دست خزر از ساحل کوتاه​تر شده است

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با بیان این‌که احتمال دور جدیدی از کاهش تراز آب و بروز نوسان دریای خزر وجود دارد، می‌گوید: خشکسالی‌های اخیر و کاهش آبدهی رودخانه‌ها بویژه ولگا، از جمله عوامل تاثیرگذار در کاهش 34 سانتیمتری تراز آب دریای خزر است.

جواد ملک در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: احتمال ادامه روند کاهشی تراز آب دریای خزر وجود دارد و کاهش 80سانتی متری تراز آب دریای خزر طی 17 سال اخیر را نمی‌‌توان به عنوان افت و خیزهای معمولی دریا دانست.

وی با بیان این‌که احتمال ادامه کاهش تراز آب به عنوان دور جدیدی از ویژگی‏‌های نوسانی دریای خزر را نباید از نظر دور داشت، به آخرین شرایط نوسان‌ها و میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی (92ـ1391) اشاره و خاطرنشان می‌کند: بر اساس تحلیل داده‌های دریافتی از ایستگاه‌های ترازسنجی مستقر در بندرانزلی، بندر نوشهر، بندر صدرا (نکا) و بندرترکمن (آشوراده)، میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی (92ـ1391) برابر 26.59ـ متر است که در مقایسه با سال آبی گذشته، چهار سانتی متر و در قیاس با سه سال پیش، 34 سانتی متر کاهش نشان می‌دهد.مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با اشاره به دلایل کاهش تراز آب دریای خزر یادآور می‌شود: ادامه تأثیر خشکسالی سال‌های گذشته در حوضه آبریز خزر و کاهش بارش و در نتیجه کاهش آبدهی رودخانه‏‌های منتهی به دریای خزر و مهم‌ترین آنها رودخانه ولگا از جمله دلایل کاهش تراز آب دریاست.

به گفته ملک‌دبی (میزان آب) رودخانه ولگا در مجموع سال‏‌های 2010 تا 2012 میلادی، حدود 80 درصد میانگین درازمدت این رودخانه بوده است، اما در بهار سال 2013 میلادی و در دوره پُرآبی، آبدهی رودخانه ولگا 11 درصد بالاتر از حد نرمال گزارش شده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با تاکید بر لزوم تهیه نقشه حد بستر و حریم دریای خزر می‌گوید: با توجه به اعلام حد بستر دریای خزر (تراز 24.7ـ متر) از سوی وزارت نیرو و لزوم حفظ و حراست آن از سوی شرکت‌های آب منطقه‏‌ای شمال کشور، لازم است طرح تهیه نقشه حد بستر و حریم دریای خزر و علامت‏‌گذاری سواحل با جدیت اجرا شود، زیرا به دلیل کاهش تراز آب دریا، تجاوز به حریم دریا افزایش خواهد یافت.وی تصریح می‌کند: ضروری است تمام طرح‌ها و برنامه‏‌های راهبردی دولت در سواحل جنوبی دریای خزر با رویکرد به ویژگی‌های نوسانی دریای خزر و روند کاهش تراز آب در سال‌های اخیر مهندسی و عملیاتی شود.

تصور غلط از پیشروی آب دریای خزر

این مسئول در حالی از کاهش سطح آب دریای خزر خبر می‌دهد که در سال‌های اخیر شاهد پیشروی آب دریا به سمت سواحل، ویلاها و حتی جاده‌های شهرهای حاشیه این دریا بوده‌ایم؛ امری که به گفته معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، موقت بوده و جزو نوسانات طبیعی دریا به شمار می‌رود و هرساله با توجه به تغییر شرایط اقلیمی و وجود دوره​‌های پربارش و کم‌بارش، پسروی و پیشروی‌هایی در آب دریا وجود دارد.

