آب رفته باز می‌گردد

همه اینها دور از انتظار نیست برای شهری که هنوز یک شبکه فاضلاب کانالیزه و مطمئن برای جمع‌آوری، هدایت، تصفیه و بازیافت دوباره آبی که به صورت فاضلاب زیر زمین جریان پیدا می‌کند، ندارد.

نداشتن یک شبکه فاضلاب مطلوب و بهینه برای شهری مانند تهران موجب می‌شود چاه‌های جنبی که برای جمع‌آوری فاضلاب ایجاد می‌شود، با گذشت زمان نشست کند و وارد آب‌های زیرزمینی شود. کارشناسان زیست‌محیطی معتقدند بروز مشکلات جدی در بخش سلامت محیط زیست و ایمنی شهروندان دلیلی بر ضرورت توجه مسئولان به تکمیل شبکه فاضلاب تهران به عنوان یک اولویت است.

به همین دلیل است که پروژه شبکه فاضلاب تهران چند سالی است با بودجه‌ای هنگفت به اجرا گذاشته شده تا شاید بتوان به آب حیات دوباره داد.

مسئولان شرکت فاضلاب تهران می‌گویند برای به سرانجام رسیدن این طرح یک برنامه ده ساله در نظر گرفته‌اند، اما اگر مردم همکاری کنند و بودجه‌های مورد نیاز بموقع تامین شود، شاید بتوان زودتر شبکه فاضلاب پایتخت را تکمیل کرد.

آفتی برای محیط زیست شهری

این سم مهلک ذره ذره به رگ‌های محیط زیست تزریق می‌شود. آبی که مایه حیات و سرزندگی است در یک چشم برهم زدن تهدید جدی برای سلامت شهر می‌شود.

داستان طرح فاضلاب تهران هم از همین جا شروع می‌شود. سالانه بیش از یک میلیارد مترمکعب آب در شهر تهران مصرف می‌شود، اما آب مصرف شده در چرخه معیوب و ناقص شهری باقی می‌ماند و راه به جایی نمی‌برد و به این ترتیب آبی که یک مرحله قبل به عنوان مایه زندگی‌بخش ایفای نقش کرده بود پس از مصرف به یک خطر جدی و بالقوه برای بهداشت عمومی و محیط‌ زیست تبدیل می‌شود.

مشاور مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به اهمیت سلامت محیط زیست و منابع آب زیرزمینی، اجرای طرح فاضلاب تهران را یک ضرورت دانسته و تهران را جزء معدود پایتخت‌هایی نام می‌برد که هنوز شبکه جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب ندارد.

علی صاحبی معتقد است در حالی که در دنیا طرح فاضلاب به عنوان یکی از طرح‌های مهم و زیربنایی برای توسعه هر شهری به شمار می‌رود، اما متاسفانه در تهران این طرح به عنوان آخرین طرح زیربنایی در حال اجراست.

به گفته وی، یکی از بحث‌های مطرح شده جلوگیری از آلودگی محیط زیست شهری بوده است و دلیل آن هم این است که در شمال تهران به دلیل سختی زمین و سنگی بودن آن امکان حفاری نبود و این پساب‌ها در سطح جوی و معابر جاری می‌شد و به سمت پایین حرکت می‌کرد و این مساله زندگی شهری را به خطر انداخته بود.

از سوی دیگر چون جنوب تهران با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی سطح ارتفاع پایین‌تری نسبت به شمال شهر دارد متاسفانه فاضلاب‌های تولید شده و آب‌های جاری از لایه‌های زیرین حرکت کرده و در عمق نیم متری زمین به آب‌هایی می‌پیوست که برای آبیاری محصولات کشاورزی از آنها استفاده می‌شد و مهم‌تر این که امکان آلوده شدن منابع آب‌های زیرزمینی نیز وجود داشت که این موضوع خطر ابتلای شهروندان به انواع بیماری‌ها را فراهم می‌آورد و تمام این مسائل موجب شد تا شبکه جدید فاضلاب تهران طراحی و اجرا شود.

طرح فاضلاب تهران از سال 1374 کلید خورد. به گفته مشاور مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران، در افق طرح 800 میلیون مترمکعب پساب تصفیه شده تولید می‌شود که برابر آب موجود در سه سد بزرگ تامین‌کننده آب تهران است که در بخش کشاورزی صنعتی از آن استفاده می‌شود.

راه پرپیچ و خم تونل فاضلاب‌رو

کار طاقت‌فرسا در عمق 35 متری زمین. راه پرپیچ و خمی در پیش است، کار با وجود انواع و اقسام معارض‌ها از لوله‌های گاز و تاسیسات مخابرات گرفته تا برق و آب و فاضلاب بسختی پیش می‌رود.

