تئاتر مقاومت در میدان مین

به گزارش جام‌جم، برپایی جشنواره تئاتر مقاومت فرصتی فراهم کرده است تا پیشکسوتان این حوزه همزمان هشدار دهند که فعالیت در عرصه تئاتر دفاع مقدس دشوار شده است، سال گذشته نیما دهقان پس از اجرای نمایش «ترن» اعلام کرد دیگر در عرصه تئاتر دفاع مقدس کاری انجام نخواهد داد و حتی از اهالی رسانه خواست تا برای گفت‌و‌گو درباره تئاتر دفاع مقدس هم با او تماس نگیرند.

شهرام کرمی دیگر کارگردان باسابقه این عرصه هم چند هفته پیش و در پایان اجرای نمایش «پوتین‌های عمو بابا» اعلام کرد که سعی می‌کند دیگر در این عرصه کاری انجام ندهد.

کرمی درباره این تصمیم خود به جام‌جم می‌گوید: تصمیم دارم دیگر در عرصه تئاتر جنگ کار نکنم، البته برایم خیلی سخت است که این کار را انجام ندهم. همان‌طور که می‌دانید بیشتر آثار من در عرصه دفاع مقدس است، اما به مرحله‌ای رسیده‌ام که از این به بعد سعی خواهم کرد در این موضوع کاری انجام ندهم.

او تاکید می‌کند: نمی‌خواهم این تصمیم من مثل حرف‌های عجولانه و احساسی باشد. نمی‌خواهم و نمی‌خواستم این تصمیم را بگیرم. برای همین می‌گویم سعی می‌کنم دیگر درباره جنگ که درد من است، کاری ننویسم و اجرا نکنم.

این کارگردان درباره دلایل این تصمیم می‌گوید: این‌که آدم نتواند دردهایش را بنویسد، درد بزرگی است. مردم این سرزمین آن‌قدر بزرگ هستند که اگر من هم درباره آنها ننویسم همیشه زنده و قهرمان خواهند بود. بیشتر از مردم، ما هنرمندان هستیم که به آنها و رشادت‌هایشان نیاز داریم و وامدار آن هستیم.

نمایش باید راستگو باشد

ایوب آقاخانی، کارگردان تئاتر هم که سال 87 تئاتری به نام «فصل خون» را در حوزه دفاع مقدس روی صحنه برده است، مشکلات این عرصه را ناشی از جزم‌اندیشی برخی مسئولان می‌داند. او به جام‌جم می‌گوید: وقتی همه چیز دست و پای کارگردان را برای کار در این عرصه می‌بندد اوخواه‌ناخواه از کارکردن در این عرصه فراری می‌شود.

او ادامه می‌دهد: تئاتر در شرایط کنونی دچار موقعیتی شده که فعالیت در آن برای تولیدکنندگان اثر، آزاردهنده شده است. ما بعد از پیروزی انقلاب تاکنون همیشه به طور نسبی با نبود امنیت در عرصه تئاتر روبه‌رو بوده‌ایم، اما اکنون این مشکل بسیار جدی‌تر از همیشه شده و فکر می‌کنم به بیشترین حد خودش رسیده است.

او توضیح می‌دهد: بیشتر آثاری که این روزها روی صحنه می‌رود، نمایش‌های راستگویی نیست یا در بهترین شکل نمایشی است که فقط گوشه‌ای از واقعیت را به مخاطب نشان می‌دهد. رویکرد در این آثار هنوز حماسی است و به سمت تحلیل نمی‌رود. بنابراین رویکردهای انتقادی خیلی محل جولان پیدا نمی‌کند، بنابراین قاطبه مخاطبانش را از دست می‌دهد.

این هنرمند ادامه می‌دهد: تولید‌کننده این آثار یا باید مورد حمایت یک نهاد یا ارگان وابسته به این عرصه باشد یا این‌که سعی کند خودش مخاطبان را جذب کند که این کار بسیار دشواری است، چون مخاطب هرگز برای دیدن چنین نمایشی پول نخواهد داد.

او تاکید می‌کند: اینها واقعیت‌هایی است که ما سال‌هاست داریم با آنها می‌جنگیم و نمی‌خواهیم بپذیریم که این مسیر به جایی نمی‌رسد. اگر نگاهی به چشم‌انداز کلی این دوره از جشنواره بیندازیم، می‌بینیم نام کارگردان‌های بزرگ این عرصه که دهه‌های قبل آثار خوبی تولید کرده‌اند خالی است و کارگردانان کمتر صاحب سبک و ذوق هستند.

این نمایشنامه‌نویس اظهار می‌کند: ممیزی سلیقه‌ای در حدی بالاست که نمی‌توانیم واقعیت‌های جنگ را بیان کنیم. ما نمی‌توانیم زاویه‌ای از جنگ را که پیشتر کاویده نشده، مورد توجه قرار دهیم. اگر این کار را انجام دهیم یک ریسک بزرگ کرده‌ایم. این ریسک‌ها را برخی انجام داده‌اند و حتی باعث شده کارشان روی صحنه نرود یا زودتر از روی صحنه پایین بیاید.

کمبود امکانات

مسعود دلخواه، کارگردان تئاتر هم با تاکید بر این که اصولا تئاترهای موضوعی در کل دنیا داوطلبان و مخاطبان خاص خود را دارد‏، اظهار می‌کند: هنرمندان و مخاطبان خاصی به موضوع مقاومت گرایش دارند و نباید انتظار داشت همه هنرمندان و مخاطبان، به این موضوع علاقه‌مند باشند. همان‌گونه که نمایش‌هایی با مضامین کودک و نوجوان‏، بانوان، آثار دینی و مذهبی هم علاقه‌مندان خاص خود را دارد.

او تاکید می‌کند: متاسفانه در ایران هنرمندان همواره با محدودیت مواجه بوده‌اند و از سوی دیگر، کمبود امکانات باعث از بین رفتن انگیزه هنرمندان برای گرایش به این حوزه شده است. برای استفاده از مضامین دفاع مقدس و مقاومت باید هنرمند ضمن حفظ چارچوب‌ها، احساس آزادی کند. در این صورت است که می‌تواند اثری خلق کند که روی مخاطب تاثیر بگذارد و در عین حال هم باید از شعار به دور باشد و به عمق وقایع بپردازد.

کلیشه‌ای‌شدن تئاتر مقاومت

حمید پورآذری، کارگردان، مشکل اصلی تئاتر مقاومت را در کلیشه‌ای شدن آن می‌داند و می‌گوید: عده‌ای براین باورند تئاتر مقاومت تا حدی دچار کلیشه شده است که شاید یک دلیل آن اعمال برخی محدودیت‌ها از سوی سیاستگذاران باشد.

او اظهار می‌کند: هنرمندان ما پس از گذشت 34 سال از انقلاب اسلامی ایران با خطوط قرمز بویژه در بخش نگارش نمایشنامه آشنا هستند و بهتر است برای خارج‌شدن از مرزهای کلیشه‌ای بیشتر به هنرمندان اعتماد کنند.

پورآذری با اشاره به بی‌شمار بودن موضوعات قابل پرداخت در حوزه تئاتر مقاومت می‌گوید: این روزها بیشتر با مشکل متن مواجه هستیم و باعث شده تئاتر دفاع مقدس و مقاومت درگیر تکرار شود و این در حالی است که موضوعات قابل پرداخت در این زمینه بی‌شمار است و نگاه خلاقانه نمایشنامه‌نویسان را طلب می‌کند.

زینب مرتضایی‌فرد ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر