سوغات اعتمادالسطنه از فرنگ

سال 1278 قمری جنرال آجودان شاه شد و سال 1280 قمری که امیر نظام گروسی وزیر مختار ایران در فرانسه بود، به سمت وابسته نظامی سفارت ایران تعیین شد و 3.5 سال در آن کشور به خدمت و تکمیل تحصیلات خود پرداخت.

سال 1284 قمری که به ایران بازگشت به سمت پیشخدمت و مترجم حضور ناصرالدین شاه تعیین شد. سه سال بعد اداره روزنامه‌ها و سال بعد ریاست دارالطباعه و دارالترجمه دولت به او واگذار شد و لقب صنیع‌الدوله یافت. سال 1298 اداره تالیفات نامه دانشوران به او سپرده شد. سال‌های 1303 و 1306 قمری به عضویت انجمن آسیایی پاریس و لندن برگزیده شد و سال 1304 قمری لقب اعتمادالسلطنه گرفت.

پیکر وی را پس از مرگش به نجف‌اشرف بردند و در آنجا به خاک سپردند. اعتمادالسلطنه در مدتی که پیشخدمت خاص ناصرالدین شاه بود جراید اروپایی را ترجمه و هنگامی که شاه به صرف ناهار می‌پرداخت، متون ترجمه‌ای را برای او می‌خواند.

وی این وظیفه را در سه سفر شاه به اروپا نیز به‌عهده داشت. وی در زمره اشخاص تحصیلکرده فرنگی بود که با سفر به اروپا، ترجمه متون و آثار فرنگی را در ایران باب کرد و به این امور پرداخت و علاوه بر ترجمه متون و جراید اروپایی برای شخص شاه، کتب بسیاری را نیز ترجمه کرد و در اختیار ایرانیان قرار داد و مردم آن زمان را با علوم و دستاوردهای غربی آشنا ساخت.

اعتمادالسلطنه مردی عفیف و مؤدب، اما در بیان عقاید خویش صریح و بی‌پروا بوده است. وی به زبان فرانسه چندان تسلط داشت که می‌توانست روزنامه‌های فرانسه را به دست گرفته و بی‌لکنت زبان و تاخیر ترجمه کند، اما در زبان فارسی مهارت چندانی نداشت و آموختن زبان عربی را در اواخر عمر آغاز کرده بود. از اعتمادالسلطنه آثار فراوانی از ترجمه و تالیفات باقی‌مانده که بیشتر آنها وقتی هنوز زنده بود به چاپ رسید. برخی پژوهشگران او را به انتحال آثار دیگران متهم کرده‌اند و گفته‌اند که این آثار را دیگران نوشته‌اند و او که ریاست دارالطباعه دولتی را داشت، آنها را به نام خود منتشر کرده است.

ندا فراهانی