همچنین در نوجوانان به صورت تاخیر در بلوغ جنسی و ظاهر نشدن صفات ثانویه ی جنسی بروز می کند.

* کمبود روی در افراد مسن ، اختلال تعادل در هنگام راه رفتن ایجاد می کند که با تجویز داروی روی قابل درمان است.

* روی در تشکیل هموگلوبین نقش دارد و در مواردی تجویز روی همراه دیگر نیازها، این عارضه را درمان می کند. روی در رشد فیزیکی بدن موثر است. همچنین کوتاهی قد و کمبود وزن در کودکان ایرانی با تجویز روی قابل درمان است و باید دریافت روی به مقدار کافی توسط مادر در دوران بارداری و شیردهی مدنظر قرار گیرد.

جذب روی آسان نبوده و دفع آن نیز به سختی صورت می گیرد ، به همین دلیل در تجویز روی و استفاده از آن باید این مسئله را در نظر گرفت. به علت آنکه روی در قسمت ابتدایی روده ی کوچک جذب می شود، پروتئین در جذب آن دخالت دارد و لازم است کمبود پروتئین در افراد دچار نقص روی درمان شود.

• عوارض جانبی مکمل‌های روی

در صورت مصرف مقادیر بیش از حد زیاد مکمل‌های روی اسهال، دل‌پیچه، و استفراغ معمولا در طول ۳ تا ۱۰ ساعت پس از مصرف رخ می‌دهد. این علائم مددت کوتاهی پس از توقف مصرف مکمل روی برطرف می‌شود.

افرادی که از اسپری‌های و ژل‌های بینی حاوی روی استفاده می‌کنند، ممکن است در معرض عوارض جانبی مانند از دست دادن حس بویایی قرار گیرند.

• مقدار مجاز توصیه شده روی

مقدار مجاز توصیه شده غذایی (RDA) برای روی بر حسب سن و جنس متفاوت است.

• مواد غذایی حاوی روی

منابع غنی روی شامل جگر ، گوشت قرمز ، مرغ ، بوقلمون ، ماهی ، میگو ، تخم مرغ ، شیر و لبنیات ، غلات سبوس دار ، آجیل ، بادام زمینی ، مخمر ، گردو ، عدس ، انواع لوبیا ، تخمه کدو و سایر انواع تخمه هاست.

به طور تقریبی در هر گرم گوشت ۳ تا ۵ میلی گرم روی وجود دارد. نان سفید، چربی ها و شکر فاقد روی هستند.

با خوردن هر ۱۰۰گرم عدس یا نخود یا گندم سبوس دار می توان ۴ تا ۵ میلی گرم روی به بدن رساند. در هر ۱۰۰ گرم سبوس گندم یا هر ۱۰۰ گرم ذرت، ۳ میلی گرم روی وجود دارد.

تخم کدو حاوی روی فراوان است که خوشبختانه در ایران بیشتر از سایر کشورها استفاده می شود که در هر ۱۰۰ گرم آن ۵/۶ تا ۵/۷ میلی گرم روی یافت می شود.

جالب است بدانید که جوانه گندم حاوی ۱۷ میلی گرم روی و به عبارتی غنی از روی است و خوردن آن به تمام افراد توصیه می شود.

در هر ۱۰۰ گرم جگر گوساله ، ۸/۷ میلی گرم روی وجود دارد.(پزشکان بدون مرز)