پایان دوره تهدید در جهان، درس توافق ژنو

در این گزارش آمده است: ولی نصر رئیس دانشکده مطالعات پیشرفته بین المللی دانشگاه جان هاپکینز هفته گذشته در توصیف توافق هسته ای موقت ژنو با ایران در زمینه برنامه هسته ای این کشور به روزنامه نیویورک تایمز، این دستاورد را توافقی تاریخی و عامل تغییری بنیادین در منطقه دانست و پیش بینی کرد که این توافق می تواند کل چینش شطرنج خاورمیانه را تغییر دهد.

گاردین افزود: البته تنها نقشه خاورمیانه نیست که ممکن است دچار تغییر شکل شود بلکه موضوع از این هم مهم تر است. واقعیت انعقاد توافق میان ایران و گروهی از قدرت های بزرگ جهان تحت رهبری آمریکا و پس از سه دهه اصطکاک شدید دستاوردی چشمگیر برای دیپلماسی قلمداد شده و نشان دهنده پایان دوره ای است که موضع پیش فرض در آن از دیرباز همواره استفاده از قدرت نظامی آمریکا برای حل و فصل مسائل بوده است.

پس از سال ها شاخ و شانه کشیدن، دیپلماسی بین المللی بار دیگر در زمره گزینه ها قرار گرفت. به قول یکی از مشاوران دولت آمریکا در زمینه سیاست خارجی ، «چهره نظامی را در زمینه سیاست خارجی با چهره ای کاملا دیپلماتیک جایگزین کرده ایم.»

این گزارش افزود: وعده انتخاباتی باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در سال 2008 در زمینه برقراری ارتباط با دشمنان واشنگتن و مذاکره با هر رهبر خارجی بدون هرگونه پیش شرط، که در سخنرانی اش در دانشگاه الازهر قاهره در سال 2009 نیز منعکس شد، و نیز وعده اش به برقراری روابطی نو با مسلمانان، در سنگلاخ بهار عربی، جنگ مداوم علیه تروریسم و زیر بهمن مشکلات اقتصادی داخلی و جهانی زمین گیر شد. اوباما همچنین وعده احیای روابط با روسیه را مطرح کرد.

دلایل محقق نشدن این مورد کاملا واضح است که مهم ترین آن ها برداشت روسیه است مبنی بر این که واشنگتن و متحدانش در متقاعد کردن مسکو به تصویب قطعنامه سازمان ملل متحد و مجوز مداخله نظامی در لیبی صادقانه رفتار نکردند و این تلاش ها ابتدا با اهداف بشردوستانه مطرح شد اما در نهایت معلوم گردید که دستاویزی برای تغییر حکومت در لیبی بوده است و این خشم پوتین و روسیه را برانگیخت.

آنچه این مشکل را وخیم تر کرد، اختلاف نظرهای روز افزون بر سر مسئله جنگ در سوریه و مقاومت مسکو در مقابل سبک قلدرانه هیلاری کلینتون دیپلمات برجسته آمریکا بود.

این سوابق، و البته مخالفت دو متحد آمریکا یعنی اسرائیل و عربستان سعودی، بدبینی نسبت به احتمال انعقاد هر گونه توافق با ایران را افزایش و آن را غیرمحتمل جلوه داد. اما اکنون که این توافق منعقد شده چه چیزی را می توان درباره فرصت جدید دیپلماتیک دریافت؟

واقعیت این است که آمریکا و متحدانش از این تحول درس های زیادی را می توانند بگیرند که یکی از مهم ترینشان درسی است که در ارتباط با سیاست خارجی دیوید کامرون نخست وزیر انگلیس می توان یادآور شد.

گاردین افزود: دیپلماسی در پرداختن به مشکلات به ظاهر بغرنج، به جز شانس، لازمه های دیگری نیز می طلبد که عبارتند از انطباق شخصیت ها و شرایط و نیز آمادگی به استفاده از فرصت ها. این شرایط در ایران، با انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری ایران و در غرب، با خستگی از جنگ پس از سال ها درگیری و در اتحادیه اروپا با مشارکت کاترین اشتون به عنوان شخصیتی خستگی ناپذیر و محتاط جمع شد.

این روزنامه ضمن پیش بینی این که تاثیر توافق مذکور از مرزهای خاورمیانه نیز فراتر می رود، نوشت: تعامل با ایران موید جدیت در مذاکراتی است که دیرزمانی بود جای خالیش احساس می شد و اکنون می تواند به عنوان کلیدی در مذاکرات صلح مربوط به درگیری های سوریه که کل منطقه را دستخوش بی ثباتی کرده است به کار گرفته شود.

با این حرکت روندی شفاف شکل می گیرد که همچنین می تواند زمینه ساز همکاری های سازنده میان مسکو و واشنگتن شود. سیاست خارجی آشفته و ملال آور انگلیس هم می تواند بیاموزد که مسائلی وجود دارد که تلاش بلند مدت می تواند آن ها را حل و فصل کند نه توسل کورکورانه به بمب افکن ها. در واقع سیاست خارجی کامرون غالبا بین دو قطب متضاد نوسان داشته که عبارتند از خودنمایی و هیاهوی شتابزده و توخالی، از جمله در زمینه سوریه و یکپارچگی مالی اتحادیه اروپا، و تلاش برای طفره رفتن از مسائل غامض، از جمله مسئله حقوق بشر سریلانکا، چین و تبت.

شیوه دیپلماسی ایران نیز که یکی از مظاهر جلوه گر در مذاکرات هفته گذشته بود، و البته تا حدی تحت تاثیر گفت و گوها میان تهران و واشنگتن قرار داشت، موید ضرب المثلی است که جفری هو در سال 1985 در مورد مارگارت تاچر نخست وزیر اسبق انگلیس به کار برد مبنی بر این که «دیپلماسی بلندگو صرفا به گفت و گوی میان کرها منتهی خواهد شد».

پس از یک دهه تهدید به جنگ و رد و بدل کردن الفاظ ستیزه جویانه و بی اعتمادی، سرانجام گام کوچک به سوی جلو از طریق گفت و گو برداشته شد.

اوباما در دفاع از توافق موقت با ایران گفت: ما در حال آزمودن دیپلماسی هستیم و بلافاصله به گزینه نظامی متوسل نخواهیم شد.

وی افزود: لفاظی و رجزخوانی به لحاظ سیاسی آسان است اما به صلاح امنیت ما نیست.

و مهم ترین درسی که می توان گرفت این است که میراث جنگ، جنگ و بی ثباتی بیشتر است و اکنون با به نتیجه نرسیدن گزینه جنگ، دیپلماسی بار دیگر در زمره گزینه ها قرار گرفت.

گاردین در پایان نوشت: رخدادهای هفته گذشته و روندهای منتهی به آن اصلی مهم در روابط بین الملل را برجسته ساخت مبنی بر این که مذاکره حتی در پیچیده ترین شرایط می تواند پیشرفتی باورنکردنی در مسیر حل و فصل مشکلات به ظاهر لاینحل ایجاد کند.

نباید فراموش کرد که مذاکرات خلع سلاح یک روند است و به ندرت می توان از آن به عنوان هدف یاد کرد و همواره نسبت به اقدام نظامی ارجحیت دارد. تنها به همین دلیل هم که باشد، باید به همه طرف های درگیر در این روند تبریک گفت. (ایرنا)