سفرای فرنگستان در دربار ایلخانان مغول

مغولان باوجود خصلت صحرانوردی و جنگجویی بخوبی به اهمیت برقراری روابط تجاری و اقتصادی و سیاسی با اقوام و سرزمین‌های دیگر آگاه بودند.

بر همین اساس، چنگیزخان کاروان بزرگ تجاری را به منظور برقراری روابط اقتصادی به سوی ایران فرستاد که متاسفانه این کاروان در شهر مرزی اترار مورد طمع و غارت غایرخان، حاکم شهر قرار گرفت و زمینه حملات ویران‌کننده مغولان به ایران را پدید آورد.

پذیرش سفرا در نزد مغولان از اختیارات فرمانروا نبود. شاهزادگان و وزرا نیز مجاز بودند سفرای خارجی را به حضور بپذیرند.

مغولان عدم تعرض به سفرا را وظیفه‌ای مقدس می‌دانستند. تنها هنگامی که به فرستادگان آنها در خارج تعرض می‌شد، آنان از این وظیفه مقدس سرپیچی می‌کردند.

مغولان حتی برای مبلغان دینی که هیچ‌گونه ادعای سفارت نداشتند، حقوق مخصوص سفرا را قائل می‌شدند و آنها در این شرایط با امکانات دولتی مسافرت می‌کردند و بزرگان مناطقی که از آن عبور می‌کردند، موظف بودند از آنان پذیرایی کنند.

وقتی سفیر به دربار فرمانروا می‌رسید، او را با هزینه دربار در ساختمانی که سفرای دیگر در آنجا مسکن داشتند، اسکان می‌دادند، اما گاهی سفرا مجبور بودند در خیمه‌های بسیار کوچک و نامناسب ساکن شوند.

سفرا پس از ورود به قصر خان مغول، چندین بار مورد پرسش و جستجو قرار می‌گرفتند. این اقدامات در دوران نخست فرمانروایی ایلخانان بشدت اجرا می‌شد، زیرا در آن هنگام اسماعیلیان برای قتل مخالفان خود از مقام و جایگاه سفرا استفاده می‌کردند. سفرا می‌بایست پیش از آن‌که به حضور خان مغول برسند، خواسته‌های خود را به وسیله نامه به اطلاع وی برسانند.

سفرا هنگام رفتن به حضور خان مغول به علل خرافی و به منظور تطهیر باید از میان دو آتش می‌گذشتند. همچنین لباس سفرا چندین مرتبه مورد جستجو قرار می‌گرفت تا کارد یا سلاح دیگری با خود به همراه نداشته باشند.

در کنار در غربی خیمه که سفرا از آن وارد می‌شدند، ظرفی از شیر اسب قرار داشت و مترجم نیز در کنار آن جای می‌گرفت. سفیر روی چهارپایه‌ای می‌نشست تا وقت ملاقات با خان فرا رسد.

در آغاز ملاقات، ترجمه مکتوبی که سفیر از سوی فرمانروای خود آورده بود، برای خان مغول و سایر درباریان خوانده می‌شد. پس از آن حاضران برای مدتی سکوت می‌کردند و فرمانروا در صورتی که تمایل داشت با سفیر مذاکره می‌کرد.

هنگام دیدار سفرا با خان مغول، با خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های گوناگون از آنها پذیرایی می‌شد و خان مغول برای احترام جامی از شیر اسب به آنها تعارف می‌کرد.

سفرا هنگام دیدار با خان مغول هدایای فراوان و گرانبهایی با خود به همراه داشتند.

خیمه‌های زیبا، پلنگ و سگ‌های شکاری، باز، ابریشم، پارچه‌های ابریشمی، مخمل، چتر مرصع، جواهرات، جام‌های گرانبها و نیز تاج و تخت به‌عنوان هدیه به خان مغول اهدا می‌شد. قسمتی از هدایا به زنان دربار خان می‌رسید. سفرا پس از پایان دیدار با خان، قصر خان را ترک ‌کرده و نگهبانان آنها را تا اقامتگاه بدرقه می‌کردند.

در بیشتر موارد، هنگامی که نمایندگان کشورهای خارجی در دربار خان مغول حضور داشتند، جشن باشکوهی برگزار می‌شد. سفرا در اقامتگاه خود مجاز بودند با یکدیگر و نیز با کشیشان مسیحی و راهبان ملاقات کنند.

مدت اقامت سفرا هنگام ورود تعیین می‌شد. سفرا هنگام ترک مقر خان مغول به اجازه وی نیاز داشتند. آنان پاسخ پیامی را که آورده بودند دریافت می‌کردند. سفرا هنگام خداحافظی هدایایی دریافت می‌کردند.

ایلخانان تمایل داشتند سفرای مغرب زمین فرستادگان مغولی را با خود ببرند، بدیهی است این فرستادگان مغولی در نظر شاهان مغرب زمین و حتی در دربار خان مغول بیشتر به خاطر جاسوسی و جمع‌آوری اخبار اعزام می‌شده‌اند.

یک فرانسوی که در آن زمان ساکن قراقورم و به کار مترجمی مشغول بود، این موضوع را تصریح می‌‌کند.

در دربار قاآن‌ها و ایلخانان سفرای خارجی همواره در حال رفت و آمد بودند. از تمام کشورهای آسیایی، اروپا و مصر به دربار خان مغول سفیر اعزام می‌شد. ایلخانان مغول بیش از همه با دربار قاآن در چین و سرزمین مصر روابط دیپلماسی داشتند.

مهدی طرزی / جام‌جم