گاز، اسلحه پوتین علیه غرب

پوتین چهارشنبه هفته گذشته، از پرداخت بدهی اوکراین که حرکتی بالقوه کمرشکن برای دولت این کشور است، سخن به میان آورد. مقامات روسیه می‌گویند مجموع بدهی اوکراین به روسیه اکنون بالغ بر 16 میلیارد دلار است.

بعضی از نمایندگان کنگره و سنای آمریکا با انگشت گذاشتن روی اقدام جدید مسکو، آن را فراخواندن ایالات متحده به شتاب در صادرات گاز طبیعی به کشورهایی نظیر اوکراین می‌دانند. در این فاصله کی‌یف در اقدامی پیشگیرانه واردات گاز از روسیه را تا زمان حل مناقشه جنجالی بر سر قیمت گاز میان دو کشور متوقف کرد. افزایش قیمت اخیر از سوی مسکو، گاز اوکراین را جزو گران‌ترین‌ها در اروپا می‌کند.

این دومین افزایش قیمت بعد از لغو قرارداد سال 2010 میان دو کشور موسوم به موافقت‌نامه خارکوف است. طبق مفاد قرارداد مزبور، مسکو پیشنهاد تخفیف قیمت گاز به اوکراین را در ازای مبلغ قرارداد اجاره ناوگان دریایی روسیه در سواستوپول در شبه جزیره کریمه مطرح کرد، اما اکنون که روسیه کریمه را به خاک خود ملحق کرده و مسئولیت ناوگان را به عهده گرفته است، دیگر نیازی به اعمال این تخفیف نمی‌بیند. نخست وزیر اوکراین افزایش قیمت اخیر را حمله اقتصادی نامیده و اعلام کرده است دولت کی‌یف در نظر دارد این مناقشه را به دیوان داوری بین‌المللی ارجاع دهد.

یک تحلیلگر ارشد انرژی در روسیه گفت، این افزایش قیمت به معنای فشار به اتحادیه اروپا برای تصویب احداث خط لوله به رهبری روسیه است که می‌تواند با کنار زدن اوکراین گاز را به اروپا برساند. اتحادیه اروپا اعلام کرده است این اتحادیه گفت‌وگوها بر سر خط لوله را تا حل و فصل بحران اوکراین متوقف خواهد کرد.

اکنون وزیر انرژی و دیگر مقامات ارشد اوکراین می‌گویند آنها خواهان پرداخت قیمت قدیمی گاز به مبلغ 268 دلار درازای هرهزار متر مکعب هستند، اما مسکو قیمت جدید را 485.5 در هزار متر مکعب می‌داند.

در حالی که نگرانی‌ها در مورد بحران انرژی دیپلمات‌های اروپـــا بویژه در شرق و مرکز قاره را که وابسته‌ترین کشورها به تامین گاز از روسیه هستند به تکاپو واداشته است، زمان نیز بسرعت دارد تغییر می‌کند.

کارلوس پاسکوال، رئیس سیاستگذاری انرژی در وزارت خارجه آمریکا در سخنرانی هفته گذشته‌اش عنوان کرد: «اکنون سال 2009 نیست.آخرین بحران گاز میان روسیه، اوکراین و اروپا در یک زمستان بشدت سرد که تقاضای گاز در اوج خود بود، آشکار شد. بحران کنونی بعد از یک زمستان نه چندان سرد و پیش‌رو بودن فصل بهار و تابستان رخ نموده و این تلویحا به آن معناست که اروپا از ذخیره گاز مناسبی برخوردار بوده و تقاضای گاز برای شش ماه آینده پایین خواهد آمد.»

مهم‌تر از آن پاسکوال اظهار می‌دارد آخرین بحران گازی، اروپا را وادار به برداشتن گام‌هایی برای انعطاف‌پذیرتر کردن بازارهای انرژی خود به منظور مقابله با شوک‌های ناگهانی کرد و اتحادیه اروپا از بعد از سال 2009 به سمت اصلاح بازارهای گاز طبیعی‌اش حرکت کرد. این اصلاحات شامل ساده‌ترکردن روش‌ها برای کشورهای اروپایی به منظور انتقال گاز به یکدیگر درمواقع ضروری است، چیزی که اکنون در مناقشه اخیر میان مسکو و کی​​یف خود را نشان داده است.

کشورهایی نظیر مجارستان و لهستان می‌توانند مقادیر محدودی گاز طبیعی به اوکراین صادر کنند که حدود 7 درصد تقاضای سالانه گاز این کشور و حدود 25 درصد تقاضای تابستان آن است. با توجه به تقاضای پایین گاز در فصل بهار و تابستان، ذخیره قابل ملاحظه گاز و احتمال واردات از تامین‌کنندگان جانشین نظیر الجزایر و نروژ عده‌ای را به این باور رسانده است که اروپا درواقع در موقعیت خوبی برای کند کردن سلاح انرژی روسیه وتوقف خرید گاز از این کشور دارد. این امر می‌تواند فشار به مسکو را که متکی به صادرات نفت و گاز برای تامین بیش از نیمی از بودجه فدرالش است، بیشتر کند.

میخاییل کورچمکین، تحلیگر موسسه گاز اروپای شرقی می‌گوید اگر روسیه به سمت شرق اوکراین حرکت کند، بروکسل می‌تواند فورا تحریم مورد نظر را تصویب کند، اما مطمئنا توان اروپا برای خلاصی از اتکا به گاز روسیه در کوتاه‌مدت محدود است وانرژی روسیه با فرارسیدن زمستان برای تامین نیازهای گرمایشی اروپا مهم خواهد بود. علاوه بر این خط لوله جدید دربردارنده میلیون‌ها دلار هزینه و صرف ماه‌ها وقت است.

تامین گاز از سوی ایالات متحده نیز تا پایان دهه عملا غیرممکن است و اروپا مجبور خواهد شد برای واردات گاز به وسیله تانکرها، بیشتراز آنچه اکنون به روسیه می‌دهد، هزینه بپردازد.یک کارشناس موسسه بروکینگ می‌گوید: «من خوشبینی اروپایی‌ها را به این دلیل که بالقوه روابط تجاری دیرپا و باثبات را به خطر می‌اندازد، بیجا و احمقانه می‌دانم. پیوستن به آمریکا برای منزوی کردن روسیه می‌تواند ایده جذابی به نظر برسد، اماهزینه بالای آن را اروپا باید بپردازد نه آمریکا.

فارین پالیسی / مترجم: ایرج جودت