با وجود مشکلات و محدودیت‌های موجود و قرار گرفتن مسیر اجرای پروژه در جریان پرترافیک شهری چاره‌ای نیست جز این که کار اجرایی بیشتر اوقات در ساعات شب ادامه پیدا کند. خط انتقال غرب به طول 40 کیلومتر و تونل فاضلاب شرق تهران به طول 6/25 کیلومتر هم‌اکنون کار انتقال فاضلاب‌های خانگی جمع‌آوری شده به وسیله انشعاب فرعی را برای تصفیه‌خانه‌های جنوب و جنوب‌غربی تهران انجام می‌دهد.

صاحبی، چالش‌ عمده پیش روی طرح فاضلاب را مواجه شدن پروژه با تاسیسات زیرزمینی می‌داند و می‌گوید: هم‌اکنون ما در عمق 35 متری زمین حتی زیر تونل‌های مترو در حال ایجاد خطوط انتقال هستیم، از طرفی وجود مراکز سیاسی و اقتصادی در تهران یکی دیگر از مشکلات ماست.

در کنار این شرایط برخورد با شبکه مخابرات، برق و گاز هم گاهی شرایط کار را برای اجرای طرح با سختی مواجه می‌کند، اما با این حال از سال 74 که طرح در گستره 70 هزار هکتاری شروع شده تاکنون 55 درصد جمعیت تهران زیر پوشش شبکه فاضلاب قرار گرفته‌اند و 4900 کیلومتر شبکه اصلی و فرعی ایجاد شده و حدود 440 هزار انشعاب نیز نصب شده است.

تصفیه‌خانه‌ای در جنوبی‌ترین نقطه تهران

تصفیه‌خانه‌‌ها را می‌توان همانند کبد در بدن تصور کرد. حجم بزرگی از آلودگی و بیماری وارد تصفیه‌خانه می‌شود و خروجی آن، آب بازیافت شده و قابل استفاده است که به دشت‌های کشاورزی هدایت می‌شود.

تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران در مجموع برای هشت واحد و هر واحد با ظرفیت 525 هزار نفر طراحی شده که هم‌اکنون شش واحد آن در حال احداث است. با راه‌اندازی کامل هشت واحد این تصفیه‌خانه، جمعیتی معادل چهار میلیون و 200 هزار نفر تحت پوشش قرار می‌گیرند و فاضلاب جمع‌آوری شده پس از رسیدن به استاندارد مورد نیاز کشاورزی، وارد تاسیسات آبیاری زهکشی دشت ورامین و ری می‌شود؛ پساب تصفیه‌ شده هشت واحد قادر به آبیاری حدود 80 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی دشت‌های پایین‌دست خواهد بود.

شهروندان همکاری کنند

مسئولان شرکت فاضلاب تهران معتقدند اگر شهروندان همکاری کنند طرح فاضلاب تهران زودتر به نتیجه خواهد رسید. شهروندان می‌توانند با خرید انشعاب در تکمیل هرچه سریع‌تر شبکه فاضلاب همکاری کنند و اطمینان داشته باشند پولی که از بابت فروش انشعاب نصیب شرکت آب و فاضلاب می‌شود برای بهبود شبکه فاضلاب منطقه خودشان هزینه می‌شود.

مشاور مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران همچنین با اشاره به خطرات و دردسرهایی که نصب نادرست شبکه داخلی به وجود آورده تاکید می‌کند: متاسفانه دیده شده برخی شهروندان شبکه داخلی‌شان را به شبکه اصلی وصل نمی‌کنند و از این خطوط استفاده نمی‌کنند و همین موضوع موجب می‌شود تا دوباره چرخه آلودگی جریان پیدا کند.

موضوع دیگری که این مقام مسئول در شرکت آب و فاضلاب از شهروندان می‌خواهد اهمیت آن را نادیده نگیرند اهمیت استفاده از پیمانکاران حرفه‌ای و متخصص برای نصب انشعاب و وصل کردن آن به شبکه اصلی است، زیرا دیده شده نابلد بودن برخی از این افراد علاوه بر تحمیل هزینه به شهروندان موجب آسیب و دردسر برای طرح اصلی نیز شده است.

مشاور مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران می‌گوید اگر کار خوب پیش برود شاید در یک برنامه ده ساله بتوان امیدوار بود که تهران صاحب یک شبکه کانالیزه شده فاضلاب شهری شود. اگر این اتفاق بیفتد ضمن این که می‌توان آب فاضلابی که بظاهر بدون استفاده است، پس از تصفیه کامل در مصارف صحیح مورد استفاده قرار داد، می‌توان مشکل لوله‌های پوسیده فاضلاب خانگی شهروندان و حیوانات موذی را که همواره تهدیدی برای سلامت محیط زیست شهری به شمار می‌روند برای همیشه برطرف کرد.

پوران محمدی - گروه جامعه