دخل و خرج دانشگاه‌ها با هم نمی‌خواند

روز گذشته، محمدحسین امید که بتازگی عهده‌دار معاونت مالی وزارت علوم شده است و حالا از دخل و خرج نامتعادل دانشگاه‌ها آگاهی بیشتری دارد، به شرح بودجه‌های نظام آموزش عالی پرداخت، اما آمارهای ارائه شده از سوی این مقام مسئول بخوبی نشان می‌دهد که اهداف اسناد بالادستی در حوزه آموزش عالی با این میزان کسری و کمبود بودجه دانشگاه‌ها همخوانی ندارد.

به گفته امید، هم‌اکنون دانشگاه‌ها در هزینه‌های جاری حدود 1220 میلیارد تومان بدهکاری دارند که نزدیک به 540‌میلیارد تومان آن مربوط به اشخاص حقیقی است.

وی در گفت‌و‌گو با ایرنا تاکید کرد که تخصیص بودجه سال گذشته آموزش عالی تا پایان سال، حدود 64 درصد بود و این میزان تخصیص یعنی این‌که حدود هزار میلیارد تومان پول دانشگاه‌ها را به آنها ندادند و این بار کسری تخصیص به سال 92 منتقل شده و حالا کار به جایی رسیده است که دانشگاه‌ ها در بخش جاری حدود 1220 میلیارد تومان بدهکاری دارند که نزدیک به 540 میلیارد تومان آن مربوط به اشخاص حقیقی و بقیه مربوط به بدهی‌های قطعی همچون هزینه آب، برق، مخابرات و نظایر آن است.

هم‌اکنون وزارت علوم با کسری تخصیص بودجه 15‌درصدی دست و پنجه نرم می‌کند؛ یعنی حتی با وجود بدهی دانشگاه‌ها و کمبود بودجه فعلی، 15 درصد بودجه مقرر نظام آموزش عالی را هم پرداخت نکرده‌اند.

در بودجه‌های عمرانی دانشگاه‌ها که وضع بسیار بدتر است و برای امسال، فقط تاکنون 30 درصد اعتبارات عمرانی مصوب به دانشگاه‌ها پرداخت شده و بعید است که تا پایان سال 92 نیز این میزان به 50 درصد برسد.

به گفته کارشناسان آموزشی، این میزان کسری بودجه تا پایان امسال، حتی بیشتر از میزان فعلی هم خواهد شد، زیرا تجربه سال گذشته نشان داد که معمولا حدود یک سوم بودجه‌های تعیین شده دانشگاه‌ها در پایان سال به آنها پرداخت‌نمی‌شود.

افزایش بودجه؛ فقط برای پرداخت حقوق کارکنان

کل بودجه آموزش عالی شامل ستاد وزارت علوم، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، 5000 میلیارد تومان است که این میزان بودجه در مقایسه با سال گذشته، حدود 17 درصد رشد را نشان‌می‌دهد.

اما این میزان افزایش بودجه کمتر از آن است که حتی بتواند پاسخگوی بدهکاری‌های فعلی دانشگاه‌ها باشد و جالب آن‌که خود معاون اداری مالی وزارت علوم هم تصریح می‌کند که این رشد 17 درصدی بودجه آموزش عالی در سال آینده، فقط جوابگوی پرداخت حقوق‌ها خواهد بود و اکثر دانشگاه‌ها مجبورند هزینه‌ها را کم کرده و به حداقل‌ها اکتفا کنند.

از‌مجموع بودجه 5000 میلیاردی آموزش عالی در سال آینده، 4130 میلیارد تومان به دانشگاه‌ها اختصاص پیدا کرده است که با توجه به رقم 3400 میلیارد تومانی بودجه سال گذشته دانشگاه‌ها، حدود 20 درصد رشد نشان می‌دهد ولی نباید فراموش کرد که این افزایش بودجه 20 درصدی دانشگاه‌ها نیز با تورم 25 درصدی فعلی همخوانی ندارد و در بهترین حالت فقط می‌تواند اثرات تورمی سال آینده بر‌دانشگاه‌ها را کاهش‌دهد.

  خطر کاهش کیفیت پژوهش و آموزش

وقتی اعتبارات نظام آموزش عالی جوابگوی نیازهای این بخش نباشد، بدیهی است که دیر یا زود باید منتظر نتایج این کاهش بودجه‌ها باشیم.

