خانه​هایی که دیگر تاریخی نیست

یکی از برنامه‌های روسای پیشین سازمان میراث فرهنگی، اجرای طرح مشارکتی 50 درصدی مرمت بناهای تاریخی بود، به این معنا که برای مرمت بناهای تاریخی، 50 درصد سازمان میراث فرهنگی و نهاد طرف قرارداد آنها یعنی صندوق حفظ و احیا مشارکت کند و 50 درصد نیز مالک همان بنا.

مسعود علویان صدر، معاون سابق میراث فرهنگی کشور با اشاره به این طرح در سال 91 ، از شناسایی حدود 3300 خانه تاریخی در مرحله اول و مرمت مشارکتی آنها خبر داده و گفته بود: بیشترین عملیات مرمت مشارکتی در استان‌های یزد، اصفهان و فارس انجام می‌شود. به گفته وی اجرای این طرح در تهران نیز با مرمت 20 خانه تاریخی آغاز شد. همچنین براساس این طرح اعتباری حدود 500 میلیون تومان در بیست‌ونهم آبان سال 89 و 310 میلیون تومان هم در هفدهم فروردین 90 به حساب اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان واریز شد تا این اداره کل برای اولین بار این طرح را اجرا و اعتبارات لازم را برای مرمت هفت خانه در نائین، پنج خانه در نطنز، 24 خانه در کاشان و... هزینه کند. اما از آنجا که این اعتبارات جوابگوی مرمت همه 53 خانه درخواست‌کننده نبود، فهرست این بناها به 30 خانه که عمده آنها در کاشان بود، کاهش پیدا کرد و قرار شد تا هر کدام از مالکان کار مرمت را شروع کنند و در بین راه سازمان میراث فرهنگی نسبت به تامین هزینه‌های آنها تا سقف 50 درصد کمک کند.

این کمک شامل اخذ پروانه و تغییر کاربری، معرفی برای اخذ تسهیلات بانکی، تامین بخشی از هزینه‌های مرمت و... می‌شد.

خانه‌ای که دیگر خانه تاریخی نیست

محمد آزادمنش، مالک خانه تاریخی آزادمنش کاشان به مهر می‌گوید: طبق قولی که سازمان میراث فرهنگی برای اجرای طرح مرمت مشارکتی به مالکان خانه‌های تاریخی در استان اصفهان داده بود، قراردادی را با سازمان امضا کردیم که طبق آن باید با همکاری 50 درصدی سازمان این خانه مرمت شود.

وی می‌افزاید: اما بعد از گذشت مدتی از شروع عملیات مرمت، نه تنها این سازمان هیچ کمکی نکرد، بلکه به دلیل تمام شدن اعتبار شخصی و ناتوانی مالی نتوانستیم عملیات مرمت این خانه را تمام کنیم، به همین دلیل اکنون نه تنها این خانه تاریخی خالی مانده و قابلیت زندگی را ندارد، بلکه موریانه‌ها چوب درها و پنجره‌های این خانه را جویده‌اند و رطوبت نیز دیوارهای این خانه را در معرض تخریب قرار داده است.

محمدحسین عباسی‌مقدم، مالک خانه تاریخی عباسیان هم در این باره یادآور می‌شود: مسئول مربوط به طرح مرمت خانه‌های تاریخی در سازمان میراث فرهنگی وعده داد که چون خانه تاریخی عباسیان بزرگ است و به مرمت طولانی و بیشتری احتیاج دارد، به این خانه تا 30 میلیون تومان کمک می‌شود.

مالک خانه صادقی نیز با وام 200 میلیون تومانی که برای مرمت خانه‌اش گرفته بود، زیر بار قرض رفت، به طوری که این روزها باید پاسخگوی طلبکارانش باشد.

این خانه که زمانی قرار بود مرکز پذیرایی شود، امروز نه زیبایی دارد و نه دیگر سودآور است.خانه تاریخی مظفری هم در نیمه راه مرمت و به دلیل ناتوانی در پرداخت اقساط از سوی مالک، به فروش در مزایده از سوی بانک تهدید شد.

محمد سهی، مالک این بنا با بیان این‌که این خانه قابل فروش نیست، چون سند آن در رهن بانک است، می‌گوید: از محل فروش غذا در سفره‌خانه سودی برایمان نمی‌ماند. از سوی دیگر از نظر بانک، سند خانه‌های خشتی و گلی معتبر نیست و برای دریافت وام مجبور بودم سند خانه اقوام، پسرم و خودم را در اختیار بانک قرار دهم که به دلیل ناتوانی در بازپرداخت وام، اکنون بانک قصد مصادره این خانه‌ها را نیز کرده است.

بودجه نداریم

در همین حال مسئول حوزه میراث فرهنگی کاشان با تائید مشکلات پیش آمده برای مرمت برخی خانه‌های تاریخی این شهرستان همچون خانه مظفری، صادقی و عباسی‌مقدم به جام‌جم می‌گوید: مشکل عمده ما در انجام صحیح این طرح، نبود و کمبود اعتبار است.

حمیدرضا زیارتی با بیان این‌که ما در ابتدا حدود 30 تا 40 خانه تاریخی را برای مرمت مشارکتی به سازمان میراث فرهنگی کشور معرفی کرده و اعتباری را نیز برای انجام آن پیشنهاد دادیم، می‌افزاید: متاسفانه در سال 90 از 700 میلیون تومان رقم پیشنهادی ما به میراث فرهنگی کشور، فقط 60 میلیون تومان به این سازمان رسید و در سال 91 هم اعتبار مرمت پنج تا شش خانه تاریخی با سقف اعتباری هر خانه حدود پنج تا شش میلیون تومان به این شهرستان اختصاص یافت.

وی با بیان این‌که در سال 92 نیز مرمت هفت خانه تاریخی به این روش در دستور کار میراث فرهنگی کاشان قرار گرفت، خاطرنشان می‌کند: برای هریک از این بناها حدود ده میلیون تومان در نظر گرفته شده و اکنون مرمت آنها در حال انجام است؛ این در حالی است که کار مرمت باید به صورت مشارکتی انجام شود، در حالی که مرمت برخی خانه‌ها یکطرفه از سوی میراث آغاز شده است، بدون آن‌که اقدامی از سوی مالکان صورت گیرد.

زیارتی در عین حال به مشکل پیش آمده برای برخی مالکان اشاره می‌کند و می‌گوید: حدود شش نفر از مالکان مدتی قبل از تصویب این طرح به مرمت خانه‌های خود به منظور تغییر کاربری اقدام کرده بودند که پس از تصویب این طرح، ما به آنها وعده دادیم در صورت تامین اعتبار کمکی هم به آنها می‌کنیم که البته به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار موفق به انجام این وعده نشدیم و آنها هم‌اکنون از میراث گلایه‌مند هستند.

موفقیت طرح مشارکتی در برخی استان‌ها

برخلاف استان اصفهان، طرح مشارکتی مرمت خانه‌های تاریخی در برخی استان‌ها همچون یزد، فارس و خراسان جنوبی با موفقیت نسبی همراه بوده است.

به گزارش خبرنگار جام‌جم از یزد، تقریبا شکایتی در این زمینه از سوی مالکان خانه‌های تاریخی تاکنون مطرح نشده است.

مشتاقیان، رئیس وقت اداره میراث فرهنگی اردکان نیز چندی پیش از پایان مرمت ده خانه و سه مسجد تاریخی در این شهرستان با روش مشارکتی با مالکان خانه‌ها و هیات امنای مسجد خبر داد.خانه تاریخی صدق‌آمیز در بافت قدیمی شهر شیراز نیز با اعتباری بالغ بر 300 میلیون ریال از محل اعتبارات طرح منازل مشارکتی مرمت شد.

سیامک بصیری، مدیر داخلی بافت تاریخی شیراز با اشاره به این‌که سبک‌سازی بام و احیای پوشش سقف بام و خرپشته این خانه از اقدامات مرمتی انجام گرفته است، یادآور شد: این بنای تاریخی با تلاش هاشم صدق‌آمیز، مالک منزل و نیز حمایت‌های اداره کل میراث فرهنگی این استان به عنوان نخستین موزه فرش در فارس گشایش یافت.

فاطمه مراد زاده / گروه ایران