یک صبح بانشاط با چاشنی برنامه‌های صبحگاهی

پیشینه برنامه‌های صبحگاهی در تلویزیون به اوایل دهه 70 بازمی‌گردد که در آن دوره شبکه یک سیما سعی کرد «صبح بخیر ایران» را تهیه و پخش کند. تهیه برنامه‌های تلویزیونی بامدادی به دلیل ترکیبی بودن، از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار بوده زیرا محتوای آن با برنامه‌های شبانگاهی، عصرگاهی و حتی نیمروزی بسیار متفاوت است. معمولا در طراحی و ساخت این‌گونه برنامه‌ها به نیازهای جامعه توجه شده و تهیه‌کنندگان با اقشار مختلف به مشورت نشسته و براساس اطلاعات جمع‌آوری شده و با توجه به موضوع برنامه، نوع مخاطب و ساعت پخش را برنامه‌ریزی می‌کنند.

به نظر می‌رسد برای شکل‌گیری یک برنامه صبحگاهی باید در چند حوزه مطالعه جدی صورت بگیرد؛ اول این‌که باید یک تقسیم‌بندی از ساعات بیداری مردم داشته باشیم که این مساله رابطه مستقیم با شروع کار در جامعه دارد.

مثلا در کشور ما اگر فرض کنیم مردم از ساعت 5 یا 6 صبح از خواب بیدار می‌شوند، در هر لحظه ترکیب متفاوتی از نظر جنس و نوع مخاطب ایجاد می‌کند. در ساعاتی کودکان و نوجوانان، در ساعتی کارمندان و در ساعتی دیگر تجار و کسبه مخاطب این برنامه‌ها هستند و در ساعاتی دیگر فقط خانم‌های خانه‌دار که در منزل باقی می‌مانند.

البته نکته بسیار مهمی که در روان‌شناسی برنامه‌های صبحگاهی وجود دارد این است که هرکس، در هر جای دنیا وقتی صبح از خواب بیدار می‌شود، این نگرانی را دارد که در ساعاتی که خواب بوده، پیرامونش چه اتفاقی افتاده است. بنابراین برنامه صبحگاهی باید با اطلاع‌رسانی سریع و نافذ بتواند مخاطب خودش را از اتفاقاتی که در دنیا و پیرامون او افتاده است، مطلع کند.

موضوعی که باید در نظر گرفته شود این است که مخاطب در آن ساعت با دیدن برنامه‌های صبحگاهی باید با انگیزه مضاعف و نیروی فزاینده و با امید به زندگی و عزم بهره‌وری بالا، خانه را ترک کند و وارد جامعه شود.

یک برنامه صبحگاهی در نخستین ساعات روز ماموریت بسیج کردن اراده، احساسات، نیرو و تصمیم و توان افراد جامعه به منظور افزایش بهره‌وری و ایجاد فضای آرام و شاد را به عهده دارد. نتیجه این توجه را بدون شک در برطرف شدن بسیاری از مشکلات در جامعه مشاهده خواهیم کرد.

هنوز بسیاری از مردم ایران برنامه «مردم ایران سلام» را به یاد دارند و همیشه از آن به‌عنوان برنامه صبحگاهی خوبی یاد می‌کنند. این برنامه یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های صبح ایران بود. بعد از مدت‌های طولانی که صبح بخیر ایران، پربیننده‌ترین برنامه صبحگاهی بود، شهیدی‌فرد و دوستانش برنامه‌ای ساختند که توجه مخاطبان را به خود جلب کرد. بخش‌های زیاد و استفاده از چهره‌های قدیمی و دوست‌داشتنی مثل جواد آتش‌افروز، جهانگیر کوثری، اسماعیل میرفخرایی و محمدعلی اینانلو برنامه متفاوتی درست کرد که برخلاف بسیاری دیگر از برنامه‌های صبحگاهی تلویزیون، انرژی آدم را نمی‌گرفت. برنامه ریتم خوبی داشت. سه تا دکور مختلف تنوع لازم را به بیننده می‌داد. هر نیم ساعت یکبار هم مهمان‌ها عوض می‌شدند تا حرف‌های تکراری زده نشود. جواد آتش‌افروز به سبک برنامه‌های رادیویی برای بینندگان موسیقی پخش می‌کرد. کسانی که در این برنامه حرف می‌زدند مثل خیلی از برنامه‌های دیگر به‌به و چه‌چه نمی‌کردند.