محمدمهدی قمصری، معاون آموزشی دانشگاه تهران در گفت‌و‌گو با جام‌جم معتقد است: کسری بودجه دانشگاه‌ها و بدهکار بودن آنها، اولین ضربه‌اش را به طرح‌های پژوهشی خواهد زد.

قمصری بر این باور است که وقتی دانشگاه‌ها حتی توان مالی ندارند که تجهیزات طرح‌های پژوهشی را تهیه کنند، بنابراین نمی‌توان از آن دانشگاه‌ها توقع داشت که از پایان‌نامه‌های دکتری یا طرح‌های مبتکرانه پژوهشی حمایت کند.

کاهش بودجه‌های فرهنگی و ورزشی دانشگاه‌ها، یکی دیگر از تاثیرات کمبود بودجه دانشگاه‌هاست که قمصری به‌آن اشاره می‌کند و می‌گوید که کمبود بودجه‌های فرهنگی و ورزشی به رکود و رخوت دانشگاه و دانشجویان منجر خواهد شد. دور از ذهن نیست که کمبود بودجه دانشگاه‌ها به صورت زنجیروار بر بخش‌های مختلف فعالیت‌های دانشگاهی هم تاثیر می‌گذارد و موجب افت کیفیت فعالیت‌های آموزشی در دانشگاه‌ها نیز خواهد شد.

روی آوردن دانشگاه‌ها به جذب دانشجوی بیشتر و تاکید بر افزایش بی‌رویه تعداد دانشجویان، از جمله راه‌حل‌هایی است که دانشگاه‌ها برای جذب بودجه بیشتر و فرار از بحران کمبود بودجه انجام می‌دهند و به گفته قمصری، همین موضوع در بلند‌مدت موجب افت کیفیت آموزشی در دانشگاه‌ها خواهد شد.

حسن مروتی، رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز نیز به‌جام‌جم می‌گوید: وقتی سال گذشته فقط 20 درصد اعتبارات عمرانی دانشگاه‌ها پرداخت شد و امسال هم هنوز تخصیص اعتبارات عمرانی در خیلی از دانشگاه‌ها از 20 درصد تجاوز نکرده است، بنابراین توسعه نظام آموزش عالی در بخش عمرانی با مشکل عدیده‌ای مواجه خواهد بود.

کمبود بودجه برای همه دانشگاه‌ها یکسان نیست

کمبود بودجه فعلی نظام آموزش عالی برای همه دانشگاه‌های کشور یکسان نیست و دانشگاه‌های مختلف با کمبود بودجه‌های مختلفی مواجه هستند.

فرهنگ مظفر، رئیس دانشگاه هنر اصفهان در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌گوید: درست است که هم‌اکنون همه دانشگاه‌های کشور به نوعی از کمبود بودجه در مضیقه هستند، اما این کمبود بودجه برای همه دانشگاه‌های کشور از یک جنس یکسان نیست.

مظفر توضیح می‌دهد که دانشگاه‌های بزرگ دولتی و قدیمی برای رقابت با دیگر دانشگاه‌های مطرح جهان، دچار مشکل کمبود بودجه هستند و نمی‌توان با وجود کمبود بودجه پژوهشی و تحقیقاتی از آنها توقع داشت که جایگاه علمی خود را در خاورمیانه و جهان حفظ کنند.

برای دانشگاه‌های کوچک و تازه‌تاسیس هم به اعتقاد مظفر، مشکل از نوع دیگری است و این دانشگاه‌ها برای ارتقای زیر ساخت‌های آموزشی و عمرانی دانشگاه با مشکل کمبود بودجه دست و پنجه نرم می‌کنند.

مجموع مشکلات مالی دانشگاه‌ها موجب شده است که حتی برخی مراکز آموزش عالی، با اجاره دادن سالن‌های دانشگاه برای اجرای مراسم‌های مختلف، به دنبال جبران کمبود بودجه باشند، اما بی‌گمان، اجاره سالن‌های دانشگاه برای همایش‌ها و مراسم‌های عروسی و عزاداری در شأن کشوری نیست که قرار است بر اساس سند چشم‌انداز توسعه، تا سال 1404 در جایگاه نخست علم و فناوری در منطقه خاورمیانه قرار بگیرد.

امین جلالوند - گروه جامعه