شهرهای بدون آلاینده؛ رویا یا واقعیت؟

خوشبختانه در یکی دو دهه اخیر، آگاهی از این شرایط نامطلوب و نیز تلاش‌ها برای کاهش این اثرات افزایش یافته است. در این میان برخی به فکر راه حل‌هایی بسیار جامع و البته تا حدی عجیب افتاده‌اند و آن هم ساخت شهرهایی جدید بر اساس استانداردهای توسعه پایدار سازگار با محیط زیست است. شهر «مصدر» را شاید بتوان مهم‌ترین این شهرها دانست. طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار بود نخستین شهر بدون آلاینده و زباله در صحرایی در حاشیه ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی ساخته شود. طبق این طرح قرار بود در فضایی به مساحت شش میلیون متر مربع، شهری با الگوبرداری از طراحی سنتی و البته به‌کارگیری آخرین فناوری‌های روز ساخته شود و 50 هزار نفر تا سال 1394، در این شهر سکونت گزینند.

اما پس از گذشت چند سال ظاهراً این طرح بلندپروازانه متوقف شده یا حداقل تا حد زیادی از برنامه زمان‌بندی خود عقب افتاده است. اصلی‌ترین دلیل توقف ساخت شهر مصدر را بحران مالی چند سال گذشته و پیامدهای آن عنوان کرده‌اند. اکنون هیچ خبری از شور و حال یک شهر مدرن در آن نیست و فقط گروهی از دانشجویان موسسه علوم و فناوری مصدر در آن زندگی می‌کند.

تلاش‌ها برای ساخت شهر بدون آلایندگی فقط به مصدر خلاصه نمی‌شد. برای نمونه چینی‌ها برای ساخت شهری کاملا سازگار با محیط زیست در اطراف شانگهای چین برنامه‌ریزی‌هایی کرده‌اند. این شهر جدید که دونگتان (Dongtan) نام داشت قرار بود تا سال 1389 حدود ده هزار نفر و تا 40 سال بعد حدود 500 هزار نفر را در خود جای دهد، اما این طرح هم به دلایلی طبق برنامه پیش نرفت و روند ساخت آن متوقف شد.

آیا دستیابی به شهری پاک غیرممکن است؟

اما آیا شهر بدون آلودگی و کاملا پاک یک خیالپردازی صرف است؟ پیشرفت نداشتن پروژه شهر پاک مصدر و دونگتان چین، این فکر را به ذهن متبادر می‌سازد که نمی‌توان هرگز به شهری پاک و بدون آلودگی دست یافت. حقیقت آن است که شیوه‌های کاربردی زیادی برای کاهش آلودگی در شهرها و بازیافت کارآمد ضایعات تولید شده در آنها در حال اجراست. فناوری‌های مختلفی در حوزه‌های گوناگون اعم از تولیدخودرو، بازیافت زباله و تولید انرژی‌های پاک وجود دارد که می‌تواند امیدها برای دستیابی به چنین شهرهایی را در آینده تقویت کند.

نکته مهم اینجاست که هر یک از این فناوری‌ها شاید به‌تنهایی به اندازه خبر ساخت یک شهر پاک و جدید همچون «مصدر» جلب توجه نکند، اما اتفاقا بهره‌گیری از این فناوری‌ها در درازمدت بسیار کارآمد و البته کم‌هزینه‌تر از پروژه‌های بلندپروازانه امارات و چین خواهد بود.

البته کار پیش‌رو به‌هیچ‌وجه ساده نیست. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی تا سال 1430 خورشیدی حدود 70 درصد جمعیت جهان در شهرها سکونت خواهند گزید. اکنون حدود 70 درصد دی‌اکسیدکربن تولید شده توسط بشر در شهرها صورت می‌گیرد. همچنین دوسوم انرژی مصرفی دنیا در شهرها مصرف می‌شود. با در نظر گرفتن تعداد زیاد ساختمان‌ها و خودروها در شهرهای جهان، یافتن راه حلی همه جانبه نگر و کارآمد برای کاهش این آلودگی ناممکن به نظر می‌رسد، اما شاید نگاهی به طرح ساخت شهر «مصدر» بتواند ایده‌های جالب و کاربردی زیادی برای کاهش آلودگی در شهرهای ما به همراه داشته باشد.

سیستم‌های هوشمند

در شهر مصدر هیچ شیر آب یا کلیدی برای لامپ‌های ساختمان وجود ندارد. هدف از این کار، کاهش میزان برق مصرفی تا 51 درصد و آب مصرفی تا 55 درصد است. به جای این وسایل، حسگرهایی ویژه میزان نیاز محیط به روشنایی یا نیاز فرد به آب را سنجیده و به این ترتیب میزان آب و برق مصرفی به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد. اگر این طرح در ساختمان‌های جدید و حتی نوسازی شده شهرهای ما به اجرا درآید، شاهد کاهش چشمگیری در مصرف انرژی خواهیم بود.