شاید یکی از انتقاد‌های وارد به برنامه‌های تلویزیونی صبحگاهی این باشد که مجری گاه بیش از حد به بحث و گفت‌وگو درباره مسائلی می‌پردازد که اصلا جایش در برنامه صبحگاهی نیست و ذهن آماده و در عین حال حساس مخاطب را با گفت‌وگوهای طولانی خسته و مشغول می‌کند. گاهی مجری برنامه صبحگاهی یک تنه در نقش کارشناس خبره سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، نصیحت‌کننده و فردی باتجربه، کارشناس محیط‌زیست، مدعی‌العموم مسائل اجتماعی و نقش‌هایی شبیه این ظاهر می‌شود و اغلب اوایل صبح حجم زیادی از اطلاعات را به ذهن خواننده القا می‌کند.

ورزش و بخش‌های ورزشی، مقوله مناسبی است که در بیشتر برنامه‌های صبحگاهی بدرستی جایگاه خود را یافته است. ورزش صبحگاهی و تاکید بر آن و اجرایش در چنین ساعاتی کاملا در راستای ساعت صبح به هوشیاری و شادابی مخاطب کمک می‌کند. باید در نظر داشت مخاطب برنامه‌های صبحگاهی به شادابی صبح و همچنین شتاب بخشیدن به کارهایش نیاز دارد. به همین دلیل فرصت تمرکز چندان و زمان زیادی ندارد تا مدت‌ها پای صحبت‌های طولانی مجری‌ها و کارشناسان برنامه‌ها بنشیند. از سوی دیگر محتوای چنین گفت‌وگوهایی طبیعتا باید در راستای روحیه مثبت بخشیدن و انرژی‌بخشی در لحظات اولیه روز باشد.

برخی تهیه‌کنندگان سعی می‌کنند گزارشگری را به شهرستان‌ها بفرستند تا در برنامه تغییراتی ایجاد شود و مردم ایران از طریق گزارش دیده شوند. گاهی اوقات هم بنا به مناسبت‌های ملی یا مذهبی برنامه‌های صبحگاهی از استان‌های کشور پخش می‌شود که این کار بسیار تکراری شده و نیاز است در این حوزه نیز ایده‌هایی جدید شکل بگیرد.

یکی از ویژگی‌های برنامه‌های صبحگاهی که هم میزان خطر‌پذیری و هم میزان جذابیت آن را افزایش می‌دهد، پخش زنده آن است. ساختار و میزان تولید برنامه‌های صبحگاهی ایجاب می‌کند سازندگانش خیلی خطر نکنند و سراغ روش‌های پیچیده نروند. طراحی بخش‌های تکرارشونده مثل «گفت‌وگو با کارشناس که به مقدمات خیلی پیچیده‌ای نیاز ندارد، محتوای این‌گونه برنامه‌ها را شکل می‌دهد. ویژگی روتین بودن و پس از آن کاهش خلاقیت در تهیه‌کنندگان این‌گونه برنامه‌ها سبب شده گاهی محتوا و شکل برنامه‌های صبحگاهی در شبکه‌های مختلف یکسان شود، در نتیجه مخاطبان عمدتا میل و شوق زیادی برای تماشای آن در اوایل صبح نداشته باشند.

این روزها برنامه‌های صبحگاهی به روزمرگی افتاده‌اند و برنامه به مناسبت‌های ملی، مذهبی و سیاسی تبدیل شده که باید تهیه‌کننده خطرپذیر از طرح‌ها و ایده‌های جدید برای جذب مخاطب استفاده کند.

برنامه‌های صبحگاهی معمولا از ابتدای سال با یک دکور پخش می‌شود در حالی که ما چهار فصل داریم و تهیه‌کننده باید چهار دکور مجزا براساس هر فصل طراحی کند و با این تفاوت، جذابیت بصری برنامه را هم ارتقا دهد.

برنامه صبحگاهی‌ای موفق است که نیازهای مخاطبانش را بشناسد و براساس پژوهش برنامه تولید کند. معمولا برنامه‌هایی با مخاطب زیاد روبه‌رو می‌شود که از بخش‌های متعدد، جذاب، کارشناسان و مجریان متبحر استفاده کند. به نظر می‌رسد افزایش برآورد برنامه‌های صبحگاهی می‌تواند علاوه بر تولید فکر و ایده به تولید بخش‌های جذاب و مخاطب‌پسند کمک کند.

محمد یوسفی