عبدالرضا کرباسی با بیان این‌که تصور پیشروی آب خزر، غیرواقعی است، می‌گوید: در پنج تا شش سال اخیر، آب این دریاچه به‌طور دائم با کاهش همراه بوده و پسروی داشته است، با این همه نوساناتی به میزان یک متر و 20 سانتی‌متر در سطح آب خزر طبیعی است و همواره در طول تاریخ این دریاچه چنین نوساناتی وجود داشته است که با توجه به این مهم، کاهش 80 درصدی سطح آب خزر که اکنون مطرح است، عادی بوده و حتی اگر این میزان به صد یا 120 سانتی‌متر هم برسد، باز مشکلی نیست و عادی تلقی می‌شود، اما اگر این میزان به 140 تا 150 سانتی‌متر برسد، آن‌گاه جای نگرانی دارد و می‌توان گفت شرایط بحرانی ایجاد شده است.

وی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره علل کاهش 80 سانتی‌متری سطح آب دریای خزر نیز خاطرنشان می‌کند: این دریاچه یک سیکل سی ساله پرآبی و کم‌آبی به دلیل تغییرات آب و هوایی دارد که شامل یک دوران پانزده ساله پرآبی و یک دوران پانزده ساله کم‌آبی است که به تناوب تکرار می‌شود و ما اکنون در دو سه سال ابتدایی دوران کم آبی هستیم که این مساله در کاهش آب دریاچه بی‌تاثیر نیست. از سوی دیگر روسیه در سال‌های اخیر برداشت‌های زیادی از رودخانه ولگا به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده آب خزر داشته است و از آنجا که این رودخانه 75 درصد آب خزر را تامین می‌کند، برداشت‌های زیاد و سدسازی‌ها روی این رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی، در کاهش آب خزر بی‌تاثیر نبوده است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور درباره پیامدهای ادامه کاهش آب دریاچه خزر نیز یادآور می‌شود: کاهش تراز آب خزر پیامدهای فیزیکی و شیمیایی در برخواهد داشت که از آن جمله می‌توان به تهدید زندگی آبزیان این دریاچه اشاره کرد، زیرا اگر به فرض اکنون شوری آب دریا، 13 گرم بر لیتر و مناسب حیات این آبزیان است، با کاهش آب دریا این غلظت نمک افزایش می‌یابد که در این صورت بر حیات آبزیان تاثیرگذار خواهد بود، البته نوع و میزان این تاثیرگذاری هنوز مشخص نیست و باید بررسی و کارشناسی شود.

کرباسی تهدید ساختارهای فیریکی حاشیه دریا را از دیگر تهدیدات کاهش تراز آب خزر عنوان می‌کند و می‌گوید: با کاهش آب دریا و پسروی آن، اسکله‌ها نیز کارایی خود را از دست می‌دهد، زیرا کشتی‌هایی که کنار این اسکله‌ها پهلو می‌گیرند به گل خواهند نشست که در این صورت یا باید تمام مناطق ساحلی را برای افزایش عمق دریا لایروبی کرد، یا طول اسکله‌ها را افزایش داد که انجام هر دو مورد بسیار سخت و هزینه‌بر است. این در حالی است که مشکل افزایش ساخت و ساز در حاشیه سواحل هم وجود دارد که البته دولت از هم اکنون باید از آغاز این روند جلوگیری کند.

سرنوشتی مشابه ارومیه برای خزر

این مسئول در پاسخ به این پرسش که آیا از هم اکنون باید نگران نابودی این دریاچه و رخدادی مشابه دریاچه ارومیه برای خزر هم بود یا نه، یادآور می‌شود: اکنون جایی برای این نگرانی وجود ندارد، اما در صورت حصول سه شرط کاهش بارش‌ها و تغییرات اقلیمی، ادامه برداشت بی‌رویه از ولگا در روسیه و برطرف کردن نیازهای آبی کشور از طریق سدسازی روی رودخانه‌ها و شیرین سازی آب خزر و انتقال آن به دیگر نقاط کشور، تصور نابودی آن دور از ذهن نیست، زیرا در صورت اجرایی شدن انتقال آب به دیگر نقاط کشور، احتمال این‌که دیگر کشورهای حاشیه دریا مانند ترکمنستان هم که با کمبود آب مواجه هستند، درصدد شیرین سازی و انتقال آب خزر برای تامین مصارف خود باشند، زیاد است و در این صورت احتمال نابودی خزر نیز وجود خواهد داشت.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران