سنگ‌های دردسرساز در کلیه

دکتر محمدرضا نوروزی، جراح و متخصص کلیه و مجاری ادرار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران به جام‌جم می‌گوید: کلیه‌ها وظیفه دارند با استفاده از فیلترهایی که داخل‌شان وجود دارد، مواد زائد را که از طریق خون به آنها می‌رسد، جدا و با مقداری آب مخلوط کنند. معمولا مواد معدنی اضافی در این مایع حل و به شکل ادرار دفع می‌شود، ولی اگر به هر علتی این مواد معدنی قابلیت حل خود را در این مایع از دست بدهد و اشباع یا فوق‌اشباع شود، کریستال‌هایی از اتصال این مواد به دست می‌آید که هسته اولیه سنگ را تشکیل می‌دهد. این کریستال‌ها می‌تواند به هم متصل شود و کم‌کم سنگ بزرگی تشکیل دهد.

کم‌آبی، باعث تشکیل سنگ می‌شود

دکتر نوروزی می‌گوید: برخی عفونت‌ها باعث تشکیل سنگ‌های فسفاتی می‌شود و نوعی سنگ به اسم شاخه گوزنی تشکیل می‌دهند که می‌تواند تمام کلیه را پر کند. علاوه بر آن، کم‌آبی چون باعث می‌شود اشباع مواد معدنی سریع‌تر اتفاق بیفتد، عامل سنگ‌سازی است. مصرف بعضی مواد یونی مثل سدیم نمک هم امکان تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. وی می‌افزاید: در نوع خاصی از بیماری‌های روده هم جذب کلسیم از داخل روده افزایش پیدا می‌کند؛ یعنی به جای این که مقداری از این مواد را دفع کند،‌ مقدار زیادی از آنها را جذب می‌کند. در این صورت به علت جذب زیاد کلسیم از روده، سنگ‌سازی تشدید می‌شود. برخی بیماری‌های کلیوی هم می‌تواند باعث سنگ‌سازی شود مانند بیماری‌هایی که باعث می‌شود مسیر دستگاه ادراری تنگ شود و ادرار خوب تخلیه نشود.

سنگ‌های کوچک، سنگ‌های بزرگ

وقتی هسته سنگ ساخته شد، اگر مایعات به مقدار زیاد مصرف و حجم زیادی از ادرار دفع شود، هسته‌های سنگ دفع می‌شود در غیر این صورت هسته‌های سنگ‌های کوچک به هم متصل می‌شود و سنگ‌های بزرگ را تشکیل می‌دهد. به گفته این اورولوژیست، سنگ‌های دستگاه ادراری متشکل از مواد معدنی است که داخل بدن وجود دارد و براساس نوع این مواد، می‌تواند کلسیمی، اگزالاتی، مخلوط، اسیداوریکی، فسفاتی و... باشد. احتمال دفع سنگ‌هایی که اندازه‌شان کمتر از پنج میلی‌متر باشد، زیاد است، ولی هر چه اندازه سنگ بزرگ‌تر باشد، شانس دفع آن کمتر است. دکتر نوروزی با بیان این جمله‌ها ادامه می‌دهد: پس باید قبل از این که اندازه سنگ‌ها بزرگ‌تر شود، با مصرف آب زیاد، باعث دفع آنها شویم.

گاهی دردناک، گاهی بدون درد

وجود سنگ می‌تواند بدون علامت باشد، ولی گاهی هم باعث بروز دردهای بسیار شدید می‌شود. این متخصص کلیه و مجاری ادرار توضیح می‌دهد: اگر سنگ‌ در کلیه باشد، هیچ علامتی نخواهد داشت و گاهی فقط درد مبهم پهلو و شکم را به دنبال دارد. گاهی هم باعث عفونت می‌شود و پزشک با توجه به این عفونت، به وجود سنگ پی می‌برد، اما اگر سنگ در دستگاه ادراری، بویژه به سمت حالب حرکت کند، به دلیل انقباض و اسپاسم‌های حالب، دردهای شدیدی که به آنها دردهای کولیکی می‌گویند، ایجاد می‌شود. این دردها افزایش یابنده و ممکن است گاهی کمتر شود، ولی از بین نمی‌روند و دوباره افزایش خواهد یافت. وی درباره این دردها می‌گوید: این دردها در شکم از بالا به سمت پایین تیر می‌کشد و همراه با تهوع و استفراغ است. در مردان شدت این دردها را معادل درد زایمان خانم‌ها می‌دانند چون مجرای ادرارشان پر پیچ و خم و طولانی است. افراد دچار این مشکل، میلی به غذا خوردن هم ندارند. وقتی سنگ به مثانه نزدیک‌تر می‌شود؛ درد بیشتر در زیرشکم و ناحیه تناسلی احساس می‌شود. ممکن است وقتی سنگ به نزدیک مثانه می‌رسد به جای دردهای پهلو و انقباضی، بیمار دچار سوزش و تکرر ادرار شود و گاهی خون در ادرار مشاهده می‌شود. حتی بیمار ممکن است احساس کند به دفع ادرار نیاز دارد، ولی ادرارش قطره‌قطره بیاید یا اصلا نتواند ادرار کند. سنگ‌های دستگاه ادراری معمولا باعث بروز خون در ادرار می‌شود. خون می‌تواند به روشنی قابل مشاهده باشد یا با آزمایش بتوان به وجود آن پی برد.

سنگ‌هایی که عارضه‌های شدیدی دارند

دکتر نوروزی با اشاره به این که اگر سنگ در مسیر خود گیر کند و دیگر حرکتی نداشته باشد، در درازمدت باعث ورم کلیه می‌شود و کارکرد کلیه‌ها را به آرامی کاهش می‌‌دهد و حتی گاهی کاملا متوقف می‌کند، می‌گوید: سنگ‌های دستگاه ادراری ممکن است در مثانه هم قرار گیرد. وقتی سنگ در مثانه باشد، آن را تحریک می‌کند و می‌تواند خود را با علایمی مثل احساس سوزش زیر شکم، سوزش و تکرر ادرار نمایان کند. اگر سنگ بزرگ‌تر باشد، گاهی فرد احساس می‌کند فورا نیاز به دستشویی دارد و با عجله برای دفع ادرار می‌رود، ولی ادراری خارج نمی‌شود چون این سنگ‌ها با انسداد گردن مثانه و مجرا باعث بستن راه خروج ادرار می‌شوند. به گفته این استاد دانشگاه، اگر سنگ کوچک باشد، با درد و خراش و کمی آزار از مجاری ادرار خارج خواهد شد.

دردی که حتما باید درمان شود

سنگ‌های دستگاه ادراری باید حتما درمان شود. درمان این سنگ‌ها گاهی جراحی و گاهی غیرجراحی است. اکنون بیشتر این سنگ‌ها را می‌توان با دستگاه‌های سنگ‌شکن خرد کرد. دکتر نوروزی می‌گوید: این دستگاه، با امواج انرژی ایجاد می‌کند و این انرژی به سنگ‌ها ضربه وارد کرده و آنها را خرد می‌کند تا دفع‌شان امکان‌پذیر باشد، ولی اگر سنگ در مکانی قرار داشته باشد که امکان استفاده از دستگاه سنگ‌شکن نباشد، می‌توان با دستگاه یورترسکوپ وارد مثانه و از آنجا وارد حالب شد و سنگ را در میانه مسیر با سنگ‌شکن‌هایی که از این دستگاه عبور می‌کند، شکست. او تاکید می‌کند: حتی اگر سنگ داخل کلیه هم باشد، می‌توان با نفروسکوپ از راه پوست وارد کلیه شد و این سنگ را دید و بدون نیاز به جراحی باز، آن را با دستگاه سنگ‌شکن قطعه‌قطعه و از کلیه خارج کرد.

البته اگر کلیه‌ای سنگ‌ساز باشد، با مایع‌درمانی و همچنین برخی داروها می‌توان از سنگ‌سازی پیشگیری کرد.

زهرا سادات صفوی سهی / گروه سلامت