همچنین سیستم حمل و نقل هوشمند بدون راننده شهر مصدر می‌تواند الگویی برای دیگر شهرها باشد. طبق برنامه قرار بود استفاده از خودرو در این شهر بشدت محدود و حمل و نقل با ناوگان بدون راننده و برقی انجام شود. این طرح می‌تواند برای روس‌ها بسیار موثر باشد. در حاشیه شهر مسکو پایتخت روسیه، شهری با نام مسکوی جدید

(New Moscow City) در حال ساخت است که طبق برنامه‌ها در آینده حدود نیم میلیون سکنه را در خود جای خواهد داد. مسکوی جدید قرار است شهری بدون خودرو باشد و به همین دلیل الگوبرداری آن از سیستم حمل‌ونقل بدون راننده شهر مصدر می‌تواند بسیار کمک حال باشد.

همچنین در شهر مصدر قرار بود آب باران و آب خاکستری (فاضلاب ناشی از شستن دست‌ها و ظروف و نیز دوش گرفتن) برای آبیاری گیاهان مورد استفاده قرار گیرد. به این صورت با تصحیح سیستم‌های فعلی جمع‌آوری فاضلاب می‌توان تا حد زیادی در مصرف آب صرفه‌جویی کرد.

حمل و نقل پاک و کارآمد

حمل و نقل بدون آلایندگی چیزی نیست جز استفاده از خودروهای برقی. اکنون برخی شهرهای جهان تدابیر و تسهیلات تشویقی مختلفی را برای به کارگیری این نوع خودروها در نظر گرفته‌اند، اما استفاده از خودروی برقی شخصی تنها راه برای کاهش آلایندگی نیست. تشویق شهروندان به راه رفتن، دوچرخه‌سواری و نیز استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی هم می‌تواند نقش پررنگی در این زمینه داشته باشد.

اکنون حدود 36 درصد سفرهای درون‌شهری در کپنهاگ (پایتخت دانمارک) با استفاده از دوچرخه صورت می‌گیرد. در ساعات اوج ترافیک در این شهر، حدود 20 هزار دوچرخه‌سوار در خیابان‌های این شهر حضور دارند. همچنین ده‌ها نیروگاه بادی در مناطق مختلف این کشور وجود دارد و ساختمان‌ها هم به آخرین فناوری‌های روز گرمایشی و سرمایشی مجهز می‌شوند. طبق برنامه مقامات دانمارک، قرار است کپنهاگ تا سال 2025 به نخستین پایتخت کربن خنثی (یعنی شهری که میزان تولید و جذب آلودگی‌های کربنی نظیر دی‌اکسید کربن در آن برابر است) تبدیل شود.

معضل زباله

زباله و نیز تولید انرژی، دو عامل مهم در برنامه کاهش آلودگی کربنی در شهرهای مختلف محسوب می‌شود. شهر وین (پایتخت اتریش) یک راه‌حل کارآمد برای هر دوی این مشکلات یافته است. در این شهر 350 تن زباله بازیافت می‌شود و بیشتر مواد باقیمانده هم سوزانده می‌شود تا حدود 32 درصد نیاز گرمایی این شهر سرد اروپایی تأمین می‌شود.

بهره‌گیری از انرژی خورشیدی هم یکی از مهم‌ترین منابع تأمین انرژی پاک است. بسیاری شهرها در کشورهای پیشرفته طرح‌هایی برای نصب صفحات خورشیدی برای بهره‌گیری از این انرژی پاک دارند.

اندک‌اندک جمع گردد...

با این که هر یک از موارد بالا می‌تواند گام کوچکی در جهت کاهش آلودگی در شهرها باشد، اما همین گام‌های کوچک می‌تواند در کنار هم سبب کاهش چشمگیر آلودگی و نیز مصرف انرژی در شهرهای ما بشود. حتی تشویق شهروندان به انجام اقدامات کم هزینه‌ای مثل عایق بندی در و پنجره‌ها در خانه، کاشت گل و گیاه روی پشت‌بام و نیز استفاده از لامپ‌های کم مصرف می‌تواند گام‌های بسیار ثمربخشی در این زمینه باشد. با این که ایده ساخت شهرهای جدید و کاملا پاک نظیر شهر مصدر بسیار پرهزینه و حتی غیرممکن به نظر می‌رسد، اما اتخاذ تدابیر هوشمندانه و بهره‌گیری از فناوری‌های روز می‌تواند شهرهای فعلی را به محیطی پاک‌تر برای زندگی تبدیل کند.

ساختمان‌سازی هوشمندانه

ساختمان‌های معمولی یکی از اصلی‌ترین عوامل تولید گاز دی‌اکسیدکربن هستند. در ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا، حدود 40 درصد مجموع سوخت‌های فسیلی در ساختمان‌ها مصرف می‌شود. اما ساختمان‌های پاک از ساختار بسیار متفاوتی برخوردار هستند. در این ساختمان‌ها بیشتر انرژی مورد نیاز به وسیله صفحات خورشیدی یا توربین‌های بادی موجود در کنار یا روی ساختمان تأمین می‌شود. اکنون در هنگ‌کنگ ساختمان‌هایی پاک وجود دارند که نه‌تنها استفاده بهینه‌ای از انرژی می‌کنند، بلکه حتی انرژی مازاد را به خطوط انتقال برق می‌فرستند. ایجاد ساختمان‌های پاک ایده جالبی است که مورد توجه بسیاری از کـارشناسان و دولت‌ها قرار گرفته است.

صالح سپهری‌فر / جام‌جم